CÂMİ'U'L-MÜŞKİLÂT/TERCÜME-İ TELHÎSÜ'L-CÂMİ'İ'L-KEBÎR (MEVKÛFÂTÎ MEHMED EFENDİ)
fıkıh ilminin füru sahasında kaleme alınan Arapça Telhîsu'l-Câmi’u’l-Kebîr'in Türkçe tercüme ve şerhi.
Mevkûfâtî Mehmed Efendi (d. ?/? - ö. 1065/1655)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Fıkıh ilminin füru sahasında kaleme alınan Arapça Telhîsu'l-Câmi’u’l-Kebîr'in IV. Mehmed devri (1648-1687) müelliflerinden Mehmed Mevkûfâtî tarafından yapılan Türkçe tercüme ve şerhidir. el-Câmi’u’l-Kebîr Ebû Hanîfe’nin önde gelen talebesi olup eserleriyle Hanefî mezhebinin görüşlerini kayıt altına alan Ebû Abdillâh Muhammed b. el-Hasen b. Ferkad eş-Şeybânî’nin (ö. 189/805) ibâdet ve muâmelât konularını ele aldığı Arapça eseridir (Yavuz 1993: 7/109-110). Mevkûfâtî'nin eseri, Ebû Abdullâh Muhammed b. Abbâd b. Melek’in İmâm Muhammed’in el-Câmi’u’l-Kebîr'e yaptığı telhis türündeki eserin tercüme ve şerhidir. 

Ulaşılabilen nüshası Süleymaniye Kütüphanesi Şehid Ali Paşa 719 numarada kayıtlı olan eserin mütercim-şarihi girişte, bir gece rüyasında Ebu Hanîfe’yi gördüğünü ve onun kendisine verdiği işaretle fıkıh ilmine merak salıp her an bu ilimle meşgul olduğunu söyleyip füru ilminde meşhur olan Mülteka'l-Ebhur adlı eseri Türkçeye tercüme ettiğini beyan ettikten sonra, fıkıh ilmiyle ilgili çalışmaları sırasında Ebû Abdullâh Muhammed b. Abbâd b. Melek’in İmâm Muhammed’in el-Câmi’u’l-Kebîr adlı eserini telhis ettiğini öğrendiğini, kitabı Mısır’da satın alıp bazı hocalardan okuyup müzakere ettiğini söyler. Ancak ihtisar edenin bu işte (ihtisar etme işinde) çok mübalağa ettiğini, bundan dolayı da eserden bir anlam çıkarmanın çok zor olduğunu ifade eden mütercim-şarih, bundan dolayı “bu muhtasarı dahi misâl-i Mülteka’l-Ebhûr Türkî lisân ile şerh eylemek dâ’iyesi peydâ …” olduğunu ve Allah’a tevekkül edip eseri Türkçe şerh ettiğini ifade eder. Şerhine Câmi’u’l-Müşkilât ismini verdiğini ifade edip devrin padişahı IV. Mehmed’in övgüsüne yer veren Mevkûfâtî, daha sonra şerhine başlar (Yazar 2014: 61-62). 

Müellifinin ifadesine göre eser, şerh türünde kaleme alınmıştır; ancak metin okunduğunda söz konusu şerhten kastın daha ziyade genişletilmiş ve açımlanmış bir tercümeden ibaret olduğunu belirtmek gerekir. Bu itibarla eser, klasik şerh geleneğinde olduğu gibi yoğun istişhadlar eşliğinde kaynak metindeki kelimelere yönelik filolojik ve semantik izahların olduğu bir şerh değildir. 

Eserde şerh geleneğinde olduğu gibi önce cümle ya da söz grubu şeklinde birimlere ayrılan kaynak metin kırmızı mürekkeple yazılmak suretiyle belirginleştirilerek yazılmış ardından da bu metnin şerh ve tercümesine yer verilmiştir. Münşiyâne bir dil ve anlatım iddiası taşımayan eserde yalın bir anlatım tercih edilmiştir. 

Eserin eldeki tek nüshası 111 yapraktan oluşmakta olup 111a'da "Merhûmun te'lîfi bu kadarca vâki' olur ömür vefâ eylememişdür, nâ-tamâm degüldür." şeklinde bir not kaydedilmiştir. Bu nota göre eser tam değildir. 

Müellifin biyografisi için bk. "Mevkûfâtî Mehmed Efendi ". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/mevkufati-mehmed-efendi

Eserden Örnekler


Ahmedullâhe ale'l-fıkhi fi'd-dîn: dînde fıkh içün Hak sübhânehû ve ta'âlâya hamd iderim ve fıkıhda olan alâ ta'lîliyyedür. Ey li-ecli'l-fıkh dimekdür. Ve musannif rahimehullâh cümle-i ismiyyeden cümle-i fi'liyyeye udûli ânen-fe-ânen vakten ba'de vaktin ve hâlen gabbe hâlin teceddüd ü istimrâra kasd içündür. Ve dînde menfa'at her lemhada müteceddid olması ve ahvâl-i zâhire vü bâtınenün istikâmeti fıkh ile olur ve câyizdür ki fıkhdan murâd olan şol mes'ele murâd ola ki i'tikâdiyyât ve ameliyyâtdan usûl u furû'ı müştemil ola. VE câyizdür ki bu mahalde fıkıhdan murâd ahkâm-ı şer'iyye ve ameliyye ola. Pes imdi bu ma'nâ sebebiyle fıkh dînden cüz olur. Bu takdîrce ya'nî fıkh dînden cüz oldukda dîn fıkh içün zarf kılınur. Ve câyizdür ki bu takdîr üzere fıkh ile murâd fi'l-cümle nefs-i ilm ola. (Mehmed Mevkûfâtî, Câmi’u’l-Müşkilât, vr. 3a).

Kaynakça


Mehmed Mevkûfâtî. Câmi’u’l-Müşkilât (Tercüme-i Telhîsü’l-Câmii’l-Kebir). Süleymaniye Kütüphanesi Şehid Ali Paşa 719.

Yavuz, Yunus Vehbi (1993). “el-Câmi’u’l-Kebîr”. İslam Ansiklopedisi. C. 7. İstanbul: TDV Yay. 109-110.

Yazar, Sadık (2014). "Osmanlı Döneminde Fıkıh Sahasında Yapılan Türkçe Tercümeler”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi TALİD (Türkiye'de İslami İlimler: Fıkıh - Osmanlı Dönemi II Sayısı)  (23): 49-166.


Atıf Bilgileri


Yazar, Sadık. "CÂMİ'U'L-MÜŞKİLÂT/TERCÜME-İ TELHÎSÜ'L-CÂMİ'İ'L-KEBÎR (MEVKÛFÂTÎ MEHMED EFENDİ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/cami-u-l-muskilat-tercume-i-telhisu-l-cami-i-l-kebir-mevkufati-mehmed-efendi. [Erişim Tarihi: 20 Nisan 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 TÂRÎH-İ MEVKÛFÂTÎ (MEVKÛFÂTÎ MEHMED EFENDİ) Mevkûfâtî Mehmed Efendi Prof. Dr. Müjgân Çakır
Görüntüle
2 TERCÜME-İ SADRU'Ş-ŞERÎ'A/TERCÜME-İ ŞERH-İ VİKÂYETÜ'R-RİVÂYE (MEVKÛFÂTÎ MEHMED EFENDİ) Mevkûfâtî Mehmed Efendi Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
3 TERCÜME-İ MÜLTEKA'L-EBHUR/MEVKÛFÂT (MEVKÛFÂTÎ MEHMED EFENDİ) Mevkûfâtî Mehmed Efendi Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
4 LEMEZÂT-I HULVİYYE EZ LEMEÂT-I ULVİYYE (MAHMUD CEMALEDDİN HULVÎ) Mahmud Cemaleddin el-Hulvî Diğer Özlem Şamlı
Görüntüle
5 AHBÂRÜ’L-'İBER (ZA’ÎFÎ, MUHAMMED) Za'îfî, Muhammed Dr. Necmiye Özbek Arslan
Görüntüle
6 KIRK HADİS TERCÜMESİ (FEYZÎ-İ KEFEVÎ) Feyzî-i Kefevî Prof. Dr. Adem Ceyhan
Görüntüle
7 ZÜBDETÜ'N-NESÂYİH VE UMDETÜ'T-TEVÂRÎH (IYÂNÎ) Iyânî, Cafer Iyânî Bey Prof. Dr. Osman Ünlü
Görüntüle
8 RÂZ-NÂME FÎ MENÂKIBİ'L-ULEMÂ VE'L-MEŞÂYİH VE'L-FUZELÂ (KEFEVÎ HÜSEYİN) Kefevî, Hüseyin ismail Aksoyak
Görüntüle
9 ES-SEYFÜ'L-MESLÛLÜ FÎ ŞERHİ'R-RESÛLİ (MUSTAFA b. BÂLÎ) Mustafa b. Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
10 HADÎS-İ ŞERÎFLER MECMUASI (MUSTAFÂ b. BÂLÎ) Mustafâ b. Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
11 HÂŞİYE ALÂ ŞERHİ MİFTÂH (MUSTAFA b. BÂLÎ) Mustafâ bin Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
12 TUHFE-İ ŞEMSÎ (ŞEMSÎ) Şemsî, İsfendiyar-zâde Şemsî Ahmed Paşa Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
13 KARAMAN-NÂME (ŞİKÂRÎ) Şikârî Araş. Gör. Mizan Coşkun Özgür
Görüntüle