- Yazar Biyografisi (TEİS)
Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî - Madde Yazarı: Doç. Dr. Mehmet Akif Gözitok
- Eser Yazılış Tarihi:?
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:Başlangıç-15. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Manzum
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Mesnevi
- Yayın Tarihi:05/05/2022
DÂSİTÂN-İ KÂDI VÜ UĞRI (YÛSUF-I MEDDÂH)
didaktik ve ahlâkî mesneviYûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî (d. ? - ö. ?)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Yûsuf-ı Meddâh tarafından kaleme alınan didaktik ve ahlâkî manzum eser. Amil Çelebioğlu, kaynağının Arapça bir eser olabileceğini belirttiği manzumenin bilinen yegâne nüshasının Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi Koleksiyonu, 1930/5 numarada kayıtlı olduğunu bildirmiştir (1999: 85-86). Baştan eksik bu nüshada 151 beyit vardır. Kâdının Uğrı ile karşılaşmasıyla başlayan hikâyenin anlatım temposu ve eksik epizotları göz önünde bulundurulduğunda, eserin yaklaşık 80-100 beytinin eksik olduğu ileri sürülebilir. Remel bahrinin "fâ‘ilâtün fâ‘ilâtün fâ‘îlün" vezninde, mesnevi nazım şekliyle kaleme alınan bu metin, oldukça sade ve arkaik bir dile sahip olup Eski Anadolu Türkçesi döneminin tüm ses-yapı ve sentaks özelliklerini göstermektedir.
Mesnevinin konusu Hârûn-ı Reşîd zamanında yaşamış olan Muhammed b. Mukâtil adlı, halk arasında tanınmış bir kâdı ile “âlim” bir hırsızın ayet ve hadisler üzerinden birbirleriyle ettikleri münazaradır. Gördüğü rüya üzerine sabah namazını şehrin dışındaki bahçesinde kılmaya giden şehir kâdısının yolu, dinî ilimlere vâkıf bir hırsız tarafından kesilir. Hırsızın kâdıyı soymak, kâdının ise soyulmamak için ayet ve hadisler üzerinden başlattıkları ilmî münazara hırsızın, kâdının elbiselerini, yüzüğünü, katırını; ertesi gün ise yüklü bir miktar altınını ele geçirmesi ile son bulur. İlmin kıymetinin anlatıldığı, münazara türünde kaleme alınmış bu hikâyenin, olay örgüsü ve şahıs/mekân isimleri birtakım değişikliklere uğratılarak oluşturulmuş manzum ve mensur pek çok eş metni/varyantı bulunmaktadır (Çetin 1988; Akman 2012; Doğan 2012; Muratoğlu 2021). Baştan eksik olduğu için ancak mensur varyantlarından hareketle tamamlanabilen hikâyenin kaynağının el-Ferec Ba'de’ş-Şidde adlı hikâye külliyatı olabileceği düşünülmektedir (Akman 2012: 12).
Yûsuf-ı Meddâh’a ait manzum Dâsitân-ı Kâdı vü Uğrı adlı eserin metni, Şaban Doğan tarafından dil incelemesiyle birlikte makale olarak yayımlanmıştır (2012).
Şairin biyografisi için bk. “Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/yusufi-meddah-yusufi
Eserden Örnekler
Dâsitân-i Kâdı vü Uğrı’dan
...
Kısmetüm bundan idi n’idem sana
Tonlarunı tîz çıkar virgil bana
Kâdî eydür bilgil ey ehl-i ulûm
Kim harâm oldı sana bu tonlarum
Sen işitmedün mi Kur’ân hükmini
Kim haber virdi bize ol pâk Ganî
...
Didi perhîz eylenüz ey kul müdâm
Ol kim oldı şer‘ile vechi harâm
Ugrı eydür imdi olgıl [sen] âgâh
Benden istersen delîl uş togrı râh
...
Mü’mine kıldı harâm üç nesneyi
Evveli oldur [o] murdâr gevde ki
Birisi tonuz eti birisi kan
Pes harâm oldı bu üçi bil gümân
Tonlarun şimdi bana oldı helâl
Tîz tonunı vir olmasun vebâl
Kâdî eydür ey fakîr-i ma‘nevî
Ger delîlün varısa hükmün kanı
Ugrı sevindi hemân dem ol zamân
Didi yâ kâdî delîl eydem revân
...
Hem helâl oldı senün tonun bana
Lutf idüp tonlarunı virgil bana
Kâdî eydür kim sana tonum harâm
Tevbe kıl şeytân[ı] kılma şâd-kâm
Ugrı eydür işbu söz senden hatâ
Ger delîl eydem sana nedür cezâ
Didi kâdî [kim] sana mahkûm ola
Ger bu sözün hücceti ma‘lûm ola
Ugrı eydür hâzır olgıl bu söze
Tanrı Kur’ân’da haber virdi bize (Yûsuf-ı Meddâh: vr. 52a-52b)
Kaynakça
Akman, Eyüp (2012). Uğru ile Kadı Hikâyesi (Kastamonu Nüshası). Ankara: Gazi Kitabevi.
Çelebioğlu, Amil (1999). Türk Edebiyatında Mesnevi. İstanbul: Kitabevi Yay.
Çetin, İsmet (1988). Türk Halk Hikâyeleri İçinde Hikâye-i Uğru ile Kadı. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
Doğan, Şaban (2012). “Yûsufu Meddâh’ın Kadı ile Uğru Destânı ve Dil Özellikleri”. Turkish Studies, 7 (3): 985-1036.
Muratoğlu, Murat (2021). “Kadı ve Uğru Destanı’nın yeni bir nüshası: Hikâyet-i Kadı ve Düzd”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, (72): 53-71.
Yûsuf-ı Meddâh. Dâsitân-i Kâdı vü Uğrı. Süleymaniye Kütüphanesi. Hacı Mahmud Efendi Koleksiyonu. Nu. 1930/5.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | VARKA VE GÜLŞÂH (YÛSUF-I MEDDÂH) | Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî | Prof. Dr. Ayşe YILDIZ |
Görüntüle | ||
2 | HÂMÛŞ-NÂME (YÛSUF-I MEDDÂH ?) | Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî | Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren |
Görüntüle | ||
3 | DÂSİTÂN-I İBLÎS ALEYHİ’L-LA’NE (YÛSUF-I MEDDÂH) | Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî | Araş. Gör. Dr. enes ilhan |
Görüntüle | ||
4 | MAKTEL-İ HÜSEYN (YÛSUF-I MEDDÂH) | Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî | Araş. Gör. Dr. enes ilhan |
Görüntüle | ||
5 | HİKÂYET-İ KIZ U CÜHÛD / KIZ MEVLİDİ / KIZ DESTÂNI (YÛSUF-I MEDDÂH) | Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî | Prof. Dr. Ahmet İÇLİ |
Görüntüle | ||
6 | KISSA-İ YÛSUF (YÛSUF-I MEDDÂH) | Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî | Prof. Dr. Sadık Yazar |
Görüntüle | ||
7 | MUHAMMEDİYE (YÛSUF) | Kastamonulu Yûsuf | Dr. Öğr. Üyesi Ahmet KAVAKLIYAZI |
Görüntüle | ||
8 | ÂDÂBÜ’T‐TÂLİBÎN (YÛSUF) | Kastamonulu Yûsuf | Dr. Öğr. Üyesi Ahmet KAVAKLIYAZI |
Görüntüle | ||
9 | REH-NÜMÂ (YÛSUF) | Kastamonulu Yûsuf | Dr. Öğr. Üyesi Ahmet KAVAKLIYAZI |
Görüntüle | ||
10 | HAZÂ HİKÂYET-İ KIZ MA’A CÜHÛD | ? | Dr. Davut Ertem |
Görüntüle | ||
11 | GAZAVÂT-I İMÂM ALÎ İBN EBÎ TÂLİB KERREMA’LLÂHU VECHEHU HİKÂYET-İ YEMÂME / HİKÂYET-İ YEMÂME (YÛSUF-I MEDDÂH) | Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî | Araş. Gör. Dr. İlyas Kayaokay |
Görüntüle | ||
12 | DER-BEYÂN-I SEHÂVET-İ İMÂM ALÎ KERREMA’LLÂHU BABA AMR’ÜN NÂN İÇÜN GAVGÂ İTDÜGİDÜR / SEHÂVET-İ İMÂM ALÎ (YÛSUF-I MEDDÂH) | Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî | Araş. Gör. Dr. İlyas Kayaokay |
Görüntüle | ||
13 | CÂMASB-NÂME (ABDÎ) | Abdî, Mûsâ | Prof. Dr. Müjgân Çakır |
Görüntüle | ||
14 | TERCÜME-İ KASÎDE-İ BÜRDE (ABDURRAHÎM) | Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân | Doç. Dr. Bünyamin Ayçiçeği |
Görüntüle | ||
15 | RİSÂLE Fİ’L-MEBDE’İ VE’L-MA’ÂD (ABDURRAHÎM) | Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân | Öğretmen Ece Ceylan |
Görüntüle | ||
16 | NEKÂVETÜ’L-EDVÂR (HÂCE ABDÜLAZÎZ) | Abdülazîz, Abdülkâdir-zâde, Hâce Abdülazîz, Usta Abdülazîz | Doç. Dr. Recep Uslu |
Görüntüle | ||
17 | DÎVÂN (ADLÎ) | Adlî, Sultân Bâyezîd-i Velî bin Fâtih Sultân Mehmed | Prof. Dr. YAVUZ BAYRAM |
Görüntüle | ||
18 | DÎVÂN-I TÜRKÎ (ADNÎ) | Adnî, Mahmûd Paşa | Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren |
Görüntüle | ||
19 | DÎVÂN-I FÂRİSÎ (ADNÎ) | Adnî, Mahmûd Paşa | Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren |
Görüntüle | ||
20 | DÎVÂN (ÂFİTÂBÎ) | Âfitâbî | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
21 | DÎVÂN (ÂHÎ) | Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend | Doç. Dr. Osman Kufacı |
Görüntüle | ||
22 | HÜSREV Ü ŞÎRÎN (ÂHÎ) | Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend | Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal |
Görüntüle |