Kırşehirli Îsâ’nın manzum olarak kaleme aldığı dinî içerikli üç yüz elli beyitten oluşan küçük hikâye. Eserin istinsah tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Aynı yüzyılda yaşamış olan Yusuf-ı Meddah’ın “Hikâyet-i Kız ve Cehûd” (Çelebioğlu 2018: 86) adlı mesnevisiyle konu ve kahraman bakımından aynı olan “Dâstân-ı Duhter Hikâye-i Yahudi” Yusufı Meddah’ın eserinden daha hacimlidir. Eser içerisinde geçen “Dâsitân-ı duhteri şerh idelüm/Gayrı sözi aradan tarh idelüm” ifadesinden eserin Yusuf-ı Meddah’ın eserinin şerhi olduğu söylenebilir.

Eserin kütüphanelerde tespit edebildiğimiz üç nüshası bulunmaktadır. Eser, Dâsitân-ı Duhterî adıyla 06 Mil Yz A 9943/3 numarada diğeri ise Hikâye-i Duhter ile Yigit adıyla R-1069/1 numarayla Millî Kütüphane'de kayıtlıdır. Dastan Duhter Hikaye-i Yahudi adıyla Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi’nde 42 Kon 5172/4 numarada kayıtlıdır. Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi'nde bulunan nüsha Millî Kütüphane'deki nüshaya göre oldukça eksiktir. Halk arasında sevilerek okunan böyle küçük hacimli dinî içerikli eserlerin kütüphanelerimizde çok sayıda nüshasının olduğu bilinmektedir. Tek cilt olacak kadar hacimli olmayan bu tür eserler farklı konuları barındıran mecmualar içinde yer almalarından dolayı bu tür eserlerin varlığı bilinmemektedir. Tespit ettiğimiz nüshalarda farklı hikâyelerin yer aldığı mecmularda yer almaktadır. 350 beyitten oluşan Dâsitân-ı Duhter Hikâye-i Yahudî aruzun Fâ‘ilâtün/Fâ‘ilâtün/Fâ‘ilün vezniyle kaleme alınmıştır. Sanatsal bir gaye gütmeyen metin her ne kadar aruz vezniyle yazılmış olsa da halk dilinin imla özelliklerini yansıtması sebebiyle aruz uygulanmasında bazı bozuklukların olduğu görülmektedir. Ayrıca şair, hikâyedeki tek düzeliği kırmak için hikâyenin karamanlarına hikâye içerisinde gazel söyletmektedir.

Dâsitân-ı Duhter Hikâye-i Yahudî’nin konusu 14-15.yüzyıl manzum dinî destanlar içerisinde sık görülen dinî karakterler etrafında şekillenen biçime sahiptir. Destan; Şam şehrinde çok zengin İslam düşmanı bir Yahudi ve onun Hz. Muhammed aşığı bir komşusu vardır. Bu adamın bir karısı ve çok güzel bir kızı vardır. Bir zaman bu aile üç gün üç gece aç kalır. Komşusunun bu durumundan haberdar olan Yahudi fakir adamı evine çağırır. Adama İslamiyet’i terk edip kendi dinine girmesi şartıyla malının yarısını vereceğini ve kızıyla evleneceğini söyler. Evine gelen adam Yahudi’nin teklifini karısına anlatır, kocasının anlattıklarını dinleyen kadın Yahudi’nin teklifini şiddetle reddeder, “Ol cihânı bu cihâna satmagıl/Dünya içün dinini terk etmegil”, biz bu yoksulluğa razı olmuşuz, der. Babasının anlattıklarını duyan kız çare olarak kendisinin köle olarak satılmasını söyler. Kızın bu teklifine önce direnen baba daha sonra içinde bulundu çaresizlikten dolayı kızının teklifini kabul eder ve onu pazara götürerek satılması için tellale teslim eder. Kızı tellalden bir gözü kör bir adam alır. Kızı satın alan adam o gece rüyasında Hz. Muhammed’i görür. Hz. Muhammed adamdan kızı azad etmesini ister. Adam kızı azad edeceğini ancak halkın rüyasında Hz. Muhammed’i gördüğüne inanması için Hz. Peygamberden bir karşılık istediğini söyler. Bunun üzerine Hz. Muhammed adamın yüzüne kutlu elini değirir ve adamın kör gözü açılır. Uyanıp kızı yanına çağıran adam kızın köle olmadığını öğrenince ona yüz altın daha verip ailesinin yanına gönderir. Kızlarına kavuşan anne ve baba çok sevinip Allah’a şükrederler. Cenab-ı Hakk’a zikirle başlayıp Hz. Peygamber’e salavat isteğiyle biten mesnevi Hz. Peygamber’in mucizelerini anlatan mesnevilere içerisine dâhil edilebilir. Mesnevinin başında da Hz. Peygamberin bir mucizesinin anlatılacağı “Dinle imdi aydayım bir mucizat/Mustafa’dan ol resul u kainat” ifadesiyle dile getirilmektedir. Mesnevide konu itibarıyla sabır, şükür ve Hakk’a sığınma öğütlenmektedir.

Kırşehirli İsâ’nın biyoğrafisi için bk. “ÎSÂ, Kırşehirli/Kayserili Îsâ”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/isa-kirsehirli-isa