Abdî tarafından kaleme alınan çift kahramanlı aşk mesnevisi. Cemşîd ü Hurşîd, ilk olarak İran edebiyatında Selmân-ı Sâvecî (ö. 1376) tarafından yazılmış, Türk edebiyatında da Ahmedî (ö. 1412-13), Cem Sultan (ö. 1495), Abdî (ö. ?) ve Hubbî (ö. 1590 ?)  tarafından işlenmiş bir konudur. Bu eserlerin tamamı Selmân-ı Sâvecî’nin eseri esas olarak yeniden yazılmış olmakla birlikte Türk edebiyatındaki Cemşîd ü Hurşîd konulu mesnevilerinin beyit sayılarının Selmân’ın eserinin neredeyse iki katı olduğu göz önüne alındığında genişletilmiş telif-tercüme denilmesi daha uygun olacaktır (İnce 1989: 109-139).

5940 beyitten oluşan Abdî'nin Cemşîd ü Hurşîd'i aynı adlı diğer mesnevilerde olduğu gibi mefâ’îlün mefâ’îlün fa’ûlün kalıbı ile yazılmıştır. Abdî, mesnevinin sebeb-i telif kısmında Cemşîd ü Hurşîd'i Şehzade Selim'in Manisa valiliği sırasında şehzadenin isteği üzerine 966/1558’de kaleme aldığını belirtir. Eserde asıl hikâye kısmından önce mesnevî, kaside, kıt’a, rubai biçimiyle yazılmış 1 besmele manzumesi, 2 tevhid, 3 naat, 1 miraciye, dört halife için 1, Şehzade Selim (II) için de 12 medhiye bulunmaktadır. Hikâye içinde ise 48 gazel, 12 rubaî, 11 kıt’a, şiir başlıklı 7 manzume ve 1 ferd vardır. Hikâyenin bitiminden sonra yazılan nasihatle ilgili beyitlerde şem ile micmerin münazarası yer alır, burada yaşlılıkla ilgili düşüncelerini ifade eden Abdî gençliğin değerini vurgular. Eserinin sonunda ise bu konuyu ilk olarak Selmân’ın yazdığını, kendisinin de Türkçe söylediğini kaydetmektedir. Eser, pek çok mesnevide görüldüğü gibi, hikâyenin ana hatlarının özetlendiği Farsça yazılmış başlıklar altında işlenir. Olay örgüsü Selmân-ı Sâveci ve Ahmedî'nin Cemşîd ü Hurşîd'i ile de çok büyük oranda benzerdir (Konu özeti için bk. Ahmedî'nin Cemşîd ü Hurşîd'i).

Mesnevide teknik bakımdan aksaklıklar mevcuttur. Türkçe kelimelerde ve kısa ünlü barındıran alıntı kelimelerde imaleler ile vokal birleşmeleri (iki ünlünün tek hece olarak okunması) eserde sıklıkla görülür. Bu yüzden Cemşîd ü Hurşîd'de aruz kullanımının başarılı olduğunu söylemek mümkün değildir. Bunun yanı sıra kafiye gereği kelimelerin telaffuzunun ve alıntı kelimelerde imlanın zorlanması da metin boyunca tanık olunan bir başka teknik kusurdur. Abdî’nin Cemşîd ü Hurşîd'inin pek rağbet görmeyişinde bu kusurların etkisinin olduğu düşünülebilir. Mesnevinin bilinen tek nüshası, Süleymaniye Kütüphanesi, Pertev Paşa 443 numarada olup nüshanın sonundaki beyitten müellif tarafından istinsah edildiği anlaşılmaktadır.

Eser üzerine Nazan Kuloğlu tarafından yüksek lisans tez çalışması yapılmıştır (1989).

Abdî’nin biyografisi için bk. “Abdî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/Abdî