- Yazar Biyografisi (TEİS)
Îsâ, Kırşehirli Îsâ - Madde Yazarı: Ismail Aksoyak
- Eser Yazılış Tarihi:?
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:Başlangıç-15. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Manzum
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Mesnevi
- Yayın Tarihi:02/07/2022
DÂSTÂN-I HİBÂL / DÂSTÂN-I BATTÂL-I SİN (ÎSÂ ?)
dinî-didaktik nitelikli kısa mesneviÎsâ, Kırşehirli Îsâ (d. ? - ö. ?)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Eski Anadolu Türkçesi özellikleri taşıyan dinî-didaktik nitelikli kısa mesnevi. Manzumede yazılış tarihi ve şairinin adı mevcut değildir. Hibâl Destânı'nın o dönemde benzer destanlar kaleme alan Kırşehirli Îsâ tarafından kaleme alınmış olması ihtimal dahilindedir. Sade bir dille kaleme alınan eser dil, imlâ ve ekler bakımından Eski Anadolu Türkçesi özelliklerini yansıtmaktadır.
310 beyitten oluşan Hibâl Destânı aruz vezninin "fâ'ilâtün fâ'ilâtün fâ'ilün" kalıbı kullanılarak mesnevi nazım şekli ile yazılmıştır. Kimi beyitlerde vezin bozuklukları mevcuttur. Manzumede Hz. Îsâ ve Hibâl adlı bir kişi arasında geçen sohbet üzerinden ölüm, ahiret, kabir azabı, kabir sorgusu gibi konular işlenerek İslami anlayış etrafında ölüm hakkındaki duygu ve düşünceler dile getirilmiştir. Hikâye, Hz. Îsâ'nın ölüleri diriltme mucizesi üzerine temellendirilerek oluşturulmuştur. Eser, yirmi dokuz beyitlik bir girişin ardından gelen "Eydeyin İmdi Ahvâlini, Azrâ'il Gelmek Nice, Gusl-ı Meyyit, Ḳabre Defn İtmek Nice, Gazbân Gelmek Nicedür, Su'âl-i Gazbân, Su'âl-i Münkir ve Nekîr, Meyyit İçün Ağlamamak Gerek, Su'âl-i Îsâ Aleyhi's-selâm, Mev'ize, Su'âl-i Îsâ Aleyhi's-selâm" başlıklı on bir bölümden oluşmaktadır.
Hibâl Destânı'nın, Hz. Îsâ'nın diriltme mucizesi üzerine temellendirilerek oluşturulmuş bir başka hikâye olan Cümcüme Sultân Destânı'yla olan benzerliği dikkat çekicidir. İki eserde de Hz. Îsâ ve onun dirilttiği bir kişi arasında geçen sohbet üzerinden ölüm konusu işlenmektedir. Ancak iki eser arasında birtakım önemli farklar da görülmektedir. Cümcüme Sultân Destânı'nda hikâyenin ana kahramanı bir sultandır ve o, şeytana taptığı için kabir azabı çekmektedir. Hibâl Destânı'nda ise kahraman bir hamaldır. Bu hamal, başkasına ait odundan, dişini temizlemek amacıyla ufak bir parça kopardığı için kabir azabı çekmektedir. Cümcüme Sultân Destânı'nın manzum nüshalarının yanında mensur olarak yazılmış nüshaları da bulunmaktadır. Fakat Hibâl Destânı'nın tespit edilebilmiş tüm nüshaları manzum hâldedir. Ayrıca Cümcüme Sultân Destânı'nda yer alan kesik baş motifi Hibâl Destânı'nda ve Hibâl Destânı'nda yer alan Hz. Süleymân ile ilgili kısa Cümcüme Sultân Destânı'nda yer almamaktadır. Hibâl Destânı, Ferîdüddîn Attâr'ın yazmış olduğu Cümcüme Sultân hikâyesinin Anadolu sahası varyantıdır.
Bu kısa manzume ilk olarak tek nüsha üzerinden Mine Mengi tarafından yayımlamıştır (1985). Eren Çabuk ise eserin tespit ettiği 6 nüshasını değerlendirerek tenkitli metnini yayımlamıştır (2019).
Şairin biyografisi için bk. “Îsâ, Kırşehirli Îsâ”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/isa-kirsehirli-isa
Eserden Örnekler
Su'âl-i
Îsâ Aleyhis-selâm
Pes
bu gez Îsâ su'âl itdi girü
Didi söyle iy Hibâl-i mâh-rû
İtdiler
mi hiç sana soru hisâb
Hem hisâbuna virür miydün cevâb
Didi
bilgil yâ Resûlallâh ben
Bir odun hammâlı idim sag iken
Bir
kişi bana odun yükletdi hem
Kim evine ücret ile iledem
Yolda
giderken ol odundan meger
Bir pâre kıymık kopardum kıl kadar
Tâ
kim anunla dişüm kurcaladum
Kendüme gel gör ki nitdüm neyledüm
İşde
dört yüz yıldur kim iy âfitâb
Andan ötrü çekerin soru hisâb
Âhiret
havfını gördüm ben tamâm
Dünyada dirlik bana oldı harâm
Bir
du'â kıl yâ Nebiyyallâh bana
Kim burada Hak benüm cânum ala
Hem
du'â kıl Hak beni ol dünyede
Tâ Muhammed ümmetiyle haşr ide
Pes
du'â kıldı Mesîh-i kâ'inât
Ol arada bu kişi buldı vefât
Kabrine
defn itdiler anı hemîn
Rahmetullâhi aleyhim ecma'în
Dünyeden
birâder ibret almak gerek
Ölüm
vardur Hakka tevbe itmek gerek (Çabuk 2019: 156)
Kaynakça
Çabuk, Eren (2019). "Manzum Dini Hikâyeler ve Destan-ı Hibal". Oğuz Türkçesi Araştırmaları Dergisi [OĞUZTAD], (1): 117-165.
Köktekin, Kazım (2001). “Kırşehirli İsa’nın Dâstân-ı İbrahim’i ve Dili”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (16): 13-26.
Mengi, Mine (1985). "Halk Kültürü Dergisi'nde Dini Destanlarımızdan Biri: Dâstân-ı Battâl-ı Sin". Halk Kültürü Dergisi, (1): 79-93.
Toker, Mustafa ve M. Uygun (2017). Çağatayca Cümcümenâme. Konya: Palet Yay.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | DÂSTÂN-I SÂHİB-KIRÂN (KIRŞEHİRLİ ÎSÂ) | ÎSÂ, Kırşehirli Îsâ | Dr. Öğr. Üyesi Musa Tılfarlıoğlu |
Görüntüle | ||
2 | DÂSTÂN-I İBRÂHÎM / DÂSTÂN-I HALÎLU’R-RAHMÂN İBRÂHÎM VE İSMÂ’ÎL (ÎSÂ) | Îsâ, Kırşehirli Îsâ | ismail Aksoyak |
Görüntüle | ||
3 | DÂSTÂN-I VEFÂT-I İBRÂHÎM (ÎSÂ) | Îsâ, Kırşehirli/Kayserili Îsâ | Prof. Dr. Hanife KONCU |
Görüntüle | ||
4 | DÂSTÂN-I DUHTER HİKÂYE-İ YAHUDÎ (KIRŞEHİRLİ ÎSÂ) | ÎSÂ, Kırşehirli Îsâ | Dr. Öğr. Üyesi Musa Tılfarlıoğlu |
Görüntüle | ||
5 | CÂMASB-NÂME (ABDÎ) | Abdî, Mûsâ | Prof. Dr. Müjgân Çakır |
Görüntüle | ||
6 | TERCÜME-İ KASÎDE-İ BÜRDE (ABDURRAHÎM) | Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân | Doç. Dr. Bünyamin Ayçiçeği |
Görüntüle | ||
7 | RİSÂLE Fİ’L-MEBDE’İ VE’L-MA’ÂD (ABDURRAHÎM) | Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân | Öğretmen Ece Ceylan |
Görüntüle | ||
8 | NEKÂVETÜ’L-EDVÂR (HÂCE ABDÜLAZÎZ) | Abdülazîz, Abdülkâdir-zâde, Hâce Abdülazîz, Usta Abdülazîz | Doç. Dr. Recep Uslu |
Görüntüle | ||
9 | DÎVÂN (ADLÎ) | Adlî, Sultân Bâyezîd-i Velî bin Fâtih Sultân Mehmed | Prof. Dr. YAVUZ BAYRAM |
Görüntüle | ||
10 | DÎVÂN-I TÜRKÎ (ADNÎ) | Adnî, Mahmûd Paşa | Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren |
Görüntüle | ||
11 | DÎVÂN-I FÂRİSÎ (ADNÎ) | Adnî, Mahmûd Paşa | Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren |
Görüntüle | ||
12 | DÎVÂN (ÂFİTÂBÎ) | Âfitâbî | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
13 | DÎVÂN (ÂHÎ) | Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend | Doç. Dr. Osman Kufacı |
Görüntüle | ||
14 | HÜSREV Ü ŞÎRÎN (ÂHÎ) | Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend | Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal |
Görüntüle |