DA'VET-NÂME (FİRDEVSÎ)
yıldız ve garibeler ilmi konulu eser
Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî (d. 857/1453 - ö. 922/1517’den sonra)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Firdevsî-i Rûmî’nin Arapça ve Farsça eserlerden yararlanarak yazdığı ilm-i nücûm ve ulûm-ı garîbeye dair mensur eseri. Da'vet-nâme, 893/1487-88’te Balıkesir'de yazılmış ve II. Bâyezîd’e ithaf edilmiştir. Kitabın 1114/1702-03 istinsah tarihli tek nüshası İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar Bölümü, TY 208 numarada kayıtlıdır. 90 varaktan oluşan eser 23 satırlıdır. Ancak metnin bazı sayfalarında satır sayısı, sayfalarda resim veya tılsım çizimleri bulunduğu için azalmaktadır. Eserde 143 tane resim bulunmaktadır.  

Firdevsî, Da'vet-nâme'yi hangi kaynaklardan tercüme ettiğini ve derlediğini eser adlarını vererek belirtir: “Ve bu Kitâb-ı Da'vet-nâmei Şemsü’l-Ma'ârifü’s-Sagîr’den ve Mushafu'l-Kevâkib’den ve Dakâyıku’l-Hakâyık’dan ve bunlardan mâ‘adâ mücerreb ve musahhah da'vet-nâme kitâblarından kim kâ’inât içinde nâdirü'l-vukû'dur, anlarun Arabîsinden ve dahi Fârisîsinden Türkî lisâna tercüme eyledüm.” (Büyükkarcı 1995, 9-10). Sözü edilen Şemsü’l-Ma'ârifü’s-Sagîr, Muhyiddîn Ebu'l-Abbâs Ahmed bin Alî el-Kureşî el-Bûnî (ö. 622/1225)'nin Şems al-Ma'ârif ve'l-Letâ'if al-Avârif (Brockelmann 1937:  I/798); Dakâyıku'l-Hakâyık ise Bedreddîn M. b. M. b. Sibt el-Mâridînî (ö. 891/1486)’nin Dakâ’ik (Rakâ’ik al-Hakâ’ik (ad-Dakâ’ik) fî Ma‘rifet Hisâb ad-Derec ve’d-Dakâ’ik adlı eseridir (Brockelmann 1937: II/216-218).

Firdevsî, Da'vet-nâme'nin sekiz bâbdan oluştuğunu söylemesine rağmen eserde altı bâb bulunmaktadır. Bâbların şu bilgileri içermektedir:

Birinci bâb: Melek ve cinlerin ne sebeple yaratıldığı, kaç kısma ayrıldığı ve her birisinin neye müvekkel olduğu; İkinci bâb: Feleklerin on iki burçtan oluştuğu, yedi felekte birer büyük yıldız olduğu, her birinin şekli, menzili, seyri ve büyüklüğü (ayrıntılı astronomi bilgileri); Üçüncü bâb: Melek ve cinlerin hangi yollarla davet edildiği, davet edildiklerinde zarar vermemeleri ve davete cevap vermeleri için gereken şartlar; Dördüncü bâb: Güneş burçları dolaşırken her burçta güneşe müvekkel olan melek ve cinlerin daveti, tılsımları, şekilleri ve davet şartları; Beşinci bâb: Güneşin hangi günde hangi burçta bulunduğu; Altıncı bâb: Ayın yirmi sekiz menzili ve her bir menzile hangi melek ve cinlerin müvekkel olduğu, meleklerin şekli, tılsımları, daveti, tılsım yazılırken gereken şartlar hakkındadır.

Dili oldukça basit ve sade olan Da'vet-nâme, sanat gayesi güdülmeden yazılmış didaktik bir eserdir. İçinde çok sayıda Arapça ve Farsça tamlama bulunmasının nedeni, metnin çeviri olması ve konu ile ilgili terimlerle dolu olmasına bağlanabilir. Birçok yerde birbirine “ve” bağlacı ile bağlanarak oldukça uzun cümleler oluşturulmuştur. Devrik cümleler ile “ki” ve “kim” bağlaçları da sık sık kullanılmıştır. Konu başlıkları genellikle Farsçadır. Astroloji veya meleklerle ilgili satırlar yazılırken söylenenler sık sık ayet, ibare ve hikâyelerle kuvvetlendirilmiştir. Bunların yanı sıra anlatımı güçlendirmek için biri Arapça ve biri Türkçe olmak üzere iki kez şiir kullanılmıştır.

Da‘vet-nâme’deki resimler halk resimlerinden farksızdır. Bu resimler şablonumsu, sulu boya krokilere benzer. Resimlerde kullanılan renkler, siyah, zeytin yeşili, kahverengi, sarı, bordo ve gridir. Genelde hâkim olan renk ise zeytin yeşilidir. Renkler bazen çizgilerden taşmıştır. Yüzler, hatta hareketler kısmen birbirinin eşidir. Örneğin eserde resmedilen iki başlı yılan (vr. 79a), zehirle panzehri temsil ettiği gibi hekimlik sembolü olmuştur. Tılsımlarda ve muskalarda yılan resmi, yılandan korunmayı sağlar. Resimlerle, metinde resimler hakkında verilen bilgiler bazen birbirine uymamaktadır. Örneğin “Sahratü'n-Nâr” (vr. 3b) gövdesinde on yedi, boynunda bir, kollarında dörder ve başında on olmak üzere toplam otuz yedi yüzü olan, ellerini başının hizasına kaldırmış, saçları uzun bir kadın şeklinde tasvir edilmiştir. Metinde, şeklin elinde, ayağında, karnında ve başında toplam dört bin yüzü olduğu belirtilmesine rağmen resme ancak otuz yedi yüz sığdırılabilmiştir. Astroloji (ilm-i nücûm), melekler ve cinler ile davet konulu bu eser, astroloji konusunda da zengin bir terminolojiye sahiptir. Konusu bakımından bilim tarihi ve folklor için, içerdiği halk resimleri bakımından ise sanat tarihi için zengin malzeme oluşturmaktadır.

Da‘vet-nâme hakkında Yıldız Ersin lisans tezi yapmıştır (1980). Bu tezde eserdeki resimler incelenerek 17. yüzyıl sonu ve 18. yüzyıl başı resimleri ile karşılaştırılmıştır. Eser üzerine Fatma Büyükkarcı'nın hazırladığı yüksek lisans tezi (1993) yayımlanmıştır (1995).

Şairin biyografisi için bk. “Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/firdevsi-serefeddin-musa-uzun-firdevsi 

Eserden Örnekler


Hikâyet

Sahratü'n-nâr meşhur est. Ebû Alî Sînâ eyidür: Âdem Peygamberün mushafında getürmişlerdür kim Hak te‘âlâ Âdem-i safîi yaratmazdan mukaddem bir şahz yaratdı kim adına Sahratü’n-nâr dirler, anun şekli şöyle idi kim başı âdem başı gibi ve iki eli âdem eli gibi ve iki ayagı âdem ayagı gibi, ammâ başından ayagına degin âdem yüzi gibi. Elinde ve ayagında ve karnında ve başında fi‘l-cümle dört bin yüzi var ve her yüzinde âdem gibi gözi ve kaşı ve burnı ve agzı var idi, Hak te‘âlâ anı od ile havâdan halk itmiş idi. Su ile hâk ana karışmamışdı, Hak te‘âlâ ana tokuz yüz bin yıl ömür virdi. Bu Sahratü’n-nâr Allâhu te‘âlâya münâcât idüp eyitdi kim: “İlâhî ve Mevlâyî, bu abdünü yalnız yaratdun, bana bir mûnis ve yoldaş yokdur kim anunla üns tutam.” Hak te‘âlâ du‘âsın kabûl idüp ol münâcâtı[n] nefsinden bir nûr zâhir olup bir dişi Sahratü'n-nâr halk olundı ve bunlara âdem nefsi gibi nefs virilüp cimâ‘ eylediler. Dişisi hâmile olup bir müddetten sonra dört bin oglan togurdı. Tokuz yüz bin yıl içinde Sahra mücâma‘ât kim itdi, nesli üredi ve Sahran’nun nesli dünyâ yüzüni tutdı ve Sahra fenâya vardı, hâk ü bâd oldı. Üstâd kavlince çünkim Sahra fânî oldı ve evlâdları çogaldı, dünyâ doldı, fesâda başladılar, tesbîh ü tehlîli unutdılar. Heft zemîn anladı. Allâhu te‘âlâ hazretine üzerinden ref‘in ricâ eyledi. Hak sübhânehu ve te‘âlâ hazretleri dahi yedinci semânun meleklerine emr eyledi ki Sahra kavmiyle cenk idüp helâk ideler. Pes helâk itmeden âciz oldılar, nâliş itdiler. Hak te‘âlâ hazretleri hameletü'l-arşdan iki melek gönderdi. Birinün adı Havl ve birinün adı Kuvve i[d]i. Gelüp bu cinnîleri helâk eylediler, anlardan hemân iki kimesne kaldı. Birisi erkek ve birisi dişi idi. Bu kalan cinnîler anların neslinden olup sonra yine ürediler. Hak te‘âlâ anlarun üzerlerine birer melek-i müvekkel kodı. İnşâ’allâhu te‘âlâ yirinde her birin yine zikr idelüm. Sahratü'n-nârun sûreti bu minvâl üzere idi: 

Der havass-ı în cân ki Sahratü'n-nârdur. İmâm Ca‘fer-i Sâdık’dan rivâyet olunur ki işbu sûreti başında götüren âdem pâdişâhlar ve begler katında mu‘azzez ve mükerrem ola, ve Sultân Mahmûd Gaznevî işbu eşkâli başında götürürdi, dükeli halâyık andan havf idüp emrine mutî‘ ve münkâd olurlar idi. (Büyükkarcı 1995: 114-115)

Kaynakça


Brockelmann, Carl (1937). Geschichte Der Arabischen Litteratur. Band I-II. Leiden: E.J.Brill.

Büyükkarcı, Fatma (1993). Firdevsî-i Tavîl ve Davet-nâme’si. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi.

Büyükkarcı, Fatma (1995). Firdevsî-i Tavîl ve Da’vetnâme’si: İnceleme, Transkripsiyon, İndeks, Faksimile ve Mikrofiş. Cambridge, Mass.: Harvard Üniversitesi, Yakındoğu Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü.

Ersin, Yıldız (1980). Davetname ve 17. yy. sonu 18. yy. başı Minyatürleri Karşılaştırması. Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.

Atıf Bilgileri


Büyükkarcı Yılmaz, Fatma. "DA'VET-NÂME (FİRDEVSÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/da-vet-name-firdevsi. [Erişim Tarihi: 21 Kasım 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 SÜLEYMÂN-NÂME-İ KEBÎR (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren
Görüntüle
2 KUTB-NÂME / KISSA-İ CEZÎRE-İ MİDİLLİ (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Dr. Öğr. Üyesi ASLI AYTAÇ
Görüntüle
3 MÜNÂZARA-İ SEYF Ü KALEM (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Prof. Dr. Ahmet TANYILDIZ
Görüntüle
4 KISSA-NÂME-İ SÜLEYMÂN ALEYHİSSELÂM / SÜLEYMÂN-NÂME-İ KEBÎR (74, 75 VE 76. CİLTLER) (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Araş. Gör. MUSTAFA KILIÇ
Görüntüle
5 SİLÂHŞOR-NÂME / MÜSELLAH-NÂME (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Dr. Necmiye Özbek Arslan
Görüntüle
6 SATRANÇ-NÂME-İ KEBÎR / ŞATRANÇ-NÂME-İ KEBÎR (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Dr. Necmiye Özbek Arslan
Görüntüle
7 TERCEME-İ CÂMEŞÛY-NÂME (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Dr. Öğr. Üyesi Ozan Kolbaş
Görüntüle
8 HAYÂT U MEMÂT / HAYÂT-NÂME (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
9 MANZUM HÂCI BEKTÂŞ VELÎ VİLÂYET-NÂMESİ / VİLÂYET-NÂME-İ HÂCI BEKTÂŞ VELÎ-İ HORASÂNÎ (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal
Görüntüle
10 TEŞHÎSÜ’L-İNSÂN (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Öğretmen Ece Ceylan
Görüntüle
11 PEND-NÂME-İ EFLÂTUN (FİRDEVSÎ ?) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Dr. Necmiye Özbek Arslan
Görüntüle
12 FİRÂSET-NÂME (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Araş. Gör. MUSTAFA KILIÇ
Görüntüle
13 SÜLEYMÂN-NÂME VÜ BELKÎS-NÂME / TECNÎSÂT VE SÜLEYMÂN-NÂME VÜ BELKÎS-NÂME / TECNÎSÂT-I SÜLEYMÂN-NÂME VÜ BELKÎS-NÂME (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Öğretmen Ece Ceylan
Görüntüle
14 HADÎS-İ AHSEN (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Dr. Necmiye Özbek Arslan
Görüntüle
15 HADÎKATÜ’L-HAKÂYIK / TUHFETÜ’L-HÂDÎ / HAKÂYIK-NÂME / HAKÎKAT-NÂME (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Araş. Gör. MUSTAFA KILIÇ
Görüntüle
16 CÂMASB-NÂME (ABDÎ) Abdî, Mûsâ Prof. Dr. Müjgân Çakır
Görüntüle
17 TERCÜME-İ KASÎDE-İ BÜRDE (ABDURRAHÎM) Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân Doç. Dr. Bünyamin Ayçiçeği
Görüntüle
18 RİSÂLE Fİ’L-MEBDE’İ VE’L-MA’ÂD (ABDURRAHÎM) Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân Öğretmen Ece Ceylan
Görüntüle
19 NEKÂVETÜ’L-EDVÂR (HÂCE ABDÜLAZÎZ) Abdülazîz, Abdülkâdir-zâde, Hâce Abdülazîz, Usta Abdülazîz Doç. Dr. Recep Uslu
Görüntüle
20 DÎVÂN (ADLÎ) Adlî, Sultân Bâyezîd-i Velî bin Fâtih Sultân Mehmed Prof. Dr. YAVUZ BAYRAM
Görüntüle
21 DÎVÂN-I TÜRKÎ (ADNÎ) Adnî, Mahmûd Paşa Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren
Görüntüle
22 DÎVÂN-I FÂRİSÎ (ADNÎ) Adnî, Mahmûd Paşa Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren
Görüntüle
23 DÎVÂN (ÂFİTÂBÎ) Âfitâbî Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
24 DÎVÂN (ÂHÎ) Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend Doç. Dr. Osman Kufacı
Görüntüle
25 HÜSREV Ü ŞÎRÎN (ÂHÎ) Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal
Görüntüle