Ali Nutkî Dede tarafından başlatılıp onun vefatıyla başta kardeşi Abdülbâkî Nâsır Dede olmak üzere, dergâhın diğer şeyhleri tarafından tamamlanan eser. Defter-i Dervîşân, çoğunluğu19. yüzyılda Yenikapı Mevlevihanesinde postnişin olmuş şeyhler tarafından günlük tarzında kaleme alınmış olup tarihî, sosyal, kültürel, biyografik ve folklorik mahiyetteki kayıtları içeren iki ayrı defterden oluşmuş bir eserdir. Birinci defterin baş tarafındaki bir kayıtta Defternâmehâ-yı Dervîşân olarak isimlendirildiği; ikinci defterin başındaki kayıtta ise sadece Mecmûa olarak anıldığı görülen eser, daha ziyâde Defter-i Dervîşân olarak bilinmektedir. Kayıt tutma işi, 21 Zilhicce 1213/26 Mayıs 1799 tarihinde dergâhın on dördüncü şeyhi Ali Nutkî Dede tarafından başlatılmış, onun vefatıyla başta kardeşi Abdülbâkî Nâsır Dede olmak üzere, dergâhın diğer şeyhleri tarafından devam ettirilmiştir.

Defter-i Dervîşân’ın, bazıları noksan bazıları ise boş bırakılmış 97 varaktan oluşan birinci defteri Süleymaniye Kütüphanesinde bulunmaktadır. Bu defterin ilk yirmi iki varağı (1b-22b), Ali Nutkî Dede’nin meşihatinden vefatına kadar geçen sürede tuttuğu kayıtları içermektedir. Bu kısımda, aralarında kardeşleri Abdülbâkî Nâsır Dede, Abdurrahîm Künhî Dede ile Hammâmîzâde İsmâil Dede Efendi ve Şeyh Gâlib’in de bulunduğu dervişlerin sema meşk ettikten sonra mukabeleye giriş, matbaha geliş ve çilelerini tamamladıktan sonra hücreye çıkış tarihleri; ayrıca muhibbandan olan dervişlerin adları, meslekleri ve arakıyye giyiş tarihleri yer almaktadır. Bu kısımda ayrıca, aralarında şeyhülislâm ve paşaların da bulunduğu bazı devlet görevlilerinin azil, yine bazı Mevlevî şeyhlerinin tayin, azil ve vefat tarihlerine, Yenikapı ve diğer İstanbul Mevlevihanelerindeki bazı gelişmelere, örneğin şeyh efendilere verilen hediyelere, dergâhlara yapılan yardımlara ve gerçekleştirilen onarımlara, İstanbul’da meydana gelen kaza, kutlama vb. çeşitli olaylara, deprem, şiddetli kış vb. doğal afetlerle yangınlara dair kayıtlar bulunmaktadır. Defterin, Abdülbâkî Nâsır Dede’nin tuttuğu kayıtları içeren kısmında (22b-94b) ise vefat eden Yenikapı, Kasımpaşa, Üsküdar ve diğer Mevlevîhânelere mensup bazı derviş, şeyh ve görevlilerle yakınları hakkında kısa biyografik bilgiler; Ali Nutkî Dede’nin vefatıyla ilgili ayrıntılı notlar, dergâha gelen, sema meşk edip mukabeleye giren, çille-güzîn olmak için matbaha gelen, çilesini tamamlayıp hücreye çıkan dervişlere, arakıyye ve sikke giyen muhibbâna ve aile yakınlarına, dergâhtaki görevlendirmelere, bazı görevlilerin vefatlarına dair kayıtlarla, aralarında Kâdiriyye ve Nakşibendiyye’nin de bulunduğu diğer tarikatlara mensup bazı şeyhlerin vefat tarihlerine, Yenikapı Mevlevihanesine, Abdülbâkî Nâsır Dede ailesine dair bilgiler; bazı doğal afetler, acayip olaylar, merasimler, yangın ve kazalarla, Sultan II. Mahmud’un doğan veya vefat eden çocuklarına, III. Selim ve IV. Mustafa’nın vefatlarına ait kayıtlar mevcuttur. Bu kısımda ayrıca elifba tertibine göre verilmeye çalışılmış isimler listesi, lugazlar ve ilaç tarifleri bulunmaktadır.

Defter-i Dervîşân’ın ikinci defteri (1a-99b), Abdülbâkî Nâsır Dede, Recep Hüseyin Hüsnü Dede, Abdurrahîm Künhî Dede, Osmân Selâhaddîn Dede, Mehmed Celâleddîn Dede ve Mehmed Abdülbâkî (Baykara) Dede’nin meşihatları döneminde tuttukları kayıtları içermektedir. Bu ikinci deftere ait orijinal nüsha, Yenikapı Mevlevihanesinin son şeyhi Mehmed Abdülbâkî (Baykara) Dede’nin oğlu Resûhî Baykara’ya, ondan da oğlu Nâsır Bâki Baykara’ya intikal etmiş olup ayrıca bir fotokopisi Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi Kütüphanesinde bulunmaktadır. Yer yer boşluklar bulunan ve tamamı yüz varaktan oluşan bu ikinci defterdeki kayıtların çoğu Abdülbâkî Nâsır Dede tarafından kaleme alınmıştır. Bu defterde, bazı dedelere mushaf, mesnevi yahut mesnevi şerhi verilmesine, sikke ve arakıyye giyen muhibbanın, meşk edip semâya giren, matbaha gelen, çileye giren, hücreye çıkan canların adları, kim oldukları, görevleri, meslekleri ve dergâha geliş tarihlerine, dergâh ailesi mensuplarının, diğer bazı Mevlevî şeyhleriyle ahbabın vefatları, çocuklarının doğum, ölüm, arakıyye, sikke giymeleri, sünnet edilmeleri ve evlenmelerine ilişkin kayıtlar yer almaktadır. Defterde ayrıca dergâhta türbedar, kayyım, neyzenbaşı, aşirhân, duacı, imam, müezzin, çârûb-keş, ser-tabbâh, sebilci, bevvâb vs. görevlere tayin edilenlerle muhibbandan Hâlet Efendi hakkında bir miktar bilgiye; aralarında Nakşibendiyye, Sünbüliyye, Gülşeniyye ve Halvetiyye’nin de bulunduğu diğer bazı tarikat şeyhleriyle aile fertlerine, bazı şehzâde ve sultanların kendilerinin veya aile fertlerinin doğum ya da vefatlarına, cülûslarına ilişkin notlar bulunmaktadır. Yenikapı Mevlevihanesi, Galata Mevlevihanesi, Merkez Efendi Dergâhı, Koca Mustafapaşa Câmii, Mevlânâ Türbesi vs. mekânlarla ilgili inşa ve onarım faaliyetlerine, bazı merasimlere, azillere, devrin padişahı tarafından gönderilen atiyyelere, Yenikapı Mevlevihanesinde metfun çelebilere, İstanbul’da meydana gelen sel, fırtına vb. bazı doğal afetlere, hatta nadide bir yıldızın doğuşu, sinek istilâsı gibi ilginç doğa olaylarına ve yangınlara dair verilen ayrıntılı bilgilerle bir miktar şiir de defterde yer alan kayıtlardandır.

Defter-i Dervîşân, Yenikapı Mevlevihanesi merkezde olmak üzere, III. Selim, II. Mahmud, Sultan Abdülmecid ve II. Abdülhamid devirlerinin dinî, tasavvufi, sosyal ve kültürel hayatı hakkında, aynı zamanda ve de çoğunlukla 19. yüzyılda yaşamış birçok tanınmış Mevlevî yahut Mevlevî muhibbanı mutasavvıf, devlet adamı ve sanatkâra dair biyografik bilgilere yer vermesi, bazı siyasi ve tarihî olayları ayrıntılarıyla anlatması bakımından eşsiz bir kaynaktır. Bir diğer ifadeyle eser, genelde ve de ağırlıklı olarak 19. yüzyılda Osmanlının, özelde ise İstanbul’un kültür, edebiyat, tasavvuf, sosyal ve siyasi tarihi açısından önemli bir belge durumundadır.

Defter-i Dervîşân, Bayram Ali Kaya ve Sezai Küçük tarafından yayımlanmıştır (2011).

Müelliflerin biyografileri için bk. "Nâsır, Seyyid Abdülbâkî Nâsır Dede Efendi". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü.http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/nasir-seyyid-abdulbaki-nasir-dede;  "Ali Nutkî Dede". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/nutki-ali-dede