Fatih Kerimî’nin Cihangir Mahdumnın Avıl Mektebinde Ukuvı adlı hikâyesi.  Eser, 1898 yılında yazılmış 1900 yılında yayımlanmıştır. Modern Tatar hikâyesinin ilk örneklerinden biridir. Hikâyenin baş karakteri Ahmetşa, Tornalı köyünün imamı ve köy okulunun hocasıdır. Ahmetşa, medreseden yirmi dokuz yaşında mezun olmuş, Tornalı köyünde imam olarak göreve başlamıştır. Komşu köyün imamının kızıyla evlenmiş ve bu evlilikten Cihangir adlı çocukları dünyaya gelmiştir.

Hikâye, Cihangir on yaşında iken başlar. Ahmetşa Hazret, çok bilgili olmadığı gibi çocuk okutmak konusunda yetersizdir. Köy okulunun fiziki şartları da iyi değildir. Camları kırık, eski binada yetmiş kadar çocuk bir arada okumaktadır. Bazen bu sayı yüzü bulur. Yıllardır bu okula devam eden köy çocukları arasından çok azı okuyup yazabilmektedir. Ahmetşa, bunda kendini hiç kusurlu bulmaz. Anlatıcı Ahmetşa’nın okulun neden daha iyiye gitmediğini nizamlı bir okula giden bir kişiye sorsa öğreneceğini söyler. İyi eğitim almış bir kişinin Ahmetşa’ya yirmi beş yılını medresede geçirmesine rağmen sadece abdest almayı ve bağıra çağıra münazara yapmayı öğrendiğini ama çocuk okutmayı öğrenmediğini söyleyeceğini ifade eder. Okulda derslerin başlaması Kasım ortasını bulur. Ahmetşa hoca, hafta boyunca düzenli olarak okula da gitmez. Zenginlerin davetlerine, düğünlere gittiği günler okula uğramaz. Medreseden tanıdığı tüccar dostları onu ziyarete gelince yine derse gitmez. Okulda çocuklar bir başlarına oyun oynayıp vakit geçirirler. Okulun ihtiyaçlarını köylüler karşılar. Ahmetşa, köylülerden okula odun ve mum getirmelerini ister. Nisan ayında çocuklar ailelerinin bahçe işlerinde çalışmak üzere okula gelmemeye başlarlar. Ahmetşa’nın oğlu Cihangir de aynı köy okuluna devam eder. Ahmetşa, okula geldiği zaman ilk önce kendi oğlu Cihangir’e ders verir, onu okutur. Cihangir’in iki yılda belli sayıdaki harfleri okuyor olması ailesi tarafından sevinçle karşılanır ve takdir edilir. Onun çok akıllı olduğu, ileride şehirdeki medreseye göndermek gerektiği konuşulur. Cihangir, bir gün boynundaki kesede ders kitabından başka annesinin fak tabiri kitabı çocukların ilgisini çeker.

Cihangir Mahdumnın Avıl Mektebinde Ukuvı hikâyesinde eski usulde eğitim eleştirilir. Köy okullarında Tatar çocuklarına ilk eğitimi veren köy imamları, yıllarını medreselerde geçirmiş olmalarına rağmen bilgili değildir. Eski usul ecik yani heceleme yöntemiyle okuma öğretirler. Üstelik vakitlerinin çoğunu zenginlerin davetlerinde, düğünlerde, misafirlikte ve başka yerlerde geçirirler. Bir müfredatları olmadığı gibi hangi çocuğun ne durumda olduğundan haberleri yoktur. Çocuklar mektepte kendi hallerine bırakılmış vaziyette günler, haftalar geçirirler ve doğru dürüst okuma öğrenmeden okuldan çıkarlar. Hikâyede köy halkının bu duruma sessiz kalması da ayrıca eleştirilir. İdil-Ural bölgesinde 19. yüzyılda hız kazanan yenileşme hareketlerinin önemli bir kısmını eğitimde yenileşme meselesi oluşturur. Eski ve yeni usulde eğitimi savunanlar arasındaki çatışma edebî metinlerin de konusu olmuştur. Cihangir Mahdumnıñ Avıl Mektebinde Ukuvı adlı eserde eski eğitim sistemi yanlışlıkları, eksiklikleri ile mizahî bir üslûpla ironi içeren tasvirlerle hikâye edilir. Tatarlar arasında yenileşme hareketlerinin kabul görüp yaygınlaşmasında etkisi olan edebî eserlerden birisidir.

Yazarın biyografisi için bk. “Fatih Kerimî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/fatih-kerimi