- Yazar Biyografisi (TEİS)
ÎSÂ, Kırşehirli Îsâ - Madde Yazarı: Dr. Öğr. Üyesi Musa Tılfarlıoğlu
- Eser Yazılış Tarihi:?
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Divan-Tekke Edebiyatı
- Dönemi:Başlangıç-15. Yüzyıl
- Dili:Bilinmiyor
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Manzum
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Mesnevi
- Yayın Tarihi:29/11/2022
DÂSTÂN-I SÂHİB-KIRÂN (KIRŞEHİRLİ ÎSÂ)
mesneviÎSÂ, Kırşehirli Îsâ (d. ? - ö. ?)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Kırşehirli İsa’nın manzum olarak kaleme aldığı dinî içerikli hacimsiz bir hikâyesi. Eserin istinsah tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte eser içerisinde geçen “Siracu 'l-Kulûb dirler bir kitab/Andan açıldı bana işbu cevap” beyitinden yola çıkarak, Ahmedî’nin 14. yüzyılın sonları ve 15. yüzyılın başlarında yaşadığı düşünülürse Dâstân-ı İbrahim’in Siracu 'l-Kulûb’un yazılış tarihinden daha sonra yazıldığı söylenebilir (Köktekin 2001: 15).
Eserin Türkiye’deki nadir eserler kütüphanelerinde yirmi yedi nüshası bulunmaktadır. Geniş halk toplulukları tarafından sevilerek meclislerde okunan bu tip hacimsiz eserlerin çok sayıda yazmasının olması oldukça doğaldır. Tek cilt olacak kadar hacimli olmayan bu tür eserler, farklı konuları barındıran mecmualar içinde yer almalarından dolayı bu tür eserlerin varlığı bilinmemektedir. 105+1 beyitten oluşan Dâstân-ı İbrahim aruzun Fâ‘ilâtün/Fâ‘ilâtün/Fâ‘ilün kalıbıyla yazılmıştır. Sanatsal bir gaye gütmeyen metin her ne kadar aruz vezniyle yazılmış olsa da halk dilinin imla özelliklerini yansıtması sebebiyle aruz uygulanmasında bazı bozuklukların olduğu ve bazı yerlerde hece vezninin kullanıldığı görülmektedir. Dâstân-ı İbrahim’in konusu 14-15. yüzyıl manzum dinî destanlar içerisinde sık görülen dinî karakterler etrafında şekillenen biçime sahiptir. Destan; Hz. Muhammed’in oğlu İbrahim’in erken yaşta vefat etmesinden hareketle ölüm temasını işlemektedir. Oğlu İbrahim’e oldukça derin bir muhabbet duyan Hz. Muhammed, buna rağmen ümmetini oğluna tercih eder. Allah’ın ululuğunu, dünyanın fani olduğunu, ölümün hiç kimsenin kaçamayacağı bir durum olduğunu hatırlatan müellif, bu acı durumu Hz. Peygamberin bile yaşadığını “Ol ‘âlem fahri Muhammed Mustafa, Ol dahı gördi bu derdi ey safa” şeklinde ifade ederek hikâyeye başlar. Hz. Muhammed’in İbrahim adında, Yusuf peygamber güzelliğinde bir oğlu dünyaya gelir. İbrahim okul çağına gelince Hz. Osman’dan Kuran-ı Kerim okumayı öğrenir. Hz. Muhammed, İbrahim’e duyduğu derin muhabbet nedeniyle “Bir gönülde iki sevgü sığmaya/ Allah emrin hiç kimse yıkmaya, İbrahimi severise Mustafa/Ümmetine virmesün miyl-i vefa” şeklinde Allah emrinin Azrail tarafından iletilmesi ile uyarılır. İbrahim bir gün ders bittikten sonra okuldan çıkarken Azrail’i görür ve durumu anlar. Arkadaşları ve hocasıyla vedalaşan İbrahim eve gelir, Hz. Muhammed başı ağrıyan oğlunun başını dizine yaslar bu şekilde Azrail, İbrahim’in ruhunu teslim alır. İbrahim vefat ettikten sonra hocası Hz. Osman tarafından yıkanır ve kefenlenir. Daha sonra bütün Medine halkı İbrahim’i hüzün içerisinde defneder. Destan “Fâ‘ilâtün Fâ‘ilâtün Fâ‘ ilât/Vir şalâvat Mustafâya ve's-selâm” şeklinde dünyanın faniliğini vurguladıktan sonra salavatlarla sona erer.
Kırşehirli İsâ’nın biyoğrafisi için bk. “ÎSÂ, Kırşehirli/Kayserili Îsâ”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/isa-kirsehirli-
Eserden Örnekler
Hâzâ Dâstân-ı İbrâhîm
Ey Kerim sensin kamu şabr idenlere
Hem sabırlık sen virirsin kalmışlara
Bu ne dertdür bu ne firkat bu ne âh
Kim bize vasl eyledün ey pâdişâh
Dünyâda ecel yili durmaz eser
Ey niçe analarun bağrın keser
Ey niçe kardaş[ı] kardaşdan ölüm
Ayırur derd-i firâkıla bilün
Ey niçe analarun geçdi güni
Girmedi kulagına oglı üni
Ey niçelerün yüregin tagladı
Ey niçeler yas giyüben agladı
……………………………
Ol 'alem fahrı Muhammed Muştafâ
Ol dahı gördi bu derdi ey safâ
Bir 'ayâl virmişidi ana Kerîm
Hüsni yavlâk hûbdı adı İbrahim
Yûsufun hüsni yüzinde hâlıdı
Dâvud âvâzı katında lâlıdı
Hüsni yavlak hûb cemâl ü pür-kemâl
Hem Muhammed oglı hem sâhib-kemal (Köktekin 2001: 18-26).
Kaynakça
Köktekin, Kazım (2001). "Kırşehirli İsa'nın Dâstân-ı İbrâhim'i ve Dili", Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 16: 13-26.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | DÂSTÂN-I HİBÂL / DÂSTÂN-I BATTÂL-I SİN (ÎSÂ ?) | Îsâ, Kırşehirli Îsâ | ismail Aksoyak |
Görüntüle | ||
2 | DÂSTÂN-I İBRÂHÎM / DÂSTÂN-I HALÎLU’R-RAHMÂN İBRÂHÎM VE İSMÂ’ÎL (ÎSÂ) | Îsâ, Kırşehirli Îsâ | ismail Aksoyak |
Görüntüle | ||
3 | DÂSTÂN-I VEFÂT-I İBRÂHÎM (ÎSÂ) | Îsâ, Kırşehirli/Kayserili Îsâ | Prof. Dr. Hanife KONCU |
Görüntüle | ||
4 | DÂSTÂN-I DUHTER HİKÂYE-İ YAHUDÎ (KIRŞEHİRLİ ÎSÂ) | ÎSÂ, Kırşehirli Îsâ | Dr. Öğr. Üyesi Musa Tılfarlıoğlu |
Görüntüle | ||
5 | VAHDET-NÂME (ABDURRAHÎM) | Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân | Prof. Dr. Mehmet Sarı |
Görüntüle | ||
6 | GARÎB-NÂME (ÂŞIK) | Âşık Paşa, Âşık | Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal |
Görüntüle | ||
7 | U’CÛBETÜ'L-GARÂYİB FÎ NAZMİ’L-CEVÂHİRİ’L-ACÂYİB (BAHÂ) | Bahâ, Bahâeddîn ibn Abdurrahmân-ı Magalkaravî | Prof. Dr. Mustafa Arslan |
Görüntüle | ||
8 | KISSA-İ İSKENDER (HAMZAVÎ) | Hamzavî | Dr. Öğr. Üyesi Munise KOÇ |
Görüntüle | ||
9 | BAHRÜ'L-HAKÂYIK (HATÎBOĞLU) | Hatîboğlu | Prof. Dr. Vahit Türk |
Görüntüle | ||
10 | GÜLZÂR-I MA’NEVÎ / GÜLZÂR / DÎVÂN-I GÜLZÂR / KİTÂB-I GÜLZÂR (İBRÂHÎM TENNÛRÎ) | İbrâhîm Tennûrî | Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal |
Görüntüle | ||
11 | GÜLŞEN-İ NİYÂZ (İBRÂHÎM TENNÛRÎ ?) | İbrâhîm Tennûrî | Dr. Necmiye Özbek Arslan |
Görüntüle | ||
12 | [DÎVÂNÇE] (ÂŞIK) | İbrâhîm Tennûrî | Dr. Necmiye Özbek Arslan |
Görüntüle | ||
13 | DÎVÂN (KEMÂL ÜMMÎ) | Kemâl Ümmî, İsmâ’îl | Araş. Gör. Büşra Karasu |
Görüntüle | ||
14 | KIRK ARMAĞAN (KEMÂL ÜMMÎ) | Kemâl Ümmî, İsmâ’îl | Dr. Öğr. Üyesi Munise KOÇ |
Görüntüle |