- Yazar Biyografisi (TEİS)
Ahmed-i Bîcân, Ahmed Bîcân, Yazıcıoğlu Ahmed Bîcân, Şeyh Ahmed Bîcân Efendi bin Sâlih Efendi, Ahmed İbnü’l-Kâtib - Madde Yazarı: Prof. Dr. Fatma Sabiha Kutlar Oğuz
- Eser Yazılış Tarihi:?
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:Başlangıç-15. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Manzum
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:İlmî-Ansiklopedik Edebî Eser
- Yayın Tarihi:11/06/2021
CEVÂHİR-NÂME (AHMED-İ BÎCÂN)
manzum cevahirnameAhmed-i Bîcân, Ahmed Bîcân, Yazıcıoğlu Ahmed Bîcân, Şeyh Ahmed Bîcân Efendi bin Sâlih Efendi, Ahmed İbnü’l-Kâtib (d. ? - ö. 870/1466’ten sonra)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Tercüme veya derleme
olarak yazdığı mensur kitaplarıyla tanınan Ahmed-i Bîcân (Ahmed Bîcân)’ın tek
manzum eseridir. Metnin “Cevâhir-nâme, Hâzâ Kitâb-ı Havâss-ı Cevâhir, Hâzâ
Cevâhir-nâme, Havâss-ı Cevâhir-nâme, Hâzâ Kitâb-ı Havâss-ı Cevher-nâme min
Ahmed-i Bîcân” başlıklarından birini taşıyan ya da başlıksız altı nüshası tespit edilmiştir
(Kara 2016: 1108-1115; Uğur 2019: 24). Mesnevî nazım şekliyle aruzun “fâ’ilâtün
fâ’ilâtün fâ’ilün” kalıbıyla kaleme alınan ve Kara’nın belirlediğine göre kırk
bir beyitten oluşan (2016: 1106, 1116-1122) manzumenin giriş bölümü altı
beyittir. Sonraki otuz iki beyitte asıl konu ele alınmış, sırasıyla “Hâsiyyet-i
Zer, Hâsiyyet-i Yâkût, Hâsiyyet-i Elmâs, Hâsiyyet-i Zümürrüd, Hâsiyyet-i
Pîrûze, Hâsiyyet-i Mercân, Hâsiyyet-i Akîk-i Yemânî, Hâsiyyet-i Kehrübâ, Hâsiyyet-i
Lâjüverd, Hâsiyyet-i Seng-i Kudret, [Hâsiyyet-i Yeşm]” başlıkları altındaki
beyitlerin neredeyse tamamına yakınında cevherlerin faydaları anlatılmıştır.
“Elmâs ve lâjüverd”e dört, “zer, yâkût, zümürrüd, akîk-i Yemânî, kehrübâ ve
seng-i kudret”e üç, “pîrûze, mercân ve yeşm”e ise iki beyit ayrılmıştır. Hâtime
kısmının “Gerçi âlemde cevâhir bî-şümâr / Bunları buldum kitâbında yazar”
şeklindeki 39. beytinde cevherlere ilişkin bilgilerin kaynağı olarak adı
verilmeden bir kitaptan ve yazarından söz edilmekteyse de manzumenin sonlandığı
40 ve 41. beyitlerde kitaba ve yazarına dair bir bilgi mevcut değildir. Bu son
iki beyitte adı verilmeksizin sadece eserin sunulduğu kişiye dua edilmiştir.
Eserin telif tarihine ilişkin bir kayıt da bulunmamaktadır. Ahmed-i Bîcân’ın
kaleme aldığı Cevâhir-nâme’deki
bilgilerin aynı türün diğer örneklerinde de yer aldığını, dolayısıyla
manzumenin cevherler konusunda Türkçe müstakil bir manzum metin olarak kaleme
alınmış ilk örnek olması bakımından bilim, kültür, dil ve edebiyat tarihi için
önem taşıdığını belirtmek gerekir. Eser üzerindeki son çalışma beş nüshasının karşılaştırılmasıyla yapılmıştır (Kara 2016: 1105-1124).
Şairin biyografisi için bk. "Ahmed Bîcȃn, Ahmed-i Bîcân, Yazıcıoğlu Ahmed Bîcân, Şeyh Ahmed
Bîcân Efendi bin Sâlih Efendi, Ahmed İbnü’l-Kâtib". Türk Edebiyatı İsimler
Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ahmed-bicn-ahmedi-bican-yazicioglu
Eserden Örnekler
Hâsiyyet-i Lâjüverd
Uyumasa bir kişi her
subh u şâm
Mâlihulyâ olsa anda
ber-devâm
Halk içinde hürmeti
hem olmasa
Gönli maksûdını hâzır
bulmasa
Lâjüverdden düzdürüp
bir hâtemi
Parmagından salmasun
ol âdemî
Hürmeti arta vü
derdine şifâ
Hak müyesser eyleye
yokdur hatâ
Hâsiyyet-i Seng-i Kudret
İki taş saklar yuvada karlugaç
Alup anı sakla
istersen ilâc
Biri ahmerdür ki
zahmetlü kişi
Götüre tâ kim gide her
teşvîşi
Biri ebyazdur ki
sarʿun zahmeti
Götürenden gidere Hak
hazreti
...
Temmet
Gerçi âlemde cevâhir
bî-şümâr
Bunları buldum
kitâbında yazar
Devletün dâʾim ola
ömrün dırâz
İki âlemde olasın
ser-firâz
Nesnemüz yok size lâyık armagan
Lîk hayr ile du'â ancak hemân (Kara 2016: 1121-1122)
Kaynakça
Ahmed-i Bîcân. Cevâhir-nâme. Mısır Millî Kütüphanesi. Türkçe Yazmaları. Mecâmi Türkî 39. yk. 224b-225a.
Ahmed-i Bîcân (Yazıcıoğlu). [Cevâhir-nâme]. Saraybosna Arşivi R283/14. yk. 70b.
Ahmed-i
Bîcân. Havâss-ı Cevâhir-nâme. Erzurum Atatürk Üniversitesi Merkez
Kütüphanesi. 35/ASL. yk. 47a-47b.
Ahmed-i
Bîcân. Hâzâ Cevâhir-nâme. Süleymaniye Kütüphanesi. Ayasofya. 3452/3. yk.
72b-74a (Ankara Millî Kütüphane. Mikrofilm Arşivi. Mf 1994 A 643).
Ahmed-i
Bîcân. Hâzâ Kitâb-ı Havâss-ı Cevâhir. So 219 Universitäts- und
Landesbibliothek Bonn Abteilung Handschriften und Rara VOHD 37, 1: 378. yk.
92b-93a.
Ahmed-i
Bîcân. Hâzâ Kitâb-ı Havâss-ı Cevher-nâme min Ahmed-i Bîcân. Ankara Millî
Kütüphane. 06 MK Yz A 6156/7. yk. 25b-26b.
Demir, Remzi ve M. Kılıç (2003). “Cevâhirnâmeler ve Osmanlılar Dönemi’nde Yazılmış İki Cevâhirnâme”. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi [OTAM], (14): 1-64.
Jahic, Mustafa (2010). Catalogue of The Arabic, Turkish, Persian and Bosnian Manuscripts In the Historical Archive Sarajevo. London. 328.
Kara, Serdal
(2016). “Farklı Nüshalar Işığında Ahmed-i Bîcân’ın Manzum Cevâhir-nâmesi’nin
Tenkitli Metni”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED], (56): 1105-1124.
Kutlar, Fatma Sabiha (2005). Klâsik Dönem Metinlerinde Değerli Taşlar ve Risâle-i Cevâhir-nâme. Ankara: Öncü Kitap.
Uğur, Abdullah (2019). Yazıcıoğlu Ahmed Bîcân ve Envârü’l-'Âşıkîn Adlı Eseri (İnceleme-Metin). 3 C. The Department of Near Eastern Languages and Civilizations Harvard University.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | ENVÂRÜ’L-ÂŞIKÎN (AHMED-İ BÎCȂN) | Ahmed-i Bîcân, Ahmed Bîcân, Yazıcıoğlu Ahmed-i Bîcân, Şeyh Ahmed-i Bîcân Efendi bin Sâlih Efendi, Ahmed İbnü’l-Kâtib | Dr. Öğr. Üyesi abdullah uğur |
Görüntüle | ||
2 | DÜRR-İ MEKNÛN (AHMED-İ BÎCȂN) | Ahmed-i Bîcân, Ahmed Bîcân, Yazıcıoğlu Ahmed Bîcân, Şeyh Ahmed Bîcân Efendi bin Sâlih Efendi, Ahmed İbnü’l-Kâtib | Prof. Dr. Ahmet DEMİRTAŞ |
Görüntüle | ||
3 | ACÂYİBÜ’L-MAHLÛKÂT (AHMED-İ BÎCȂN) | Ahmed-i Bîcân, Ahmed Bîcân, Yazıcıoğlu Ahmed Bîcân, Şeyh Ahmed Bîcân Efendi bin Sâlih Efendi, Ahmed İbnü’l-Kâtib | Prof. Dr. Sadık Yazar |
Görüntüle | ||
4 | BOSTÂNÜ’L-HAKÂYIK (AHMED-İ BÎCȂN) | Ahmed-i Bîcân, Ahmed Bîcân, Yazıcıoğlu Ahmed Bîcân, Şeyh Ahmed Bîcân Efendi bin Sâlih Efendi, Ahmed İbnü’l-Kâtib | Dr. Öğr. Üyesi abdullah uğur |
Görüntüle | ||
5 | RÛHÜ’L-ERVÂH (AHMED-İ BÎCȂN) | Ahmed-i Bîcân, Ahmed Bîcân, Yazıcıoğlu Ahmed-i Bîcân, Şeyh Ahmed-i Bîcân Efendi bin Sâlih Efendi, Ahmed İbnü’l-Kâtib | Dr. Öğr. Üyesi Munise KOÇ |
Görüntüle | ||
6 | KİTÂBÜ’L-MÜNTEHÂ EL-MÜŞTEHÂ ALE’L-FÜSÛS (AHMED BÎCÂN) | Ahmed-i Bîcân, Ahmed Bîcân, Yazıcıoğlu Ahmed Bîcân, Şeyh Ahmed Bîcân Efendi bin Sâlih Efendi, Ahmed İbnü’l-Kâtib | Dr. Mehmet Bilal Yamak |
Görüntüle | ||
7 | CÂMASB-NÂME (ABDÎ) | Abdî, Mûsâ | Prof. Dr. Müjgân Çakır |
Görüntüle | ||
8 | TERCÜME-İ KASÎDE-İ BÜRDE (ABDURRAHÎM) | Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân | Doç. Dr. Bünyamin Ayçiçeği |
Görüntüle | ||
9 | RİSÂLE Fİ’L-MEBDE’İ VE’L-MA’ÂD (ABDURRAHÎM) | Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân | Öğretmen Ece Ceylan |
Görüntüle | ||
10 | NEKÂVETÜ’L-EDVÂR (HÂCE ABDÜLAZÎZ) | Abdülazîz, Abdülkâdir-zâde, Hâce Abdülazîz, Usta Abdülazîz | Doç. Dr. Recep Uslu |
Görüntüle | ||
11 | DÎVÂN (ADLÎ) | Adlî, Sultân Bâyezîd-i Velî bin Fâtih Sultân Mehmed | Prof. Dr. YAVUZ BAYRAM |
Görüntüle | ||
12 | DÎVÂN-I TÜRKÎ (ADNÎ) | Adnî, Mahmûd Paşa | Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren |
Görüntüle | ||
13 | DÎVÂN-I FÂRİSÎ (ADNÎ) | Adnî, Mahmûd Paşa | Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren |
Görüntüle | ||
14 | DÎVÂN (ÂFİTÂBÎ) | Âfitâbî | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
15 | DÎVÂN (ÂHÎ) | Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend | Doç. Dr. Osman Kufacı |
Görüntüle | ||
16 | HÜSREV Ü ŞÎRÎN (ÂHÎ) | Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend | Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal |
Görüntüle |