- Yazar Biyografisi (TEİS)
Hatâyî, Şâh İsmail - Madde Yazarı: Prof. Dr. Muhsin Macit
- Eser Yazılış Tarihi:911/1506
- Yazıldığı Saha:Azerbaycan
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:16. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Manzum
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Mesnevi
- Yayın Tarihi:12/08/2021
DEH-NÂME (HATÂYÎ)
âşıkâne mesneviHatâyî, Şâh İsmail (d. 892/1487-ö.930/1524)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Hatayi’nin, ilk örnekleri Fars ve Çağatay edebiyatında görülen deh-nâme (on mektup) tarzında yazdığı aşk mesnevisidir. Şah İsmail, henüz yirmisine varmadan 1506 yılında bu eserini yazmıştır. Hezec bahrinin mefʿûlü mefâʿilün feʿûlün kalıbıyla yazılan eserin bazı mısralarında bu veznin mefʿûlün fâʿilün feʿûlün şekli kullanılarak sekt-i melih yapıldığı görülmektedir. Eser yedi beyitlik bir mesneviyle başlar. Ardından tevhit, münacat, naat ve Hz. Ali hakkında methiye yer alır. Dinî içerikli şiirlerden sonra aşk, âşık ve maşuka dair türlü hâllerden bahsedilir ve on mektup sıralanır. Konunun akışına uygun biçimde şair, murabba ve gazel nazım şekilleriyle söylediği şiirlerine yer vermiştir.
Deh-nâme hakkında derli toplu bilgi verip ilk defa neşreden Selman Mümtaz’dır. Mümtaz, Maarif ve Medeniyet dergisinde “Azerbaycan Şairleri” üst başlığıyla neşrettiği yazı dizisinde Şah İsmail hakkında klasik biyografi kitaplarında verilen bilgileri derleyip şairliğine dair değerlendirmeler yaptıktan sonra şahsi kütüphanesinde bulunan Deh-nâme metnini neşretmiştir (Selman Mümtaz 1923). Selman Mümtaz’dan sonra Hamit Araslı eserin Bakü ve Leningrad nüshalarına dayalı bir neşrini yapmıştır. Araslı, eserdeki dinî içerikli şiirlere yer vermemiştir (1948). Bu iki neşirden sonra Azizağa Memmedov, eserin metnini hem Arap harfleriyle (1973) hem de Kiril harfleriyle yayımlamıştır (1976). 1977 yılında Minaye Cavadova, Deh-nâme’yi esas alarak hazırladığı Şah İsmayıl Hatai’nin Leksikası adlı eserinde o güne kadar eser üzerine yapılan çalışmaları değerlendirip Deh-nâme’nin bilinen yazma nüshalarını tanıtmış ve söz varlığını incelemiştir. Kitabın sonuna 942/1535 yılında Mahmud Nişapurî (ö.1564) tarafından istinsah edilen Taşkent nüshasının (Taşkent İlimler Akademisi Şarkşinaslık Enstitüsü, 1339/1412) metnini eklemiştir. Daha sonra Azerbaycan, İran ve Türkiye’de yapılan neşirlerde Azizağa Memmedov’un 1976 yılında Kiril harfleriyle yayımladığı metin esas alınmıştır. Azizağa Memmedov ve Minaye Cavadova’nın tanıttıkları Deh-nâme nüshalarının dışında 953/1546 yılında meşhur hattatlardan Yârî-i Şirazî tarafından istinsah edilen ve Tebriz’de Sultan el-Kurraî’nin şahsi kütüphanesinde bulunan yazma da önemlidir (Kurraî 1395/2016: 79-85).
Şairin biyografisi için bk. "Hatâyî, Şah İsmail". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/sah-ismail-hatayi
Eserden Örnekler
Nâme-yi evvel reften-i sabâ be sû-yı maʿşûk
Geldi vü elümden
aldı mektûb
Azm itdi yüridi sû-yı mahbûb
Dir himmet idin
bizimle hem-râh
İtmeye melâmet ol şehenşâh
Didüm ki refîkün
ola merdân
Ten bunda kalup senünledür cân
Ol gitdi vü kaldum
anda giryân
Sad nâle-künân u zâr u efgân
Geh dağ üze esdi
gâhî daşda
Geh huşk üze esdi gâhî yaşda
Sürdi katı atın ol
vefâ-dâr
Ol bâğa erişdi k’andadur yâr
Gördi ki bir ulu
şâh imiş ol
Ne yerde felekde mâh imiş ol
Gülşende bülend
otağ ü eyvân
Sencerle selâtîn ana dîvân
Yüzine baḫarsa gün
dutar yüz
Her gün saçı birle dil dutar yüz
Karşuda durur
melek yasavul
Her kimi görer aydur ki savul
Dutmış yüzi birle
nûr bâğı
Eyvân-ı felekdedür otağı
Çün gördi anı
sabâ-yı miskîn
Çekdi cilavını oldı gam-gîn
Kim bu perîdür
cihânda meşhûr
Hod-bîn ü cemâl ü hüsne mağrûr (Şâh İsma‘îl Safevî: v. 30b-31a)
Kaynakça
Araslı, Hamid (1948). Şah
İsmail Dehname. Bakü: Azer Neşr.
Cavadova,
Minaye (1977). Şah İsmayıl Hatainin
Leksikası- Dehname Poeması Üzre. Bakü: İlm Neşriyat.
Memmedov, Azizağa (1973). Şah İsmail Hatai Eserleri-II.
Bakü: Azerbaycan İlimler Akademisi Neşriyatı.
Memmedov, Azizağa (1976). Şah İsmail Hatai Eserleri-II.
Bakü: Azerbaycan Devlet Neşriyatı.
Selman Mümtaz (1923). “Azerbaycan
Şairleri-3: Şah Hatayi-1”. Maarif ve
Medeniyet 3: 30-33.
Selman Mümtaz (1923). “Azerbaycan
Şairleri-3: Şah Hatayi-2”. Maarif ve
Medeniyet 5-6: 30-33.
Selman Mümtaz (1923). “Azerbaycan
Şairleri-3: Şah Hatayi-3”. Maarif ve
Medeniyet 8-9: 10-16.
Selman Mümtaz (1923). “Azerbaycan
Şairleri-3: Şah Hatayi-4”. Maarif ve
Medeniyet 10: 12-16.
Selman Mümtaz (1923). “Azerbaycan
Şairleri-3: Şah Hatayi-4”. Maarif ve
Medeniyet 11: 11-14.
Sultan el-Kurraî, Muhammed Emin (1395/2016). “Mu‘arref-i Nüsha-i Hattî Münhasır be-Ferd Külliyât-ı Şâh İsma‘îl Safevi (Hatâyî) ez-Kitâb-hâne-i Üstâd Allâme Ca‘fer Sultân el-Kurrâî”. Gurub 1 (Bahar): 79-85.
Şâh İsma‘îl Safevî. Külliyât-ı Hatâyî, ez-Kitâb-hâne-i Üstâd Allâme Ca‘fer Sultân el-Kurrâî. v. 30b-31a.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | DÎVÂN (HATÂYÎ) | Hatâyî, Şâh İsmail | Prof. Dr. Muhsin Macit |
Görüntüle | ||
2 | NASÎHAT-NÂME (HATÂYÎ) | Hatâyî, Şâh İsmail | Prof. Dr. Muhsin Macit |
Görüntüle | ||
3 | DÎVÂN (CÂHÎ) | Câhî, İbrâhîm Mîrzâ | Prof. Dr. Muhsin Macit |
Görüntüle | ||
4 | HADÎKATÜ'S-SÜ'EDÂ (FUZÛLÎ) | Fuzûlî | Filiz Kılıç |
Görüntüle | ||
5 | MENÂKIB (GARİBÎ) | Garîbî | Prof. Dr. İsrafil Babacan |
Görüntüle | ||
6 | DÎVÂN (GARÎBÎ) | Garîbî | Prof. Dr. İsrafil Babacan |
Görüntüle | ||
7 | DÎVÂN (RAHMETÎ) | Rahmetî, Tebrîzî | Araş. Gör. Dr. Orhan Baldane |
Görüntüle | ||
8 | KASÂYİD Ü GAZELİYYÂT-I TÜRKÎ (SÂDIKÎ-İ KİTÂBDÂR) | Sâdıkî-i Kitâbdâr | Doç. Dr. Emrullah Yakut |
Görüntüle | ||
9 | ZÜBDETÜ'L-KELÂM (SÂDIKÎ-İ KİTÂBDÂR) | Sâdıkî-i Kitâbdâr | Doç. Dr. Emrullah Yakut |
Görüntüle | ||
10 | GAZELİYYÂT (SÂDIKÎ) | Sâdıkî-i Kitâbdâr | Doç. Dr. Emrullah Yakut |
Görüntüle | ||
11 | KITA’ÂT Ü EŞ’ÂR-I MÜTEFERRİKA (SÂDIKÎ) | Sâdıkî-i Kitâbdâr | Doç. Dr. Emrullah Yakut |
Görüntüle | ||
12 | RUBÂ’İYYÂT (SÂDIKÎ) | Sâdıkî-i Kitâbdâr | Doç. Dr. Emrullah Yakut |
Görüntüle |