DÂSTÂN-I HİBÂL / DÂSTÂN-I BATTÂL-I SİN (ÎSÂ ?)
dinî-didaktik nitelikli kısa mesnevi
Îsâ, Kırşehirli Îsâ (d. ? - ö. ?)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Eski Anadolu Türkçesi özellikleri taşıyan dinî-didaktik nitelikli kısa mesnevi. Manzumede yazılış tarihi ve şairinin adı mevcut değildir. Hibâl Destânı'nın o dönemde benzer destanlar kaleme alan Kırşehirli Îsâ tarafından kaleme alınmış olması ihtimal dahilindedir. Sade bir dille kaleme alınan eser dil, imlâ ve ekler bakımından Eski Anadolu Türkçesi özelliklerini yansıtmaktadır.

310 beyitten oluşan Hibâl Destânı aruz vezninin "fâ'ilâtün fâ'ilâtün fâ'ilün" kalıbı kullanılarak mesnevi nazım şekli ile yazılmıştır. Kimi beyitlerde vezin bozuklukları mevcuttur. Manzumede Hz. Îsâ ve Hibâl adlı bir kişi arasında geçen sohbet üzerinden ölüm, ahiret, kabir azabı, kabir sorgusu gibi konular işlenerek İslami anlayış etrafında ölüm hakkındaki duygu ve düşünceler dile getirilmiştir. Hikâye, Hz. Îsâ'nın ölüleri diriltme mucizesi üzerine temellendirilerek oluşturulmuştur. Eser, yirmi dokuz beyitlik bir girişin ardından gelen "Eydeyin İmdi Ahvâlini, Azrâ'il Gelmek Nice, Gusl-ı Meyyit, Ḳabre Defn İtmek Nice, Gazbân Gelmek Nicedür, Su'âl-i Gazbân, Su'âl-i Münkir ve Nekîr, Meyyit İçün Ağlamamak Gerek, Su'âl-i Îsâ Aleyhi's-selâm, Mev'ize, Su'âl-i Îsâ Aleyhi's-selâm" başlıklı on bir bölümden oluşmaktadır.

Hibâl Destânı'nın, Hz. Îsâ'nın diriltme mucizesi üzerine temellendirilerek oluşturulmuş bir başka hikâye olan Cümcüme Sultân Destânı'yla olan benzerliği dikkat çekicidir. İki eserde de Hz. Îsâ ve onun dirilttiği bir kişi arasında geçen sohbet üzerinden ölüm konusu işlenmektedir. Ancak iki eser arasında birtakım önemli farklar da görülmektedir. Cümcüme Sultân Destânı'nda hikâyenin ana kahramanı bir sultandır ve o, şeytana taptığı için kabir azabı çekmektedir. Hibâl Destânı'nda ise kahraman bir hamaldır. Bu hamal, başkasına ait odundan, dişini temizlemek amacıyla ufak bir parça kopardığı için kabir azabı çekmektedir. Cümcüme Sultân Destânı'nın manzum nüshalarının yanında mensur olarak yazılmış nüshaları da bulunmaktadır. Fakat Hibâl Destânı'nın tespit edilebilmiş tüm nüshaları manzum hâldedir. Ayrıca Cümcüme Sultân Destânı'nda yer alan kesik baş motifi Hibâl Destânı'nda ve Hibâl Destânı'nda yer alan Hz. Süleymân ile ilgili kısa Cümcüme Sultân Destânı'nda yer almamaktadır. Hibâl Destânı, Ferîdüddîn Attâr'ın yazmış olduğu Cümcüme Sultân hikâyesinin Anadolu sahası varyantıdır. 

Bu kısa manzume ilk olarak tek nüsha üzerinden Mine Mengi tarafından yayımlamıştır (1985). Eren Çabuk ise eserin tespit ettiği 6 nüshasını değerlendirerek tenkitli metnini yayımlamıştır (2019).

Şairin biyografisi için bk. “Îsâ, Kırşehirli Îsâ”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/isa-kirsehirli-isa 

Eserden Örnekler


Su'âl-i Îsâ Aleyhis-selâm

Pes bu gez Îsâ su'âl itdi girü

Didi söyle iy Hibâl-i mâh-rû


İtdiler mi hiç sana soru hisâb

Hem hisâbuna virür miydün cevâb


Didi bilgil yâ Resûlallâh ben

Bir odun hammâlı idim sag iken


Bir kişi bana odun yükletdi hem

Kim evine ücret ile iledem


Yolda giderken ol odundan meger

Bir pâre kıymık kopardum kıl kadar


Tâ kim anunla dişüm kurcaladum

Kendüme gel gör ki nitdüm neyledüm


İşde dört yüz yıldur kim iy âfitâb

Andan ötrü çekerin soru hisâb


Âhiret havfını gördüm ben tamâm

Dünyada dirlik bana oldı harâm


Bir du'â kıl yâ Nebiyyallâh bana

Kim burada Hak benüm cânum ala


Hem du'â kıl Hak beni ol dünyede

Tâ Muhammed ümmetiyle haşr ide


Pes du'â kıldı Mesîh-i kâ'inât

Ol arada bu kişi buldı vefât


Kabrine defn itdiler anı hemîn

Rahmetullâhi aleyhim ecma'în


Dünyeden birâder ibret almak gerek

Ölüm vardur Hakka tevbe itmek gerek (Çabuk 2019: 156)

Kaynakça


Çabuk, Eren (2019). "Manzum Dini Hikâyeler ve Destan-ı Hibal". Oğuz Türkçesi Araştırmaları Dergisi [OĞUZTAD], (1): 117-165.

Köktekin, Kazım (2001). “Kırşehirli İsa’nın Dâstân-ı İbrahim’i ve Dili”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (16): 13-26.

Mengi, Mine (1985). "Halk Kültürü Dergisi'nde Dini Destanlarımızdan Biri: Dâstân-ı Battâl-ı Sin". Halk Kültürü Dergisi, (1): 79-93.

Toker, Mustafa ve M. Uygun (2017). Çağatayca Cümcümenâme. Konya: Palet Yay.

Atıf Bilgileri


Aksoyak, ismail. "DÂSTÂN-I HİBÂL / DÂSTÂN-I BATTÂL-I SİN (ÎSÂ ?)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/dastan-i-hibal-dastan-i-battal-i-sin-isa-tees-1749. [Erişim Tarihi: 05 Ekim 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 DÂSTÂN-I SÂHİB-KIRÂN (KIRŞEHİRLİ ÎSÂ) ÎSÂ, Kırşehirli Îsâ Dr. Öğr. Üyesi Musa Tılfarlıoğlu
Görüntüle
2 DÂSTÂN-I İBRÂHÎM / DÂSTÂN-I HALÎLU’R-RAHMÂN İBRÂHÎM VE İSMÂ’ÎL (ÎSÂ) Îsâ, Kırşehirli Îsâ ismail Aksoyak
Görüntüle
3 DÂSTÂN-I VEFÂT-I İBRÂHÎM (ÎSÂ) Îsâ, Kırşehirli/Kayserili Îsâ Prof. Dr. Hanife KONCU
Görüntüle
4 DÂSTÂN-I DUHTER HİKÂYE-İ YAHUDÎ (KIRŞEHİRLİ ÎSÂ) ÎSÂ, Kırşehirli Îsâ Dr. Öğr. Üyesi Musa Tılfarlıoğlu
Görüntüle
5 CÂMASB-NÂME (ABDÎ) Abdî, Mûsâ Prof. Dr. Müjgân Çakır
Görüntüle
6 TERCÜME-İ KASÎDE-İ BÜRDE (ABDURRAHÎM) Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân Doç. Dr. Bünyamin Ayçiçeği
Görüntüle
7 RİSÂLE Fİ’L-MEBDE’İ VE’L-MA’ÂD (ABDURRAHÎM) Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân Öğretmen Ece Ceylan
Görüntüle
8 NEKÂVETÜ’L-EDVÂR (HÂCE ABDÜLAZÎZ) Abdülazîz, Abdülkâdir-zâde, Hâce Abdülazîz, Usta Abdülazîz Doç. Dr. Recep Uslu
Görüntüle
9 DÎVÂN (ADLÎ) Adlî, Sultân Bâyezîd-i Velî bin Fâtih Sultân Mehmed Prof. Dr. YAVUZ BAYRAM
Görüntüle
10 DÎVÂN-I TÜRKÎ (ADNÎ) Adnî, Mahmûd Paşa Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren
Görüntüle
11 DÎVÂN-I FÂRİSÎ (ADNÎ) Adnî, Mahmûd Paşa Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren
Görüntüle
12 DÎVÂN (ÂFİTÂBÎ) Âfitâbî Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
13 DÎVÂN (ÂHÎ) Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend Doç. Dr. Osman Kufacı
Görüntüle
14 HÜSREV Ü ŞÎRÎN (ÂHÎ) Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal
Görüntüle