CÛY-I RAHMET (RIZÂYÎ)
manzum şerh
Rızâyî, Hasan Rızâyî-i Aksarayî (d. 1007/1599 - ö. ?/?)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Aksaraylı Hasan Rızâyî’nin Sa‘dî-i Şîrâzî’nin (ö. 1292) Gülistân adlı eserine yazdığı Türkçe manzum şerhi.

Türk edebiyatında Gülistân’ın tam ve muhtasar olmak üzere 30 civarında tercümesi ve 30 civarında şerhi bulunmaktadır. Gülistân’ın tamamına yapılan şerhlerden biri de Hasan Rızâyî’nin “Cûy-ı Rahmet” adını verdiği bu eseridir. 18 Ramazan Erba‘â 1079 / 18 Ramazan Çarşamba 1669’da kaleme alınmaya başlanan eser, Safer 1080/ Temmuz 1669’da tamamlanmış, 12 Rebiülevvel 1082/19 Temmuz 1671’de ise tashih edilmiştir. Cûy-ı Rahmet’in İstanbul’da tamamlandığı, kitabın sonundaki Arapça kayıttan anlaşılmaktadır. Cûy-ı Rahmet, mananın aktarıldığı 7625 beyit ile 4000 beyit civarındaki manzum Türkçe lügatten oluşmaktadır. Bu haliyle eser, Gülistân’ın bilinen tek manzum şerhi olup Gülistân’ın bilinen tek manzum sözlüğünü ihtiva etmektedir. Eserde, başta “mesnevi” olmak üzere, “kıt'a, gazel, nazm” nazım şekilleri kullanılmıştır. Gülistân’ın “1 dîbâce, 8 bölüm, 1 hâtime”den oluşan tertibine uygun olarak hazırlanan şerhte, önce Gülistân’ın Farsça asıl metni verilmiş, hemen altında metin Türkçeye nazmen aktarılmış, bu metne paralel olarak Gülistân’da geçen kelimeler sayfa kenarlarındaki Türkçe manzum lügatte açıklanmıştır. 

Eserin incelenmesini ve metnini içeren bir doktora tezi hazırlanmış ve bir kitap çalışması yayımlanmıştır. (Çelik 2017a; Çelik 2017b).

Şairin biyografisi için bk. "Rızâî, Hasan Rızâî-i Aksarayî". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/%20madde-detay/rizai-hasan-rizaii-aksarayi

Eserden Örnekler


[8. HİKÂYE]

حکايت

هرمز را جدار را کفتند از وزيران پدر را چه خطا ديدی که هم را بند فرمودي کفت خطايی معلوم نکردم وليکن ديدم که مهابت من در دل ايشان بی کرانست و بر عهد من اعتماد کلی ندارند ترسيدم که از بيم کزند خويشقصد هلاک من کنند پس حکما کفته اند

Nûşirevân oglı Hürmüze hemân

Eytdiler ana eyâ şâh-ı cihân


Babanun vezîrlerinden ne hatâ

Sâdır oldı yâ ne gördün iy şehâ


Bend ü habse eyledün fermân kamu

Sana hod degil idi anlar adû


Didi sultân bir hatâyı eyledüm

Bunı ammâ anun içün eyledüm


Ki benüm mehâbetüm anlara hep

Düşdi gönüllerine budur sebeb


Bî-girân ya‘nî nihâyetsiz tamâm

Havf iderler bu vezîrler hâs u âm


İşbu havfdan bir kenâra çıkmadı

Biri emn ile bana hoş bakmadı


Ahd ü peymânuma itmez i‘timâd

Bu vezîrler kalbleri olmadı şâd


Havf iderler irişe benden zarar

Kendilerin nâgehân şâm u seher


Hâsılı birisi olmadı emîn

Nefslerine benden iy sâ’il hemîn


Ben de havf itdüm ki anlardan hemân

Beni katle ideler kasdi ayân


پس قول حکما را اکار بستم که کفته اند


İşbu hâle muttali‘ oldum tamâm

Ukalâ kârın eyitdüm iy hümâm


Amel itdüm anlarun sözi ile

Kim dimişlerdür bu sözi Hak bile (Çelik 2017b: 232-233)



Kaynakça


Cankurt, Hasan (2015). Seyyid Hasan Rızâyî El-Aksarâyî Hayatı, Sanatı, Eserleri ve “Miftâhu’s-Sa‘âde” Adlı Manzûm Kasîde-i Bürde Şerhi. Ankara: Aksaray Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Kültür Yay. 

Çelik, Aysun (2017a). Türk Edebiyatında “Gülistân” ve Hasan Rızâyî’nin “Cûy-ı Rahmet” Adlı Manzûm Gülistân Şerhi (İnceleme-Metin). Doktora Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.

Çelik, Aysun (2017b). Türk Edebiyatında “Gülistân” ve Hasan Rızâyî’nin “Cûy-ı Rahmet” Adlı Manzûm Gülistân Şerhi (İnceleme-Metin). Konya: Palet Yay.

Kanar, Mehmet (2013). Sâdi-i Şirâzî, Gülistan. İstanbul: Şule Yay.

Kartal, Ahmet (2001). “Sa’dî-i Şîrâzî’nin Gülistân İsimli Eserinin Türkçe Tercümeleri”. Bilig (16): 99-126.

Yazıcı, Tahsin (1996). "Gülistân". İslam Ansiklopedisi. C. 14. İstanbul: TDV Yay. 240-241.

Atıf Bilgileri


Çelik, Aysun. "CÛY-I RAHMET (RIZÂYÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/cuy-i-rahmet-rizayi. [Erişim Tarihi: 15 Mayıs 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 KÂN-I MA'ÂNÎ (RIZÂYÎ) Rızâyî, Hasan Rızâyî-i Aksarayî Prof. Dr. Adem Ceyhan
Görüntüle
2 TUHFETÜ'L-KUDÂT (RIZÂYÎ) Rızâyî, Hasan Rızâyî-i Aksarayî Öğretmen Muhammet H. Cankurt
Görüntüle
3 MİFTÂHU'S-SA'ÂDE (RIZÂYÎ) Rızâyî, Hasan Rızâyî-i Aksarayî Prof. Dr. Adem Ceyhan
Görüntüle
4 SAD-KELİME-İ ALÎ TERCEMESİ (RIZÂYÎ) Rızâyî, Hasan Rızâyî-i Aksarayî Prof. Dr. Adem Ceyhan
Görüntüle
5 NÜZHETÜ’L-EBRÂR EL-MUTTALİ‘ Lİ-ESRÂRİ’L-GAFFÂR/NÜZHETÜ’L-EBRÂR MİN-EHLİ’L-ESRÂR (RIZÂYÎ) Rızâyî, Hasan Rızâyî-i Aksarayî Öğretmen Muhammet H. Cankurt
Görüntüle
6 MAHMÛDİYYE FÎ-MENÂKIBI RİCÂLİ’L-BİLÂD (RIZÂYÎ) Rızâyî, Hasan Rızâyî-i Aksarayî Öğretmen Muhammet H. Cankurt
Görüntüle
7 KADILIK MERKEZLERİNE DÂİR BİR DEFTER (RIZÂYÎ) Rızâyî, Hasan Rızâyî-i Aksarayî Dr. Uğur Arslan
Görüntüle
8 TEZKİRETÜ’S-SÂLİKÎN VE RİSÂLETÜ’N-NÂDİMÎN/MENÂKIB-I HÜDÂYÎ (RIZÂYÎ) Rızâyî, Hasan Rızâî-i Aksarayî Öğretmen Muhammet H. Cankurt
Görüntüle
9 TUHFETÜ’L-MENÂZİL Fİ’L-MENÂSİK (RIZÂYÎ) Rızâyî, Hasan Rızâyî-i Aksarayî Öğretmen Muhammet H. Cankurt
Görüntüle
10 TECELLİYÂT-I HÜDÂYÎ’NİN NAZMEN ŞERHİ (RIZÂÎ) Rızâî, Hasan Rızâî-i Aksarayî Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
11 DÎVÂNÇE (RIZÂÎ) Rızâî, Hasan Rızâî-i Aksarayî Araş. Gör. Betül OKATALI
Görüntüle
12 ŞERH-İ TECELLİYYÂT-I EHL-İ CENNET EFENDİ (RIZÂYÎ) Rızâyî, Hasan Rızâyî-i Aksarayî Öğretmen Muhammet H. Cankurt
Görüntüle
13 NAZM-I AHKÂM-I SÂL-İ TÜRKÂN (RIZÂYÎ) Rızâyî, Hasan Rızâyî-i Aksarayî Doç. Dr. Aysun Çelik
Görüntüle
14 LEMEZÂT-I HULVİYYE EZ LEMEÂT-I ULVİYYE (MAHMUD CEMALEDDİN HULVÎ) Mahmud Cemaleddin el-Hulvî Diğer Özlem Şamlı
Görüntüle
15 AHBÂRÜ’L-'İBER (ZA’ÎFÎ, MUHAMMED) Za'îfî, Muhammed Dr. Necmiye Özbek Arslan
Görüntüle
16 KIRK HADİS TERCÜMESİ (FEYZÎ-İ KEFEVÎ) Feyzî-i Kefevî Prof. Dr. Adem Ceyhan
Görüntüle
17 ZÜBDETÜ'N-NESÂYİH VE UMDETÜ'T-TEVÂRÎH (IYÂNÎ) Iyânî, Cafer Iyânî Bey Prof. Dr. Osman Ünlü
Görüntüle
18 RÂZ-NÂME FÎ MENÂKIBİ'L-ULEMÂ VE'L-MEŞÂYİH VE'L-FUZELÂ (KEFEVÎ HÜSEYİN) Kefevî, Hüseyin ismail Aksoyak
Görüntüle
19 ES-SEYFÜ'L-MESLÛLÜ FÎ ŞERHİ'R-RESÛLİ (MUSTAFA b. BÂLÎ) Mustafa b. Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
20 HADÎS-İ ŞERÎFLER MECMUASI (MUSTAFÂ b. BÂLÎ) Mustafâ b. Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
21 HÂŞİYE ALÂ ŞERHİ MİFTÂH (MUSTAFA b. BÂLÎ) Mustafâ bin Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
22 TUHFE-İ ŞEMSÎ (ŞEMSÎ) Şemsî, İsfendiyar-zâde Şemsî Ahmed Paşa Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
23 KARAMAN-NÂME (ŞİKÂRÎ) Şikârî Araş. Gör. Mizan Coşkun Özgür
Görüntüle