Ahmet Mithat’ın  romanı. Ahmet Mithat’ın her şeyi bilen yazar anlatıcı olarak sık sık müdahil olduğu roman “Mukaddime” ile “İki Genç”, “Bir İhtiyar”, “Waterloo” ve “Bir Fedakârlık” başlıklarından oluşmaktadır. Yazar “Mukaddime”de romanın Avrupa’daki eserlerden tercüme olmadığını, kendi hayalinin bir mahsulü olduğunu ancak kitapta tarihe, Avrupa’nın ahlâk ve adetlerine ilişkin bilgilerin tamamen doğru olduğu bilgisini vermektedir. Yazarın 1814 senesi evvelinden başlayarak 1815 senesinin sonralarına uzandığını ancak olayların mühim bir kısmının 1814-1815 yılları arasında gerçekleştiğini haber verdiği roman Fransa’da geçmekte; roman kahramanlarının Napolyon ve dönemi ile doğrudan ilişkili olmaları dolayısıyla tarihî olaylara da yer verilmektedir.

Eserde yer alan dört ana bölüm ayrıca kendi içerisinde baplara ayrılmaktadır. Ahmet Mithat, romanın başında o dönem Fransa’sı ile Napolyon döneminden bahseder. Kendi rızası ile Elbe adasına çekilen Napolyon’un tekrar Paris’e gelerek tahta oturacağı, yüz gün boyunca iktidarda kaldıktan sonra Waterloo Muharebesi’ni kaybetmesi ile sürgüne gönderileceği haber verilerek tarihsel bir zemin oluşturulur. Ardından da asıl hikâyeye geçilir. Paris Seine Nehri üzerinde bulunan D’léna Köprüsü’nden geçmekte olan ve kıyafetlerinden yas tutmakta oldukları anlaşılan iki kadın genç bir adam tarafından takip edilmektedir. Bu iki kadın Napolyon döneminde askere iaşe sağlayarak zengin olan fakat bir süre sonra ordudaki birtakım kişilerin Napolyon’un Elbe Adası’na çekilmesini fırsat bilerek paralarına el koyduğu Paul Tonak’ın kızı Stéphanie ve eşi Madam Tonak’tır. Stéphanie ile evlenerek Paul Tonak’ın mirasından faydalanmak isteyen Léon ismindeki genç adam kadınları sözlü olarak da rahatsız etmeye başlayınca daha sonra isminin André Gaujaphau olduğunu öğreneceğimiz bir başka genç tarafından uyarılır. Düelloya dönüşen tartışmadan sonra kavga sırasında silahsız olan André haklı bulunur, Léon hapse gönderilir. Kendisini kurtaran André ile bir gün sokakta karşılaşan Stéphanie, genç adamı ailesine takdim eder. Sonrasında sık sık görüşen çift birbirlerine ilgi  duymaya başlar fakat André her seferinde kendisinin kıza layık olmadığını söyleyerek geri çekilir. Kitabın bu bölümünde Napolyon’un Elbe Adası’ndan gelişine yardım eden Paul Tonak’ın tekrar zengin oluşu ve Napolyon’un Stéphanie’yi manevi kızı olarak kabul edişi anlatılır. Napolyon, André ile Stéphanie’yi evlendirmek ister. Paris’in kenar mahallelerinden birinde yaşayan Simon Garas isimli celladın gayrı meşru çocuğu olduğunu öğrendiğimiz André (ailesinin verdiği isimle L’éandre Garas) bir cellat çocuğu olmasından dolayı utanarak kaçar, gazetecilik yapar. Bu sırada Paul Tonak’ın ordudaki paralarına el koyan Simon Parkar, Stéphanie ile evlenmek ister. André’nin Paul Tonak’ın iflasına sebep olarak Simon Parkar’ı işaret eden gazete haberinden sonra Parkar’ın Hollanda’ya kaçtığı haberi gelir. Ancak Parkar bir taraftan Napolyon’u Waterloo Savaşı’na sürükleyerek tahttan indirmeye çalışmakta; diğer taraftan da Stéphanie’yi elde etmeye çalışmaktadır. Evlilik teklifi bir kere daha reddedilince genç kadından intikam alacağına dair yemin eder. Napolyon’un savaşı kaybederek sürgün edilmesi sonrasında onuru kırılan Léon’u hapisten çıkararak André’yi öldürmek üzere kışkırtır. Babasının cellatlığı aile tarafından kabul edilen André Léon tarafından vurulur. Léon ise önce Simon Parkar tarafından zehirlenir, sonra da polise teslim edilir ve hapiste can verir. Oğlunun vurulduğunu öğrenen cellat, Simon Garas Parkar’ı evinde işkence ederek öldürür. André ve Stéphanie İtalya’ya yerleştiği sırada da Simon Garas idam edilir.

Ahmet Mithat’ın romanın başında belirttiği tarihlerdeki olayların zaman zaman hikâye ile kesişerek salt tarihsel arka plan olarak kalmadığı, bununla birlikte romana paralel bir biçimde romanla birlikte aktığı hikâye, kurgusu bakımından yazarın olgun eserleri arasında sayılabilecek türden bir macera romanıdır. Ancak anlatının imkânları üzerine sıkça kafa yoran ve deneysel sayılabilecek birçok türü kaleme alan yazarın, karakterleri derinlikli bir biçimde işlediğini söylemek güçtür. Her ikisi de yazarın idealleştirilmiş tipleri arasında görülebilecek André ve Stéphanie, örnek olarak sunulmakta; romanın sonunda hak ettikleri mutluluğa kavuşmaktadır. Léon ve Simon Parkar ise yaptıkları kötülüklerin karşılığı olarak zehirlenerek ve işkence görerek öldürülür. Roman, Ahmet Mithat’ın her biri bir gayeye yönelik hazırlanan anlatılarının bir örneği olarak iyileri ödüllendirir, kötüleri cezalandırır.

1301/1884'te Tercüman-ı Hakikat Matbaası’nda basılan Cellat, 192 sayfadır. Eser, Semih doğan tarafından 2017 yılında yayımlanmıştır.

Ahmet Mithat Efendi’nin biyografisi için bk. “Ahmet Mithat Efendi”. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ahmet-mithat-efendi