Muallim Naci’nin Recaizade Mahmut Ekrem’in III. Zemzeme Mukkadimesi ve Takdir-i Elhan’da isim vermeksizin kendisine yönelttiği eleştirilere cevaben yazdığı tenkit. İlk olarak Saadet gazetesinde 15-21 Şubat 1886 tarihleri arasında tefrika edilen tenkit yazıları hükûmet tarafından yazıların neşri durdurulunca aynı yıl müstakil bir kitap olarak yayımlanır.

Muallim Naci, Recaizade Mahmut Ekrem’in kendisi hakkındaki eleştirilerine cevap vermek amacıyla bu metni kaleme aldığını belirterek başlar. Ekrem’in eleştirilerine karşılık, çoğunlukla Nağme-i Seher’den olmak üzere, eserlerinden örnek beyitler vererek onu eleştirir. Beyitlerinde yer alan dil hataları, üslubunun renksiz ve cansız olması, manzumelerindeki gereksiz söz kullanımları, eserlerinin açıklıktan ve güzellikten uzak olması üzerinde durarak eleştirilerini sert bir üslupla dile getirir.

Naci, eleştirilerini Ekrem’in tenkit ettiği “gark-ı nur” redifli gazeliyle kıyaslayarak sunar. Menemenlizade Tahir’in eserinde Muallim Naci’nin “gark-ı nur” redifli gazeline yazılmış bir nazire vardır ancak o nazirenin üstü çizilmiştir. Ekrem de Tahir’in bu davranışını onaylar. Naci, Tahir’in bu tutumunu Ekrem’in despot yaklaşımının bir sonucu olarak değerlendirir. Naci’ye göre Tahir, hocasını karşısına almamak amacıyla böyle bir harekette bulunmuştur.

Eser boyunca en çok vurgulanan husus, Recaizade Mahmut Ekrem’in eleştirilerinde öznel olmasıdır. Naci’ye göre Ekrem’in yaptığı olumsuz yorumların tek sebebi o şiirlerin kendisi tarafından yazılmış olmasıdır. Şiirlerin Hamid tarafından yazıldığı belirtilse Ekrem’in o şiirleri öveceğini veyahut Hamid’in güzel bir şiiri kendisine ait olarak sunulsa o şiiri beğenmeyeceğini iddia eder. Ekrem’in Menemenlizade Tahir’in kitabının ismini beğenmesini o ismi kendisinin vermiş olduğunu bilmemesine bağlar. Naci, Ekrem’in geçmiş zamanda kendi eserlerini beğendiğini de söyleyerek birkaç yılda ortaya çıkan bu tavır değişikliğini de verdiği örneklerle ortaya koyar.

Recaizade Mahmut Ekrem, Birinci Zemzeme adlı kitabında Naci’nin bir gazeline tahmis yazmıştır. Bir tezkirede Naci hakkında övgü dolu sözler sarf etmiştir. Musa Bin Ebü’l-Gazan yahut Hamiyyet isimli eserini derslerinde okutmuş ve aynı zamanda o eserde yer alan bazı beyitlere Talim-i Edebiyat adlı çalışmasında yer vermiştir. Dolayısıyla Naci, Ekrem’in, kendisi hakkında şahsi fikirlerinin değişmesi üzerine eserlerini beğenmemeye başladığını savunur. Naci, Ekrem’in Takdir-i Elhan’da Menemenlizade Tahir için yaptığı eleştirileri de irdeler. Ekrem’in Tahir’in şiirlerinde yer alan birtakım kusurları görmediğini, yaptığı bazı eleştirilerin de uygunsuz olduğunu ifade eder. Ekrem’in herkesin eşyayı görüşünün farklı olacağı hususunun bazı tenkitçiler tarafından bilinmediği konusundaki görüşlerini küçümser bir tonda eleştirerek bu ithamı kabul etmez. Ekrem’in isim kullanmaksızın kendisini kıskançlıkla ve taklitle suçladığını belirtip Ekrem’in eserlerini beğenmediğini dolayısıyla beğenmediği bir şeyi taklit de etmeyeceğini söyler. Akabinde Ekrem’in “Kuzu” manzumesini beğendiği için kendisini taklit etmeye çalıştığını belirtir. Naci, Ekrem’in eserlerinden örnekler aktararak onun dil kusurlarını gösterir. Yanı sıra Ekrem’in şiirlerinin anlam bakımından eksik olduğunu açıklar. Ekrem’in şiirlerini mantık kapsamında değerlendirerek onların saçma derecesinde manasız olduklarını ileri sürer. Ek olarak Ekrem’in şiirlerini şehevî olmaları sebebiyle de eleştirir. Ekrem’in Talim-i Edebiyat eserinde babasının yazdığı bir beyti örnek vermesi ve babasından bir dipnotta bahsetmesini ele alarak bu durumun Ekrem’in eser seçme konusundaki zayıflığını gösterir nitelikte olduğunu belirtir. Kendi gazellerinin mübalağalı olduğu eleştirisini de kabul etmez. Naci, Ekrem’in fahriyeli beyitlerle ilgili yönelttiği eleştiriye karşılık Ekrem’in fahriyeli beyitlerini örnek vererek şairin görüşündeki çelişkiye dikkat çeker.

Naci, eleştirilerinde alaycı bir üslup kullanır. Eserde Ekrem için gülünç sıfatların kullanıldığı ve hatta zaman zaman hakarete varan ifadelerin yer aldığı söylenebilir. Yanı sıra müstehzi bir tutumla Ekrem’i aşağılayıcı hayalî sahneler çizdiği de gözlenmektedir.

Demdeme, 1886 yılında İstanbul Mihran Matbaası'nda basılmıştır.

Yazarın biyografisi için bk. “Muallim Naci”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/muallim-naci