DÂSİTÂN-İ KÂDI VÜ UĞRI (YÛSUF-I MEDDÂH)
didaktik ve ahlâkî mesnevi
Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî (d. ? - ö. ?)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Yûsuf-ı Meddâh tarafından kaleme alınan didaktik ve ahlâkî manzum eser. Amil Çelebioğlu, kaynağının Arapça bir eser olabileceğini belirttiği manzumenin bilinen yegâne nüshasının Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi Koleksiyonu, 1930/5 numarada kayıtlı olduğunu bildirmiştir (1999: 85-86). Baştan eksik bu nüshada 151 beyit vardır. Kâdının Uğrı ile karşılaşmasıyla başlayan hikâyenin anlatım temposu ve eksik epizotları göz önünde bulundurulduğunda, eserin yaklaşık 80-100 beytinin eksik olduğu ileri sürülebilir. Remel bahrinin "fâ‘ilâtün fâ‘ilâtün fâ‘îlün" vezninde, mesnevi nazım şekliyle kaleme alınan bu metin, oldukça sade ve arkaik bir dile sahip olup Eski Anadolu Türkçesi döneminin tüm ses-yapı ve sentaks özelliklerini göstermektedir.

Mesnevinin konusu Hârûn-ı Reşîd zamanında yaşamış olan Muhammed b. Mukâtil adlı, halk arasında tanınmış bir kâdı ile “âlim” bir hırsızın ayet ve hadisler üzerinden birbirleriyle ettikleri münazaradır. Gördüğü rüya üzerine sabah namazını şehrin dışındaki bahçesinde kılmaya giden şehir kâdısının yolu, dinî ilimlere vâkıf bir hırsız tarafından kesilir. Hırsızın kâdıyı soymak, kâdının ise soyulmamak için ayet ve hadisler üzerinden başlattıkları ilmî münazara hırsızın, kâdının elbiselerini, yüzüğünü, katırını; ertesi gün ise yüklü bir miktar altınını ele geçirmesi ile son bulur. İlmin kıymetinin anlatıldığı, münazara türünde kaleme alınmış bu hikâyenin, olay örgüsü ve şahıs/mekân isimleri birtakım değişikliklere uğratılarak oluşturulmuş manzum ve mensur pek çok eş metni/varyantı bulunmaktadır (Çetin 1988; Akman 2012; Doğan 2012; Muratoğlu 2021). Baştan eksik olduğu için ancak mensur varyantlarından hareketle tamamlanabilen hikâyenin kaynağının el-Ferec Ba'de’ş-Şidde adlı hikâye külliyatı olabileceği düşünülmektedir (Akman 2012: 12).

Yûsuf-ı Meddâh’a ait manzum Dâsitân-ı Kâdı vü Uğrı adlı eserin metni, Şaban Doğan tarafından dil incelemesiyle birlikte makale olarak yayımlanmıştır (2012). 

Şairin biyografisi için bk. “Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/yusufi-meddah-yusufi 

Eserden Örnekler


Dâsitân-i Kâdı vü Uğrı’dan

...

Kısmetüm bundan idi n’idem sana

Tonlarunı tîz çıkar virgil bana


Kâdî eydür bilgil ey ehl-i ulûm

Kim harâm oldı sana bu tonlarum


Sen işitmedün mi Kur’ân hükmini

Kim haber virdi bize ol pâk Ganî

...

Didi perhîz eylenüz ey kul müdâm

Ol kim oldı şer‘ile vechi harâm


Ugrı eydür imdi olgıl [sen] âgâh

Benden istersen delîl uş togrı râh

...

Mü’mine kıldı harâm üç nesneyi

Evveli oldur [o] murdâr gevde ki


Birisi tonuz eti birisi kan

Pes harâm oldı bu üçi bil gümân


Tonlarun şimdi bana oldı helâl

Tîz tonunı vir olmasun vebâl


Kâdî eydür ey fakîr-i ma‘nevî

Ger delîlün varısa hükmün kanı


Ugrı sevindi hemân dem ol zamân

Didi yâ kâdî delîl eydem revân

...

Hem helâl oldı senün tonun bana

Lutf idüp tonlarunı virgil bana


Kâdî eydür kim sana tonum harâm

Tevbe kıl şeytân[ı] kılma şâd-kâm


Ugrı eydür işbu söz senden hatâ

Ger delîl eydem sana nedür cezâ


Didi kâdî [kim] sana mahkûm ola

Ger bu sözün hücceti ma‘lûm ola


Ugrı eydür hâzır olgıl bu söze

Tanrı Kur’ân’da haber virdi bize (Yûsuf-ı Meddâh: vr. 52a-52b)

Kaynakça


Akman, Eyüp (2012). Uğru ile Kadı Hikâyesi (Kastamonu Nüshası). Ankara: Gazi Kitabevi.

Çelebioğlu, Amil (1999). Türk Edebiyatında Mesnevi. İstanbul: Kitabevi Yay.

Çetin, İsmet (1988). Türk Halk Hikâyeleri İçinde Hikâye-i Uğru ile Kadı. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.

Doğan, Şaban (2012). “Yûsufu Meddâh’ın Kadı ile Uğru Destânı ve Dil Özellikleri”. Turkish Studies, 7 (3): 985-1036.

Muratoğlu, Murat (2021). “Kadı ve Uğru Destanı’nın yeni bir nüshası: Hikâyet-i Kadı ve Düzd”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, (72): 53-71.

Yûsuf-ı Meddâh. Dâsitân-i Kâdı vü Uğrı. Süleymaniye Kütüphanesi. Hacı Mahmud Efendi Koleksiyonu. Nu. 1930/5.

Atıf Bilgileri


Gözitok, Mehmet Akif. "DÂSİTÂN-İ KÂDI VÜ UĞRI (YÛSUF-I MEDDÂH)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/dasitan-i-kadi-vu-ugri-yusuf-i-meddah. [Erişim Tarihi: 15 Mart 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 VARKA VE GÜLŞÂH (YÛSUF-I MEDDÂH) Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî Prof. Dr. Ayşe YILDIZ
Görüntüle
2 HÂMÛŞ-NÂME (YÛSUF-I MEDDÂH ?) Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren
Görüntüle
3 DÂSİTÂN-I İBLÎS ALEYHİ’L-LA’NE (YÛSUF-I MEDDÂH) Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî Araş. Gör. Dr. enes ilhan
Görüntüle
4 MAKTEL-İ HÜSEYN (YÛSUF-I MEDDÂH) Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî Araş. Gör. Dr. enes ilhan
Görüntüle
5 HİKÂYET-İ KIZ U CÜHÛD / KIZ MEVLİDİ / KIZ DESTÂNI (YÛSUF-I MEDDÂH) Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî Prof. Dr. Ahmet İÇLİ
Görüntüle
6 KISSA-İ YÛSUF (YÛSUF-I MEDDÂH) Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
7 MUHAMMEDİYE (YÛSUF) Kastamonulu Yûsuf Dr. Öğr. Üyesi Ahmet KAVAKLIYAZI
Görüntüle
8 ÂDÂBÜ’T‐TÂLİBÎN (YÛSUF) Kastamonulu Yûsuf Dr. Öğr. Üyesi Ahmet KAVAKLIYAZI
Görüntüle
9 REH-NÜMÂ (YÛSUF) Kastamonulu Yûsuf Dr. Öğr. Üyesi Ahmet KAVAKLIYAZI
Görüntüle
10 HAZÂ HİKÂYET-İ KIZ MA’A CÜHÛD ? Dr. Davut Ertem
Görüntüle
11 GAZAVÂT-I İMÂM ALÎ İBN EBÎ TÂLİB KERREMA’LLÂHU VECHEHU HİKÂYET-İ YEMÂME / HİKÂYET-İ YEMÂME (YÛSUF-I MEDDÂH) Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî Araş. Gör. Dr. İlyas Kayaokay
Görüntüle
12 DER-BEYÂN-I SEHÂVET-İ İMÂM ALÎ KERREMA’LLÂHU BABA AMR’ÜN NÂN İÇÜN GAVGÂ İTDÜGİDÜR / SEHÂVET-İ İMÂM ALÎ (YÛSUF-I MEDDÂH) Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî Araş. Gör. Dr. İlyas Kayaokay
Görüntüle
13 CÂMASB-NÂME (ABDÎ) Abdî, Mûsâ Prof. Dr. Müjgân Çakır
Görüntüle
14 TERCÜME-İ KASÎDE-İ BÜRDE (ABDURRAHÎM) Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân Doç. Dr. Bünyamin Ayçiçeği
Görüntüle
15 RİSÂLE Fİ’L-MEBDE’İ VE’L-MA’ÂD (ABDURRAHÎM) Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân Öğretmen Ece Ceylan
Görüntüle
16 NEKÂVETÜ’L-EDVÂR (HÂCE ABDÜLAZÎZ) Abdülazîz, Abdülkâdir-zâde, Hâce Abdülazîz, Usta Abdülazîz Doç. Dr. Recep Uslu
Görüntüle
17 DÎVÂN (ADLÎ) Adlî, Sultân Bâyezîd-i Velî bin Fâtih Sultân Mehmed Prof. Dr. YAVUZ BAYRAM
Görüntüle
18 DÎVÂN-I TÜRKÎ (ADNÎ) Adnî, Mahmûd Paşa Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren
Görüntüle
19 DÎVÂN-I FÂRİSÎ (ADNÎ) Adnî, Mahmûd Paşa Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren
Görüntüle
20 DÎVÂN (ÂFİTÂBÎ) Âfitâbî Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
21 DÎVÂN (ÂHÎ) Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend Doç. Dr. Osman Kufacı
Görüntüle
22 HÜSREV Ü ŞÎRÎN (ÂHÎ) Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal
Görüntüle