Çoban-nâme, Halvetî tarikatının XIV. yüzyıl temsilcilerinden Dede Ömer Rûşenî tarafından kaleme alınmış manzum bir eserdir. Asıl adı Ömer, lakabı Dede, künyesi Ali ibnü Umur Bey olan müellif, Aydın Yeniceköy’de doğmuş, şiirlerindeki mahlasından dolayı daha çok Rûşenî veya Dede Ömer Rûşenî olarak anılmıştır. Anadolu’daki Halvetî tarikatının ilk isimlerinden olan ve Monlâ-yı Rûmî olarak tanınan ağabeyi Alâaddin Ali’nin, Rûşenî’nin yetişmesinde ve tasavvufa intisabında önemli rolü vardır.

Dede Ömer Rûşenî, şâirlik kudretini, bu sanatın hemen her ifade biçimini kullanarak ortaya koymaya çalışmış, Çoban-nâme’de Mevlânâ'nın mesnevîsinde geçen bir kıssanın genişçe anlatımına yer verdiği ve  Musa peygamber ile bir çoban arasında geçen konuşmayı konu edindiği için "Çoban-nâme" olarak isimlendirilmiştir (Mazıoğlu 1987: 49-50). 880/1475’te tamamlanan eser, Farsça bir metinle başlamaktadır. Rûşenî, burada Allah’a hamd ve dua ettikten sonra, Mesnevî-yi Manevî'de geçen çoban kıssasını Türk diline çevirmeyi amaçladığını söylemektedir. Devam eden bölümde Mevlânâ'yı över, Musa peygamberin Tûr'a gidişinden ve bir çobana rastladığından söz açar. Kendi dilince ve dünyasında yer alan nesnelerin el verdiği düşüncelerle Tanrı'ya yakarışta bulunan çobanın sözlerinden rahatsızlık duyan Musa, onu hitap şeklinden dolayı kınar. Bu kınama, Tanrı'nın Musa peygamberi itap etmesine sebep olur. Bunun üzerine çobanı aramaya koyulan Musa peygamber onu bulur ve gittiği yolun doğruluğundan söz ederek onu rahatlatır. Bu sefer çoban Musa peygambere sitem eder ve kendisini anlamadığını dile getirir. Nasihat ve hikâyelerle devam eden eser, bir hatimeyle sona ermektedir. Girişindeki kısımla ve içindeki nasihat ve hikâyelerle Çoban-nâme, tam bir tercüme olmaktan uzaklaşıp yarı telif bir eser hüviyeti kazanmıştır (Vural 2004: 8).

517 beyitten oluşan eserin, Rûşenî’nin toplu eserleri içinde yer aldığı gibi (Süleymaniye Kütüphanesi Düğümlü Baba 419/2, Lala İsmail 614/2), müstakil yazmaları da mevcuttur: (İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi Türkçe Yazmalar 9385, Hacı Salim Ağa Kütüphanesi Kemankeş 393, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Kütüphanesi M. Ozak I No:1215, Türk Dil Kurumu Kütüphanesi 512).

Şairin biyografisi için bk. “RÛŞENÎ, Dede Ömer”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ruseni-dede-omer