CEVÂHİR-NÂME (AHMED-İ BÎCÂN)
manzum cevahirname
Ahmed-i Bîcân, Ahmed Bîcân, Yazıcıoğlu Ahmed Bîcân, Şeyh Ahmed Bîcân Efendi bin Sâlih Efendi, Ahmed İbnü’l-Kâtib (d. ? - ö. 870/1466’ten sonra)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Tercüme veya derleme olarak yazdığı mensur kitaplarıyla tanınan Ahmed-i Bîcân (Ahmed Bîcân)’ın tek manzum eseridir. Metnin “Cevâhir-nâme, Hâzâ Kitâb-ı Havâss-ı Cevâhir, Hâzâ Cevâhir-nâme, Havâss-ı Cevâhir-nâme, Hâzâ Kitâb-ı Havâss-ı Cevher-nâme min Ahmed-i Bîcân” başlıklarından birini taşıyan ya da başlıksız altı nüshası tespit edilmiştir (Kara 2016: 1108-1115; Uğur 2019: 24). Mesnevî nazım şekliyle aruzun “fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilün” kalıbıyla kaleme alınan ve Kara’nın belirlediğine göre kırk bir beyitten oluşan (2016: 1106, 1116-1122) manzumenin giriş bölümü altı beyittir. Sonraki otuz iki beyitte asıl konu ele alınmış, sırasıyla “Hâsiyyet-i Zer, Hâsiyyet-i Yâkût, Hâsiyyet-i Elmâs, Hâsiyyet-i Zümürrüd, Hâsiyyet-i Pîrûze, Hâsiyyet-i Mercân, Hâsiyyet-i Akîk-i Yemânî, Hâsiyyet-i Kehrübâ, Hâsiyyet-i Lâjüverd, Hâsiyyet-i Seng-i Kudret, [Hâsiyyet-i Yeşm]” başlıkları altındaki beyitlerin neredeyse tamamına yakınında cevherlerin faydaları anlatılmıştır. “Elmâs ve lâjüverd”e dört, “zer, yâkût, zümürrüd, akîk-i Yemânî, kehrübâ ve seng-i kudret”e üç, “pîrûze, mercân ve yeşm”e ise iki beyit ayrılmıştır. Hâtime kısmının “Gerçi âlemde cevâhir bî-şümâr / Bunları buldum kitâbında yazar” şeklindeki 39. beytinde cevherlere ilişkin bilgilerin kaynağı olarak adı verilmeden bir kitaptan ve yazarından söz edilmekteyse de manzumenin sonlandığı 40 ve 41. beyitlerde kitaba ve yazarına dair bir bilgi mevcut değildir. Bu son iki beyitte adı verilmeksizin sadece eserin sunulduğu kişiye dua edilmiştir. Eserin telif tarihine ilişkin bir kayıt da bulunmamaktadır. Ahmed-i Bîcân’ın kaleme aldığı Cevâhir-nâme’deki bilgilerin aynı türün diğer örneklerinde de yer aldığını, dolayısıyla manzumenin cevherler konusunda Türkçe müstakil bir manzum metin olarak kaleme alınmış ilk örnek olması bakımından bilim, kültür, dil ve edebiyat tarihi için önem taşıdığını belirtmek gerekir. Eser üzerindeki son çalışma beş nüshasının karşılaştırılmasıyla yapılmıştır (Kara 2016: 1105-1124).   

Şairin biyografisi için bk. "Ahmed Bîcȃn, Ahmed-i Bîcân, Yazıcıoğlu Ahmed Bîcân, Şeyh Ahmed Bîcân Efendi bin Sâlih Efendi, Ahmed İbnü’l-Kâtib". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğühttp://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ahmed-bicn-ahmedi-bican-yazicioglu  

Eserden Örnekler


Hâsiyyet-i Lâjüverd

Uyumasa bir kişi her subh u şâm

Mâlihulyâ olsa anda ber-devâm

 

Halk içinde hürmeti hem olmasa

Gönli maksûdını hâzır bulmasa

 

Lâjüverdden düzdürüp bir hâtemi

Parmagından salmasun ol âdemî

 

Hürmeti arta vü derdine şifâ

Hak müyesser eyleye yokdur hatâ

 

Hâsiyyet-i Seng-i Kudret

İki taş saklar yuvada karlugaç

Alup anı sakla istersen ilâc

 

Biri ahmerdür ki zahmetlü kişi

Götüre tâ kim gide her teşvîşi

 

Biri ebyazdur ki sarʿun zahmeti

Götürenden gidere Hak hazreti

...

Temmet

Gerçi âlemde cevâhir bî-şümâr

Bunları buldum kitâbında yazar

 

Devletün dâʾim ola ömrün dırâz

İki âlemde olasın ser-firâz

 

Nesnemüz yok size lâyık armagan

Lîk hayr ile du'â ancak hemân (Kara 2016: 1121-1122)                  

Kaynakça


Ahmed-i Bîcân. Cevâhir-nâme. Mısır Millî Kütüphanesi. Türkçe Yazmaları. Mecâmi Türkî 39. yk. 224b-225a.

Ahmed-i Bîcân (Yazıcıoğlu). [Cevâhir-nâme]. Saraybosna Arşivi R283/14. yk. 70b.

Ahmed-i Bîcân. Havâss-ı Cevâhir-nâme. Erzurum Atatürk Üniversitesi Merkez Kütüphanesi. 35/ASL. yk. 47a-47b.

Ahmed-i Bîcân. Hâzâ Cevâhir-nâme. Süleymaniye Kütüphanesi. Ayasofya. 3452/3. yk. 72b-74a (Ankara Millî Kütüphane. Mikrofilm Arşivi. Mf 1994 A 643).

Ahmed-i Bîcân. Hâzâ Kitâb-ı Havâss-ı Cevâhir. So 219 Universitäts- und Landesbibliothek Bonn Abteilung Handschriften und Rara VOHD 37, 1: 378. yk. 92b-93a.

Ahmed-i Bîcân. Hâzâ Kitâb-ı Havâss-ı Cevher-nâme min Ahmed-i Bîcân. Ankara Millî Kütüphane. 06 MK Yz A 6156/7. yk. 25b-26b.

Demir, Remzi ve M. Kılıç (2003). “Cevâhirnâmeler ve Osmanlılar Dönemi’nde Yazılmış İki Cevâhirnâme”. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi [OTAM], (14): 1-64.

Jahic, Mustafa (2010). Catalogue of The Arabic, Turkish, Persian and Bosnian Manuscripts In the Historical Archive Sarajevo. London. 328.

Kara, Serdal (2016). “Farklı Nüshalar Işığında Ahmed-i Bîcân’ın Manzum Cevâhir-nâmesi’nin Tenkitli Metni”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED], (56): 1105-1124.

Kutlar, Fatma Sabiha (2005). Klâsik Dönem Metinlerinde Değerli Taşlar ve Risâle-i Cevâhir-nâme. Ankara: Öncü Kitap.  

Uğur, Abdullah (2019). Yazıcıoğlu Ahmed Bîcân ve Envârü’l-'Âşıkîn Adlı Eseri (İnceleme-Metin). 3 C. The Department of Near Eastern Languages and Civilizations Harvard University.

Atıf Bilgileri


Kutlar Oğuz, Fatma Sabiha. "CEVÂHİR-NÂME (AHMED-İ BÎCÂN)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/cevahir-name-ahmed-i-bican. [Erişim Tarihi: 05 Ekim 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 ENVÂRÜ’L-ÂŞIKÎN (AHMED-İ BÎCȂN) Ahmed-i Bîcân, Ahmed Bîcân, Yazıcıoğlu Ahmed-i Bîcân, Şeyh Ahmed-i Bîcân Efendi bin Sâlih Efendi, Ahmed İbnü’l-Kâtib Dr. Öğr. Üyesi abdullah uğur
Görüntüle
2 DÜRR-İ MEKNÛN (AHMED-İ BÎCȂN) Ahmed-i Bîcân, Ahmed Bîcân, Yazıcıoğlu Ahmed Bîcân, Şeyh Ahmed Bîcân Efendi bin Sâlih Efendi, Ahmed İbnü’l-Kâtib Prof. Dr. Ahmet DEMİRTAŞ
Görüntüle
3 ACÂYİBÜ’L-MAHLÛKÂT (AHMED-İ BÎCȂN) Ahmed-i Bîcân, Ahmed Bîcân, Yazıcıoğlu Ahmed Bîcân, Şeyh Ahmed Bîcân Efendi bin Sâlih Efendi, Ahmed İbnü’l-Kâtib Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
4 BOSTÂNÜ’L-HAKÂYIK (AHMED-İ BÎCȂN) Ahmed-i Bîcân, Ahmed Bîcân, Yazıcıoğlu Ahmed Bîcân, Şeyh Ahmed Bîcân Efendi bin Sâlih Efendi, Ahmed İbnü’l-Kâtib Dr. Öğr. Üyesi abdullah uğur
Görüntüle
5 RÛHÜ’L-ERVÂH (AHMED-İ BÎCȂN) Ahmed-i Bîcân, Ahmed Bîcân, Yazıcıoğlu Ahmed-i Bîcân, Şeyh Ahmed-i Bîcân Efendi bin Sâlih Efendi, Ahmed İbnü’l-Kâtib Dr. Öğr. Üyesi Munise KOÇ
Görüntüle
6 KİTÂBÜ’L-MÜNTEHÂ EL-MÜŞTEHÂ ALE’L-FÜSÛS (AHMED BÎCÂN) Ahmed-i Bîcân, Ahmed Bîcân, Yazıcıoğlu Ahmed Bîcân, Şeyh Ahmed Bîcân Efendi bin Sâlih Efendi, Ahmed İbnü’l-Kâtib Dr. Mehmet Bilal Yamak
Görüntüle
7 CÂMASB-NÂME (ABDÎ) Abdî, Mûsâ Prof. Dr. Müjgân Çakır
Görüntüle
8 TERCÜME-İ KASÎDE-İ BÜRDE (ABDURRAHÎM) Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân Doç. Dr. Bünyamin Ayçiçeği
Görüntüle
9 RİSÂLE Fİ’L-MEBDE’İ VE’L-MA’ÂD (ABDURRAHÎM) Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân Öğretmen Ece Ceylan
Görüntüle
10 NEKÂVETÜ’L-EDVÂR (HÂCE ABDÜLAZÎZ) Abdülazîz, Abdülkâdir-zâde, Hâce Abdülazîz, Usta Abdülazîz Doç. Dr. Recep Uslu
Görüntüle
11 DÎVÂN (ADLÎ) Adlî, Sultân Bâyezîd-i Velî bin Fâtih Sultân Mehmed Prof. Dr. YAVUZ BAYRAM
Görüntüle
12 DÎVÂN-I TÜRKÎ (ADNÎ) Adnî, Mahmûd Paşa Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren
Görüntüle
13 DÎVÂN-I FÂRİSÎ (ADNÎ) Adnî, Mahmûd Paşa Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren
Görüntüle
14 DÎVÂN (ÂFİTÂBÎ) Âfitâbî Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
15 DÎVÂN (ÂHÎ) Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend Doç. Dr. Osman Kufacı
Görüntüle
16 HÜSREV Ü ŞÎRÎN (ÂHÎ) Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal
Görüntüle