Ali Şîr Nevâyî’nin dostu, şeyhi ve üstadı Molla Abdurrahman Câmi’nin eserinin Türkçeye manzum çevirisi.

Eser, kaynaklarda Erbain, Çihil Hadis, Kırk Hadis gibi adlarla kayıtlıdır. Bilindiği üzere İslam dönemi Türk edebiyatında Nehcü’l-Ferâdis’ten başlayarak bir kırk hadis yazma geleneği oluşmuştur; bu eser, Nevâyî’nin bu geleneğe kayıtsız kalmadığının göstergesidir. Başka çeviri eser örneklerinde olduğu gibi bu eser de yüzde yüz bir çeviri değil, çevirenin eklemeler ve çıkarmalar yaptığı bir eserdir. Geleneğin doğal karşıladığı bu usulü Nevâyî de çeviri eserlerinde uygulamıştır.

Yazar, eseri 886/1481 yılında çevirdiğini şu beyitte açıklar: Çün ki hicretdin il arasıda söz / Siksen altı idi vü sikkiz yüz “Halk arasında bilindiği üzere tarih, Hicret’in sekiz yüz seksen altısı idi.”

Nevâyî bu eseri çevirme gerekçesini ise şöyle açıklar: Fârisî-dânlar eyleben idrâk / Ârî irdi bu nef’din Etrâk / İstedim kim bu hayl hem barı / Bolmagaylar bu nef’din ârî “Farsça bilenler bunu anlıyorlardı, ancak Türkler bunun yararından uzak idiler. Ben, Türklerin de hiçbirinin bunun yararından uzak kalmamasını istedim.” Bu gerekçe, yani Arapça ve Farsça bilmeyen Türklerin eğitimi, bilgilenmesi Ali Şir Nevâyî için son derece önemlidir ve yazar pek çok eserinde bu beyitlerde belirtilenleri, kitaplarını yazma ya da çevirme sebebi olarak kaydetme gereği duyar. 

Nevâyî, eseri Türkçeye çevirmek için Molla Câmi’den izin istediğini, onun izin vermekle kalmayıp çabucak bitirmesi için de dua ettiğini, onun Tanrı katında kabul edilen duası sayesinde oldukça kısa bir süre içinde çeviriyi bitirdiğini belirtir. Bir ikki kün ki ihtimâm ittim / Köz tutardın burun tamâm ittim “Bir iki gün üzerinde dikkatle durdum ve göz kapamadan (ara vermeden) çeviriyi tamamladım.”

Eserin giriş bölümünde yirmi üç beyit, sonuç bölümünde ise beş beyit bulunmaktadır. Bunların dışında eseri oluşturan asıl kısımda her bir hadis için bir dörtlük olmak üzere kırk dörtlük vardır. Her dörtlüğün önünde Arapça olarak bir hadis yazılmış, hadisten sonra ise Türkçe anlamı manzum olarak ifade edilmiştir. Hadislerin bir bölümü tam, bir bölümü ise başından ya da sonundan eksik olarak yazılmıştır. Hadislere uyulduğu takdirde Hz. Peygamber’in şefaat edeceği belirtilerek başlanan hadislerin konuları şunlardır: Kendisi için istediğini din kardeşleri için de isteme, ne yapıyorsa Allah için yapma, Müslümanların Müslümanım diyen kişiden emin olması, cimrilik ile kötü huyun Müslüman’da bulunmayacağı, hırs ve uzun yaşama arzusu, insana teşekkür etmeyenin Tanrı’ya şükretmeyeceği, insana merhamet etmeyen kişiye Tanrı’nın merhamet etmeyeceği, yeryüzünde Tanrı’yı zikretmeyen her şeyin lanetlenmesi, dünyaya değer verme ve para, temizlik, başa gelen kötülükten ders çıkarma, söz verme ve sözünde durma, söylenen sözlerin emanet hükmünde olması, istişare etme ve istişarede doğru bildiğini söyleme, hoşgörülü olma, yoksul ve muhtaçlara yardım etme, borç ve borç ödeme, azla yetinme, sabah uyumanın rızka engel olması, cömertlik ve iyiliğin başa kakılması, olan bitenden ders çıkarma, dedikodu ve yalan söyleme, anne ve babanın ölümünden ders alma, insanlara yararlı olma, vefalı ve güler yüzlü olma, hediyeleşmek ve selamlaşmak, dost ve arkadaşları sıkboğaz etmeme, kendi ayıplarını görme, tok gözlü olma, kendini ilgilendirmeyen şeye burnunu sokmama, Tanrı’nın razı olmadığı ve halkın hoş görmediği işlerden uzak durma, öfkesini yenme, gönül zenginliği, nefsin isteklerine boyun eğmeme, ihtiyatlı ve şüpheci davranarak doğruyu bulma, ilme engel olmanın haram olması, güzel sözün sadaka olması, çok gülmenin zararı, annelerin yeri, dili tutma, haramlardan uzak durma, komşuluk hakkı. Seçilen hadislerin daha çok kişinin topluma yönelik tavır ve davranışlarını düzenlemeyle, insan-insan, insan-çevre ilişkilerinin sağlıklı yürümesini sağlamakla ilgili olduğu; Tanrı ile bireyi ilgilendiren ibadetlerle ilgili hadislerin seçilmediği görülüyor. Bu durum, eserin yazılma amacının topluma yararlı, insanların güvendiği, doğru sözlü, hoşgörü sahibi iyi insana ve birbiriyle uyumlu bireylerin oluşturduğu düzen içerisinde bir topluma ulaşmak olduğu biçiminde yorumlanabilir.

Çihil Hadis, Ali Şîr Nevâyî’nin çok okunan ve istinsah edilen eserlerindendir. Eser, Süleymaniye, Topkapı Kütüphanelerinde ve Paris Bibliothèque Nationale'de bulunan külliyatlarda olduğu gibi, eserin çeşitli kütüphanelerde başka pek çok nüshası da vardır. Agâh Sırrı Levend eserin külliyatlar dışında çeşitli kütüphanelerde 6 nüshasının daha var olduğunu tespit etmiştir.

Yazarın biyografisi için bk. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ali-sir-nevai