Âsafî Dal Mehmed Çelebî’nin Mevlânâ’nın Mesnevi’sindeki bazı beyitleri seçerek tercüme ettiği manzum eseri. Toplam 6892 beyitten oluşan Cezîre-i Mesnevî aruzun mefâ’ilün mefâ’ilün fe’ûlün vezniyle yazılmıştır ve 1004/1595 yılında tamamlanmıştır.

Eser, manzum ve mensur karışık bir dibace ile başlamaktadır ve devamında bir fihrist yer alır. Burada eserde bulunan 30 bölüm ve bu bölümlerde yer alan Mesnevi hikâyelerinin isimleri verilmiştir. Eserin asıl bölümü Mesnevi’nin ilk 18 beyti ve tercümesiyle başlamaktadır. Daha sonra 30 bölümü oluşturan, Mesnevi’den seçilen toplam 3447 beyit ve bunların tercümeleri olan 3445 beyit yer almaktadır. Hikâyelerin başlıklarında seçilen beyitlerin Mesnevi’nin hangi cildinde yer aldığı kayıtlıdır. Eserde ilk on sekiz beyit dışında seçilen hikâyelerde Mesnevi ciltlerindeki sıraya uyulmamıştır (Topal 2009: 613).

Her bölümden sonra o bölümde anlatılan konuya uygun bir hikâye ve “Sıfat-ı tevhîd-i Hudâ-yı Müte’âl” başlıklı bölümler yer almaktadır. Eserde işlenen konular sırasıyla şu şekildedir: 1. bâb: Allah’ın zatının kusursuzluğu, 2. bâb: dünyayı terk etme, 3. bâb: pîre ihtiyaç duyma, 4. bâb: müritlerin doğru yolda takip edeceği yollar, 5. bâb: tövbenin faydaları, 6. bâb: aşk sanatı, 7. bâb: bir hadisin beyanı, 8. bâb: kanaatin beyanı, 9. bâb: Allah korkusuyla ağlamak, 10. bâb: fakr beyanı, 11. bâb: taliplerin himmeti, 12. bâb: riyazetin faydaları, 13. bâb: Cebriye mezhebinin beyanı, 14. bâb: salikin gayreti, 15. bâb: evliyaların özellikleri, 16. bâb: dinleyenlerin anlayışı, 17. bâb: vefasızların beyanı, 18. bâb: mücahede beyanı, 19. bâb: evlilere dil uzatılmamasının gerekliliği, 20. bâb: makam ve şöhretin sonuçları, 21. bâb: yalan beyanda bulunanları dinlememe, 22. bâb: mal ve makamın kötülüğü, 23. bâb: her güzelin sonunun kötü olması, 24. bâb: kendisini kâmil gören mukallitler, 25. bâb: Hak âşıklarından kötü düşünceyi gidermek, 26. bâb: ahmaklarla sohbetin zararları, 27. bâb: inkâr edenler ve kıskançlar hakkında, 28. bâb: mânâya yönelip sûreti engelleme, 29. bâb: Allah dostlarıyla sohbetin faydaları, 30. bâb: akıllı dostun önemi hakkındadır.

Âsâfî’nin Cezîre-i Mesnevî’sinde ele aldığı konular Yûsuf-ı Sîneçâk (ö. 953/1546/47)’ın aynı isimli eserindeki konularla benzeşmektedir. Yûsuf-ı Sîneçâk’ın eserindeki sır saklamak, aslî vatana dönmek, Mevlânâ’nın faziletleri, makam meraklısı olmamak, kimseyi kınamamak gibi konular küçük değişikliklerle Âsâfî’nin eserinde de yer almaktadır. Bu açıdan Âsâfî’nin bu eseri yazarken Yûsuf-ı Sîneçâk’ın eserinden de yararlandığı söylenebilir. Ancak Âsâfî’nin seçtiği beyitleri tercüme etmesi Yûsuf-ı Sîneçâk’ın eserinden ayrılan yönüdür (Topal 2009: 613, 617, Kartal 2018: 416).

Eserin müellif hattı olduğu düşünülen tek nüshası Ahmet Topal (2009) tarafından bir makale ile tanıtılmıştır. Aynı nüsha Danyal Sonuş (2012) tarafından metin ve incelemeden oluşan bir yüksek lisans tezine konu olmuştur.

Şairin biyografisi için bk. “Âsafî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/asafi