DEH-NÂME (HATÂYÎ)
âşıkâne mesnevi
Hatâyî, Şâh İsmail (d. 892/1487-ö.930/1524)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Hatayi’nin, ilk örnekleri Fars ve Çağatay edebiyatında görülen deh-nâme (on mektup) tarzında yazdığı aşk mesnevisidir. Şah İsmail, henüz yirmisine varmadan 1506 yılında bu eserini yazmıştır. Hezec bahrinin mefʿûlü mefâʿilün feʿûlün kalıbıyla yazılan eserin bazı mısralarında bu veznin mefʿûlün fâʿilün feʿûlün şekli kullanılarak sekt-i melih yapıldığı görülmektedir. Eser yedi beyitlik bir mesneviyle başlar. Ardından tevhit, münacat, naat ve Hz. Ali hakkında methiye yer alır. Dinî içerikli şiirlerden sonra aşk, âşık ve maşuka dair türlü hâllerden bahsedilir ve on mektup sıralanır. Konunun akışına uygun biçimde şair, murabba ve gazel nazım şekilleriyle söylediği şiirlerine yer vermiştir.

Deh-nâme hakkında derli toplu bilgi verip ilk defa neşreden Selman Mümtaz’dır. Mümtaz, Maarif ve Medeniyet dergisinde “Azerbaycan Şairleri” üst başlığıyla neşrettiği yazı dizisinde Şah İsmail hakkında klasik biyografi kitaplarında verilen bilgileri derleyip şairliğine dair değerlendirmeler yaptıktan sonra şahsi kütüphanesinde bulunan Deh-nâme metnini neşretmiştir (Selman Mümtaz 1923). Selman Mümtaz’dan sonra Hamit Araslı eserin Bakü ve Leningrad nüshalarına dayalı bir neşrini yapmıştır. Araslı, eserdeki dinî içerikli şiirlere yer vermemiştir (1948). Bu iki neşirden sonra Azizağa Memmedov, eserin metnini hem Arap harfleriyle (1973) hem de Kiril harfleriyle yayımlamıştır (1976). 1977 yılında Minaye Cavadova, Deh-nâme’yi esas alarak hazırladığı Şah İsmayıl Hatai’nin Leksikası adlı eserinde o güne kadar eser üzerine yapılan çalışmaları değerlendirip Deh-nâme’nin bilinen yazma nüshalarını tanıtmış ve söz varlığını incelemiştir. Kitabın sonuna 942/1535 yılında Mahmud Nişapurî (ö.1564) tarafından istinsah edilen Taşkent nüshasının (Taşkent İlimler Akademisi Şarkşinaslık Enstitüsü, 1339/1412) metnini eklemiştir. Daha sonra Azerbaycan, İran ve Türkiye’de yapılan neşirlerde Azizağa Memmedov’un 1976 yılında Kiril harfleriyle yayımladığı metin esas alınmıştır. Azizağa Memmedov ve Minaye Cavadova’nın tanıttıkları Deh-nâme nüshalarının dışında 953/1546 yılında meşhur hattatlardan Yârî-i Şirazî tarafından istinsah edilen ve Tebriz’de Sultan el-Kurraî’nin şahsi kütüphanesinde bulunan yazma da önemlidir (Kurraî 1395/2016: 79-85).

Şairin biyografisi için bk. "Hatâyî, Şah İsmail". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/sah-ismail-hatayi 

Eserden Örnekler


Nâme-yi evvel reften-i sabâ be sû-yı maʿşûk

Geldi vü elümden aldı mektûb                       

Azm itdi yüridi sû-yı mahbûb

 

Dir himmet idin bizimle hem-râh

İtmeye melâmet ol şehenşâh

 

Didüm ki refîkün ola merdân

Ten bunda kalup senünledür cân

 

Ol gitdi vü kaldum anda giryân

Sad nâle-künân u zâr u efgân

 

Geh dağ üze esdi gâhî daşda

Geh huşk üze esdi gâhî yaşda

 

Sürdi katı atın ol vefâ-dâr               

Ol bâğa erişdi k’andadur yâr

 

Gördi ki bir ulu şâh imiş ol

Ne yerde felekde mâh imiş ol

 

Gülşende bülend otağ ü eyvân

Sencerle selâtîn ana dîvân

 

Yüzine baḫarsa gün dutar yüz

Her gün saçı birle dil dutar yüz

 

Karşuda durur melek yasavul

Her kimi görer aydur ki savul

 

Dutmış yüzi birle nûr bâğı

Eyvân-ı felekdedür otağı

 

Çün gördi anı sabâ-yı miskîn

Çekdi cilavını oldı gam-gîn

 

Kim bu perîdür cihânda meşhûr                    

Hod-bîn ü cemâl ü hüsne mağrûr (Şâh İsma‘îl Safevî: v. 30b-31a)

 

 

Kaynakça


Araslı, Hamid (1948). Şah İsmail Dehname. Bakü: Azer Neşr.

Cavadova, Minaye (1977). Şah İsmayıl Hatainin Leksikası- Dehname Poeması Üzre. Bakü: İlm Neşriyat.

Memmedov, Azizağa (1973). Şah İsmail Hatai Eserleri-II. Bakü: Azerbaycan İlimler Akademisi Neşriyatı.

Memmedov, Azizağa (1976). Şah İsmail Hatai Eserleri-II. Bakü: Azerbaycan Devlet Neşriyatı.

Selman Mümtaz (1923). “Azerbaycan Şairleri-3: Şah Hatayi-1”. Maarif ve Medeniyet 3: 30-33.

Selman Mümtaz (1923). “Azerbaycan Şairleri-3: Şah Hatayi-2”. Maarif ve Medeniyet 5-6: 30-33.

Selman Mümtaz (1923). “Azerbaycan Şairleri-3: Şah Hatayi-3”. Maarif ve Medeniyet 8-9: 10-16.

Selman Mümtaz (1923). “Azerbaycan Şairleri-3: Şah Hatayi-4”. Maarif ve Medeniyet 10: 12-16.

Selman Mümtaz (1923). “Azerbaycan Şairleri-3: Şah Hatayi-4”. Maarif ve Medeniyet 11: 11-14.

Sultan el-Kurraî, Muhammed Emin (1395/2016). “Mu‘arref-i Nüsha-i Hattî Münhasır be-Ferd Külliyât-ı Şâh İsma‘îl Safevi (Hatâyî) ez-Kitâb-hâne-i Üstâd Allâme Ca‘fer Sultân el-Kurrâî”. Gurub 1 (Bahar): 79-85.

Şâh İsma‘îl Safevî. Külliyât-ı Hatâyî, ez-Kitâb-hâne-i Üstâd Allâme Ca‘fer Sultân el-Kurrâî. v. 30b-31a.

Atıf Bilgileri


Macit, Muhsin. "DEH-NÂME (HATÂYÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/deh-name-hatayi. [Erişim Tarihi: 22 Kasım 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 DÎVÂN (HATÂYÎ) Hatâyî, Şâh İsmail Prof. Dr. Muhsin Macit
Görüntüle
2 NASÎHAT-NÂME (HATÂYÎ) Hatâyî, Şâh İsmail Prof. Dr. Muhsin Macit
Görüntüle
3 DÎVÂN (CÂHÎ) Câhî, İbrâhîm Mîrzâ Prof. Dr. Muhsin Macit
Görüntüle
4 HADÎKATÜ'S-SÜ'EDÂ (FUZÛLÎ) Fuzûlî Filiz Kılıç
Görüntüle
5 MENÂKIB (GARİBÎ) Garîbî Prof. Dr. İsrafil Babacan
Görüntüle
6 DÎVÂN (GARÎBÎ) Garîbî Prof. Dr. İsrafil Babacan
Görüntüle
7 DÎVÂN (RAHMETÎ) Rahmetî, Tebrîzî Araş. Gör. Dr. Orhan Baldane
Görüntüle
8 KASÂYİD Ü GAZELİYYÂT-I TÜRKÎ (SÂDIKÎ-İ KİTÂBDÂR) Sâdıkî-i Kitâbdâr Doç. Dr. Emrullah Yakut
Görüntüle
9 ZÜBDETÜ'L-KELÂM (SÂDIKÎ-İ KİTÂBDÂR) Sâdıkî-i Kitâbdâr Doç. Dr. Emrullah Yakut
Görüntüle
10 GAZELİYYÂT (SÂDIKÎ) Sâdıkî-i Kitâbdâr Doç. Dr. Emrullah Yakut
Görüntüle
11 KITA’ÂT Ü EŞ’ÂR-I MÜTEFERRİKA (SÂDIKÎ) Sâdıkî-i Kitâbdâr Doç. Dr. Emrullah Yakut
Görüntüle
12 RUBÂ’İYYÂT (SÂDIKÎ) Sâdıkî-i Kitâbdâr Doç. Dr. Emrullah Yakut
Görüntüle