DÂSİTÂN-I İBLÎS ALEYHİ’L-LA’NE (YÛSUF-I MEDDÂH)
dinî-didaktik eser
Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî (d. ? - ö. ?)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Yûsuf-ı Meddâh'ın İblîs ile Hz. Muhammed arasında geçen karşılıklı konuşmalardan müteşekkil manzum telifi. Eserle ilgili mevcut olan tüm bilgiler İsmail Hikmet Ertaylan'ın bir makalesine dayanmaktadır (1946: 105-121). Buna göre eser, 19 sayfalık küçük bir mesnevi olup aruz vezninin "fâ'ilâtün fâ'ilâtün fâ'ilün" kalıbıyla kaleme alınmıştır.  Yazar nüsha ile ilgili olarak yalnızca Fakîh Ahmed, Abdî ve Süleymân Çelebî'nin eserleri ile aynı cilt içerisinde bulunduğu bilgisini vermektedir. Metnin sondan dördüncü beytinde Yûsuf-ı Meddâh'ın ismi yer almaktadır (Ertaylan 1946: 113). Metin Akar, şeytan ile ilgili bazı hadislerle -bilhassa İbn Abbâs'dan Mu'âz bin Cebel'in naklettiği hadis- eserin kimi yerlerinin örtüşmesi, Şeytân Hikayesi'nin Arapça ve Türkçe mensur muadillerinin bulunması ve 14. asra hâkim olan tercüme faaliyetlerinden hareketle Dâsitân-ı İblîs'in, Arapçadan Türkçeye nazmen tercüme edildiği veya tercüme dilen mensur bir nüshadan nazma çekildiği yönünde değerlendirmelerde bulunmaktadır (1985: 2-3). Ayrıca 285 yılında Nusaybin'de doğan Süryanî Mor Efrem (ö. ?)'in 10. yüzyılda Mısır'da bulunan şiirleri içerisinde Şeytân Hikâyesi ile büyük oranda benzerlikler gösteren pasajların olması mesnevinin kaynağının İslamiyet'ten de  öncesine dayandığını göstermesi bakımından önemlidir (Akar 2016; Dilben 2021: 2328). Dâsitân-ı İblis'in  200 ile 240 beyit civarında olduğu tahmin edilmektedir  (Akar 1985: 2; Kartal 2013: 272). 

Dâsitân-ı İblîs, şeytan ve Hz. Muhammed arasında soru-cevap usulüyle ilerleyen diyaloglar üzerine kuruludur. Eserde İblîs'in hangi davranışları sevip nelerden ve kimlerden hoşlanmadığı ortaya konmakta; namaz, tövbe, kibri terk, mala ve ibadete güvenmeme gibi dinî-ahlaki konular işlenmektedir. Eser, tasavvufî çeşniden ve estetik kaygıdan uzak, dinî telkinler doğrultusunda şekillenen didaktik bir üslupla kaleme alınmıştır (Ertaylan 1946: 113). 

Dâsitân-ı İblis'in bazı bölümleri İsmail Hikmet Ertaylan tarafından yayımlanmıştır (1946). 

Şairin biyografisi için bk. "Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğühttp://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/yusufi-meddah-yusufi 

Eserden Örnekler


Destân-ı İblis Aleyhi'l-la'ne'den 

Döndü ol dem eytdi kim yâ Cebrâ'îl

Gör ne kıldı bana nâgehân Celîl


Emr kıldı tapma diyü ayruga

Beni koyup ayruga tapmak hata


Eytdi kim yâ Cebra'îl içüm tolup

Sevgüden gönlüm perâkende olup


İlmüme magrûr olmışdum kavî

Kibr ile tolmış idi gönlüm evi


Kopa magrûr olup oldum mübtelâ

Ol sebebden Hak bana virdi belâ


Atdum andan artuga secde harâm

Kılmadum kıldı melâ'ik hep tamâm


Ol söz ögümde vü secde kılmadum

Beni Hazretten sorasın bilmedüm


Gitdi vuslat irdi bu derd-i firâk

Gör nice oldum yakın iken ırak (Ertaylan 1946: 115)

Kaynakça


Akar, Metin (1985). “Yûsuf-ı Meddah’ın Dâstân-ı İblis’inin Kaynağı”. Beşinci Milletler Arası Türkoloji Kongresi (Tebliğler-II. Türk Edebiyatı). C. 1. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi. 1-7.

Akar, Metin (2014). "Mevlevî Şair Dervîş Niyâzî’nin Bir Mesnevisi: Resûl-i Ekrem Salla’llâhu ‘Aleyhi Ve’-sellem İblis ʿAleyhi’l-laʿneye Su’âl İtdügin Bildürür". VIII. Milletlerarası Türkoloji Kongresi 30 Eylül-04 Ekim 2013, Bildiri Kitabı III. (ed. M. Özkan). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yay. 1-18.

Akar, Metin (2016). "Şeytan Hikâyesi". Gelenekten Geleceğe Türk Edebiyatı, Elginkan Vakfı 2. Türk Dili ve Edebiyatı Kurultayı Bildirileri 15-17 Nisan 2015. İstanbul: Osman Ünal-Kırıntı Yayıncılık. 107-115.

Aksoy, Hasan (2013). “Yûsuf Meddah”. İslâm Ansiklopedisi. C. 44. Ankara: TDV Yay. 19-20.

Dilben, Talha (2021). "Şeytan Hikayesi'nin Mensur Bir Nüshası ve Müstensihin Konuşma Diline Ait Kullanımlarının Bazı Sözlüklerdeki Karşılığı". Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi Prof. Dr. Metin Akar'a Armağan Özel Sayısı, 5 (4): 2322-2368.

Ertaylan, İsmail Hikmet (1946). “Yûsufî-i Meddâh Yeni İki Varaka ve Gülşâh Nüshası -Hâmuşnâme- Dâsitân-ı İblis-i Aleyhi’lla’ne ve Maktel-i Hüseyn”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 1 (2): 105-121.

Kartal, Ahmet (2013). Doğu'nun Uzun Hikâyesi Türk Edebiyatında Mesnevî. İstanbul: Doğu Kütüphanesi.

Özçelik, Kenan (2008). Yûsuf-ı Meddâh ve Maktel-i Hüseyn (İnceleme-Metin-Sözlük). Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.

Atıf Bilgileri


ilhan, enes. "DÂSİTÂN-I İBLÎS ALEYHİ’L-LA’NE (YÛSUF-I MEDDÂH)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/dasitan-i-iblis-aleyhi-l-la-ne-yusuf-i-meddah. [Erişim Tarihi: 15 Mart 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 VARKA VE GÜLŞÂH (YÛSUF-I MEDDÂH) Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî Prof. Dr. Ayşe YILDIZ
Görüntüle
2 HÂMÛŞ-NÂME (YÛSUF-I MEDDÂH ?) Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren
Görüntüle
3 MAKTEL-İ HÜSEYN (YÛSUF-I MEDDÂH) Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî Araş. Gör. Dr. enes ilhan
Görüntüle
4 HİKÂYET-İ KIZ U CÜHÛD / KIZ MEVLİDİ / KIZ DESTÂNI (YÛSUF-I MEDDÂH) Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî Prof. Dr. Ahmet İÇLİ
Görüntüle
5 DÂSİTÂN-İ KÂDI VÜ UĞRI (YÛSUF-I MEDDÂH) Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî Doç. Dr. Mehmet Akif Gözitok
Görüntüle
6 KISSA-İ YÛSUF (YÛSUF-I MEDDÂH) Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
7 MUHAMMEDİYE (YÛSUF) Kastamonulu Yûsuf Dr. Öğr. Üyesi Ahmet KAVAKLIYAZI
Görüntüle
8 ÂDÂBÜ’T‐TÂLİBÎN (YÛSUF) Kastamonulu Yûsuf Dr. Öğr. Üyesi Ahmet KAVAKLIYAZI
Görüntüle
9 REH-NÜMÂ (YÛSUF) Kastamonulu Yûsuf Dr. Öğr. Üyesi Ahmet KAVAKLIYAZI
Görüntüle
10 HAZÂ HİKÂYET-İ KIZ MA’A CÜHÛD ? Dr. Davut Ertem
Görüntüle
11 GAZAVÂT-I İMÂM ALÎ İBN EBÎ TÂLİB KERREMA’LLÂHU VECHEHU HİKÂYET-İ YEMÂME / HİKÂYET-İ YEMÂME (YÛSUF-I MEDDÂH) Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî Araş. Gör. Dr. İlyas Kayaokay
Görüntüle
12 DER-BEYÂN-I SEHÂVET-İ İMÂM ALÎ KERREMA’LLÂHU BABA AMR’ÜN NÂN İÇÜN GAVGÂ İTDÜGİDÜR / SEHÂVET-İ İMÂM ALÎ (YÛSUF-I MEDDÂH) Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî Araş. Gör. Dr. İlyas Kayaokay
Görüntüle
13 CÂMASB-NÂME (ABDÎ) Abdî, Mûsâ Prof. Dr. Müjgân Çakır
Görüntüle
14 TERCÜME-İ KASÎDE-İ BÜRDE (ABDURRAHÎM) Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân Doç. Dr. Bünyamin Ayçiçeği
Görüntüle
15 RİSÂLE Fİ’L-MEBDE’İ VE’L-MA’ÂD (ABDURRAHÎM) Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân Öğretmen Ece Ceylan
Görüntüle
16 NEKÂVETÜ’L-EDVÂR (HÂCE ABDÜLAZÎZ) Abdülazîz, Abdülkâdir-zâde, Hâce Abdülazîz, Usta Abdülazîz Doç. Dr. Recep Uslu
Görüntüle
17 DÎVÂN (ADLÎ) Adlî, Sultân Bâyezîd-i Velî bin Fâtih Sultân Mehmed Prof. Dr. YAVUZ BAYRAM
Görüntüle
18 DÎVÂN-I TÜRKÎ (ADNÎ) Adnî, Mahmûd Paşa Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren
Görüntüle
19 DÎVÂN-I FÂRİSÎ (ADNÎ) Adnî, Mahmûd Paşa Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren
Görüntüle
20 DÎVÂN (ÂFİTÂBÎ) Âfitâbî Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
21 DÎVÂN (ÂHÎ) Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend Doç. Dr. Osman Kufacı
Görüntüle
22 HÜSREV Ü ŞÎRÎN (ÂHÎ) Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal
Görüntüle