Mesnevî’nin birinci defterine dair en kapsamlı Türkçe şerhtir. Farklı nüshalarda “Bevâhir” yerine “Fevâhir” de geçer. Başlık, “Mesnevî’nin Parlak Mücevherleri, Mesnevî’nin Âşikâr İncileri, Mesnevî’nin İhtişamlı Cevherleri” şeklinde tercüme edilebilir. Süleymaniye Kütüphanesi, Gelibolulu Tahir, 22 numarada kayıtlı nüshasındaki “Fevâhir” kelimesi “Bevâhir” şeklinde düzeltilmiştir. Salmani’nin tenkitli metnini hazırladığı Süleymaniye Kütüphanesi, Fazıl Ahmed Paşa 740 numaralı nüsha, talebesi Cevrî İbrahim Çelebi (ö. 1065/1654) tarafından istinsah edilmiş ve müellifin kontrolünden geçmiş olup Cevâhir-i Bevâhir-i Mesnevî şeklindedir (2020: 31). Aytekin, Sarı Abdullah Efendi’nin “bevâhir” ve “fevâhir” kelimelerini birlikte kullanmasından hareketle her iki kelimenin de kullanılmasının uygun olacağı kanaatindedir (2017: 205).

Yazar, eseri telif sebebini Mevlânâ’ya ve Mesnevî’sine duyduğu muhabbetle açıklar. Şerhe başlamadan önceki istiharesini ve Mesnevî’den yaptığı tefe’’ülü bir müjde telakki eder. 1035/1625’e başladığı şerhi 1041/1631’de tamamlar. Bu defteri detaylı ele alması, müellifin diğer defterleri şerhe gerek duymamasının muhtemel nedenidir. Şarih eserini IV. Murad’a ithaf eder. Bunun temel sebebi padişahın, Kadızâde-Sivâsî tartışmalarının yaşandığı dönemde cehrî zikir ve semâ aleyhindeki telkinleri dikkate almamasıdır.

Eser, Melamîlik ağırlıkta olmak üzere tasavvufla ilgili ansiklopedik nitelikte bilgiler ihtiva eder. Şerh, birinci defterdeki Arapça dîbâceyi, "Ney-nâme" ve 19-35. beyitleri, "Padişah ve Cariye", "Bakkal ve Papağan", "Hristiyan Öldüren Yahudi Padişah", "İsa’nın Dinini Yok Etmeye Çalışan Başka bir Yahudi Padişah" hikâyelerini içerir. Gölpınarlı, tasavvufi muhteva açısından Sarı Abdullah Efendi’yi İsmail Ankaravî’den çok daha ileride görür ve onun Mevlânâ’ya İbn Arabî gözüyle baktığını söyler (2018: 142).

Eser, kullanılan dil ve üslup bakımından Arapça ve Farsça dil sorunu olmayan, tasavvufi ıstılaha hâkim, yüksek eğitimli zümreye hitab eder. Şarih, yaygın sözlüklerde anlamına rastlanmayacak kelimeleri eserinde sıkça kullanır. Deyimler, atasözleri, mecaz ifadeler ve arkaik Türkçe kelimeler kullansa da üslubu konuşma dilinden uzaktır. Mesnevî’deki telmihleri ve istiareleri açıklamayı hedeflediği için kelimelerin sözlük anlamlarına ve kelimelerin gramer kaidelerine değinmez. Mesnevî’de ilk 35 beyitten sonraki mensur başlıkları Türkçe tercümeleriyle sunar. Başlıktaki hikâye veya hikâyenin tarihi şahsiyetleri hakkında bilgi verecekse bunları hikâyenin içinde veya başlıktan sonraki birkaç beyitin tercümesinin peşinden açıklar. Beyitleri önce mısra mısra tercüme eder. Ardından yerine göre toplu hâlde veya tek tek açıklar. Şerh kısmında başta Kur’ân ve hadis olmak üzere yüzden fazla kaynağa göndermede bulunur, iktibaslar yapar. Tekrara düşmemek adına metin içi göndermeler çoğunluktadır. Tercümelerinde ana metne sadık kalmaya çalışır, manzum yerine daha çok mensur tercümeyi tercih eder.

Eserin Türkiye’de tespit edilebilen yirmi üç (İstanbul, Kayseri (bir), Konya(bir)), İran’da bir, Mısır’da bir nüshası vardır. Bazıları eserin belli bir bölümünü ihtiva etmektedir. Eserin birinci cildi 1287/1870’de Tasvîr-i Efkâr matbaasında, diğer ciltler ise 1288/1871’de Matba-i Âmire’de beş cilt halinde neşredilmiştir. Şarihin biyografisi matbu nüshanın başında iki sayfa hâlinde verilmiştir.

Eser üzerine çok sayıda lisansüstü tez hazırlanmıştır. Tasavvufi muhteva üzerine Aytekin (2002) ve Çakmaktaş (2017) doktora; metin üzerine Çiftçi yüksek lisans (2018), Salmani doktora (2020); ilk on sekiz beyit üzerine Durgun (1993) ve Brehmer yüksek lisans (2018) tezi hazırlamıştır.

Şairin biyografisi için bk. “ABDÎ, Sarı Abdullah Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/abdi-sari-abdullah-efendi