Tanzimat dönemi yazar ve şairlerinden Mehmet Celâl’in ikinci romanı. Kitabın başında yazarın ilk romanı olan Venüs ile bu eseri karşılaştıran bir mukaddime bulunmaktadır. Bir uzun hikâye hacminde olan roman, sevdiği genç ile evlendirilmek üzere olan bir kızın, zorba bir adam tarafından kaçırılması ve kurtarılması izleğinden oluşmaktadır. Olay örgüsü klasik aşk-ayrılık-kavuşma zincirinden oluşmaktadır. Bununla birlikte yazar tarafından kurguda uygulanan kaçırılma sahnesinin ilk bölüme alınması merak uyandırıcı başlangıç, iki sevgili arasında mektuplaşmalarla kurulan bölümler içtenlik ve lirizm bakımından kayda değer uygulamalar olarak görülüyor.

Romanın edebiyat tarihi açısından önemli özelliği ilk köy romanlarından olmasıdır. Ahmet Mithat Efendi’nin Bir Gerçek Hikâye (1876) ve Bahtiyarlık (1885) romanlarından sonra Mizancı Murad’un Turfanda mı Yoksa Turfa mı (1890) ve Nabizade Nazım’ın Karabibik (1890) romanlarından önce basılmış olması, bu konuda Cemile’yi öncü romanlar arasında saymayı gerekli kılar. Öte yandan kızın öldürülmüş olduğu izlenimi verilmesinden sonra şaşırtıcı final ve mutlu son oluşturmak için inandırıcılığı zayıflatan zorlama bir oyun olarak görülebilir.

Cemile, İstanbul'da Karabet ve Kasbar Matbaası’nda, 1303/1886 tarihinde basılmıştır. 60 sayfadan ibarettir.

Yazarın biyografisi için bk. "Mehmet Celal". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/mehmet-celal