Alain-René Lesage’ın 1715-1735 yılları arasında yayımlanan L'Histoire de Gil Blas de Santillane isimli pikaresk romanının kısmi çevirisi. Lesage’ın eseri orijinal hâliyle üç cilt olarak yayımlanmıştır. İlk cilt 1-6, ikinci cilt 7-9 ve üçüncü cilt ise 10-12. kitap olarak alt başlıklara ayrılmış; her kitap da kendi içinde farklı sayılarda bölümler hâlinde tasnif edilmiştir. Eserde, bir seyis ve oda hizmetçisi kadının oğlu olan Gil Blas’nın başından geçenler yazar anlatıcının gözünden okuyucuya aktarılır. Amcasının himayesinde yetişen genç adam iyi bir eğitim almak üzere yola çıktıktan sonra başından birçok olaylar geçer. Toplumun en bayağı ve en kültürlü kesimleri ile yolu kesişir. Kıvrak zekâsı ve çalışkanlığı sayesinde kendini yetiştirmesini bilir ve otodidakt bir karakter olarak olgun yaşlarında maddi ve manevi başarıyı elde eder. Eserin merkezî motiflerinden olan “otodidakt karakter” sanıyoruz ki eserin çevrilmesinde esas saiklerden biridir. Tanzimat sonrası edebiyat ve düşünce hayatımızda rol almış birçok ismin kendi kendini yetiştirmiş kişiler olması, bu eseri muhatapları açısından daha anlamlı ve ibretamiz kılmış olmalıdır.

Burada söz konusu edilen çeviri eserin üzerinde kimin tarafından çevrilmiş olduğu ya da yayım tarihi gibi bilgiler mevcut değildir. Eldeki kataloglar eseri 1303/1886 yılına tarihlemekle birlikte Ömer Faruk Akün de çeviri eserin Ahmet Vefik Paşa’ya ait olduğunu kaydetmiştir. İlgili eser 1881 ve 1882’de Rehber-i Tercüme der Lisan-ı Fransevî Tarz-ı Nevin Sergüzeşt-i Gil Blas ismi altında iki farklı tarzda dilbilgisi ve çeviri kılavuzu olarak yayımlanır. Ahmet Vefik Paşa’ya nispet edilen çeviri, eserin ilk cildinin birinci kitabından aktarılmıştır. Çeviri esnasında “Gil Blas au Lecteur” başlıklı yazı “Mukaddime” başlığıyla nakledilir. Fransızca aslında serinin ilk kitabı on yedi bölüm olarak düzenlenirken çeviri eser on iki bölümdür. Bu bölümler şu şekilde başlıklandırılır: “Birinci Fasıl/Gil Blas’nın Ecdâd u İntisabı ve İbtida-yı Tahsil-i Hüner ve Adabı”, “İkinci Fasıl/ Pegnaflor’a Giderken Gil Blas’nın Uğradığı Hatar ve Çektiği Enva’-ı Meşak-ı Sefer”, “Üçüncü Fasıl/Katırcının Şeytana Uyduğu ve Gil Blas’nın Yağmurdan Kaçıp Doluya Tutulduğu”, “Dördüncü Fasıl/Hırsızlara Mağaraya Gelip Tatlı Musahabet Ettikleri”, “Beşinci Fasıl/Gil Blas’nın Tasaddiyatı ve İhtiyatı”, “Altıncı Fasıl/Gil Blas’nın Yol Üzerinde Merdanelikleri”, “Yedinci Fasıl/Haydutların Muamelatı ve Gil Blas’nın Azm ve Niyeti”, “Sekizinci Fasıl/Dona Mencia’nın Hikâyesi”, “Dokuzuncu Fasıl/Gil Blas’nın Bir Beladan Kurtulmuşken Bir Daha Büyüğüne Düştüğü”, “Onuncu Fasıl/Dona Mencia’nın Hüsn-i Kabulüyle Gil Blas”, On Birinci Fasıl/Talihin Gülmesine İnan Olmadığını Gil Blas Bilmeyip Ayyarlar Fakına Bastığı”, “On İkinci Fasıl/Ayyarların Oyunundan Sonra Avare Gil Blas’nın Hâli Neye Müncer Olduğu ve Biçare Dört Ayağı Bir Yere Getirip Başına Bir Çare Aradığı”.

Çeviri metinde romanın esasındaki bölümlendirmeye sadık kalınmamış, on yedi bölüm on iki fasıl olarak düzenlenmiştir. Ahmet Vefik Paşa Molière külliyatından çevirdiği ve uyarladığı tiyatro eserleri için de buradakine benzer şekilde tasarruflarda bulunmuştur. Çevirmenin bölümlere taksim ederken bağlamsal olarak değerlendirmelerde bulunup uygun gördüğü kesitleri birleştirdiği anlaşılmaktadır. Bunula birlikte söz konusu bölümlerin başlıkları aktarılırken de aynen değil mealen çeviri tarzı uygulanmıştır. İlgili kesitin muhtevası göz önünde bulundurulmuş, Türkçe söyleyiş özelliğine uygun şekilde fasıllar açıklanmıştır. “Description du souterrain, et quelles choses y vit Gil Blas” ve “De l’arrivée de plusieurs autres voleurs dans le souterrain, et de l’agréable conversation qu’ils eurent tous ensemble” başlıklı dördüncü ve beşinci bölümler birleştirilmiş “Dördüncü Fasıl” olarak şekillendirilmiştir. 8, 9 ve 10. bölümler “Yedinci Fasıla”; 12. ve 13. bölümler “Dokuzuncu Fasıl”a, 15. ve 16. bölümler ise “On Birinci Fasıla” tekabül edecek şekilde düzenlenmiştir.

Çeviri esere üslup açısından bakıldığında yazıldığı devrin yerleşik Türkçe söyleyiş özelliklerine sadık kalındığı anlaşılmaktadır. İfadeler birebir değil mahalli söyleyiş özelliklerine uygun olarak uzun cümleler ve noktalama işaretleri kullanılmaksızın Türkçeye nakledilmiştir. Tercih edilen kelimeler, tamlama türleri ve secili ifade tarzına ağırlık verilmemiş olması yenileşme devri edebiyatına ait dikkatler olmakla birlikte, yeni ifade ölçülerinin yine de tam olarak vücut bulmadığı anlaşılmaktadır.

Yazarın biyografisi için bk. "Ahmet Vefik Paşa". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ahmet-vefik-pasa