CÂMASB-NÂME (ABDÎ)
Dânyâl Peygamber'in oğlu Câmasb'la Şâhmârân'ın hikâyesi
Abdî, Mûsâ (d. ? - ö. ?)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Abdî Mûsâ'nın aynı adlı Farsça bir eserden Türkçeye tercüme ettiği olağanüstü unsurlarla süslü mesnevi. Yaklaşık 5200 beyit ihtiva eden Câmasb-nâme aruzun "fâ'ilâtün fâ'ilâtün fâ'ilün" kalıbıyla kaleme alınmıştır. Ancak içinde farklı vezin kalıpları ve nazım şekilleriyle yazılmış 20 kadar şiir parçası mevcuttur. Eserde “Medh-i Sultân-ı A'zam ve Yegâne-i Mufahham Mevlâ-yı Mülûküʼl-Arab veʼl-Acem” başlığı altında Sultan II. Murâd’ı (sal. 1421-1444 ve 1446-1451) övdüğü görülen Abdî Mûsâ, padişahın isteği üzerine metni yazdığını belirtmektedir. Bu hadise iki kez tahta çıkan Sultan Murâd’ın ilk saltanatı sırasında gerçekleşmiş olmalıdır. Nitekim metnin bazı nüshalarında eserin Bandırma’nın Aydıncık kasabasında 833/1429-30 tarihinde tamamlandığı kayıtlıdır.

Câmasb-nâme genel olarak bir Şâhmârân hikâyesidir. Metin Dânyâl Peygamber'in ölümün sırrını bulması ve Allah'ın Cebrail eliyle bu sırrın yazılı olduğu kitabını Ceyhun ırmağının sularına dağıtması hikâyesiyle başlar, Dânyâl'ın oğlu Câmasb'ın başına gelen maceralarla devam eder. Başı insan, vücudu yılan şeklinde olan yılanlar şahı Şâhmârân'ın bal dolu kuyusunu bulan Câmasb, kazanca ortak olur endişesiyle arkadaşları tarafından kuyuda bırakılır ve bir süre şahın misafiri olur. Şâhmârân, Câmasb'a orada bulunduğu süre içinde Hz. Muhammed'i bulmak için yola çıkan Benî İsrail kavminden Bülkiyâ ile  Kâbil  şahı Taymûs'un avlamak üzere bir geyik peşinde giderken başına bir çok olay gelen oğlu Cihân Şâh gibi kimselerin fantastik hikâyelerini anlatır.  Hikâyenin sonunda hamama gitmemesi yönünde Şâhmârân tarafından uyarılan Câmasb, sözünden çıkınca, yılanlar şahı ülkenin kötü kalpli veziri tarafından yakalanarak, padişah Keyhüsrev'in hastalığını iyileştirmesi için öldürülür. Şâhmârân'ın ölmeden önceki uyarıları sayesinde kötü kalpli vezir ölür, padişah iyileşir ve Câmasb'a büyük inayetlerde bulunur. Kahraman, babası Dânyâl'ın önceden öngördüğü gibi büyük bir hakîm olur. Eser böyle iç içe geçmiş hadiselerden oluşmaktadır. Periler, ejderhalar, melekler, kendilerine hükümdar arayan maymunlar, dev karıncalar, güvercin donuna giren peri kızları, nîm-tenler vs. bu hikâyelerde karşılaşılan olağanüstü yaratıklardandır. 

Hikâyenin kaynağı hususunda bir kaç görüş bulunmaktadır. Bazı araştırmacılar İran mitolojisini, bazılarıysa Taberî Tarihi'ni hikâyenin kaynağı olarak göstermektedirler. Bir görüşe göre ise kaynak Binbirgece Masalları'dır. Masallarda kimi tercümelerde “Hasîb Kerameddîn ile Şâhmârân Hikâyesi”, kimilerinde “Yılanlar Hükümdarı Sultân Yemliha’nın Öyküsü”, kimilerindeyse “Yeraltı Sultânı Yemliha’nın Öyküsü” başlıkları altında karşılaşılan hikâyede Câmasb, Hasîb adıyla yer almakta ve bu anlatılar Câmasb-nâme'nin konusuyla büyük oranda benzerlik gösterir.

Yurtiçi ve yurtdışı kütüphanelerde bir çok nüshası bulunan eserin mensur varyantlarına da tesadüf edilmektedir. Câmasb-nâme üzerine Müjgân Çakır (1994), Hanife Koncu (1994) ve Hatice Kozacı (1994) tarafından yüksek lisans tezi, Şerif Ali Bozkaplan (1989a) ve Mahmut Karademir (2001) tarafından ise doktora tezi  hazırlanmıştır.

Şairin biyografisi için bk. "Abdî, Mûsâ". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğühttp://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/abdi-musa

Eserden Örnekler


Câmasb-nâme’den

...

Ol zemân kim küfr idi anda cihân

Yog idi bir dîn-i İslâmʼdan nişân


Hak Te‘âlâ kudretin gör n’eyledi

Dânyâlʼi gönderüben söyledi 


Dânyâl adlu meger bir hoş eri

Kıldı anı ol zemânun rehberi


Cebre’îl’i göndürüp Allâh ana

Bildirüp hikmetlerin öndin sona 


İlm-i hikmet şol kadar virdi ana

İşidenler tanlayup batdı tana


Hikmet ile arslana oldı süvâr

Kamu sırlar oldı ana âşikâr


Hem hakîm ü hem peyamberdi ol er

Bulmış idi hikmet aksâmında fer 


Gördi kim halkun bu ömri dükenür

Kime el sunsa ecel boynı sınur


Bildi ol hâl kendüye de geliser

Ölüben toprak içinde kalısar 


Fikr kıldı bir zemân ol bu işi

Anı incitdi bu ölüm teşvîşi


Didi hikmet ile meded bulayın

Ölüm olmaya ne çâre kılayın


Bir kitâbı var idi hikmet tolu

Kamu derde anda dermân yazılu


Yenün içinde anı saklar idi

Dânyâl gâfil degül sak er idi


Ol kitâbı açuban kıldı nazar

Her dekâyıkdan aluban bir eser 


Buldı vü bildi ecel dermânını

Kurtaram dirdi ölümden cânını


Buldı otlar ya‘nî bir şerbet düze

Anı içen ten ölüm nakşın boza


Adı Ceyhun bir su var akar idi

Andan öte bir ulu tag var idi 


Bu ölüm dermânınun çok otları

Biter imiş anda anun ekseri 


Azm kılur Dânyâl durdı gider

İşbu yolda bir işit ki gör nʼider (Çakır 1994: 13-15)

Kaynakça


Bozkaplan, Şerif Ali (1989a). Abdî Mûsâ Câmasb-nâme Dil Özellikleri Kısmî Transkripsiyon. Doktora Tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi.

Bozkaplan, Şerif Ali (1989b). “Abdî ve Câmasb-nâmesi”. Prof. Dr. Osman Nedim Tuna Armağanı. Malatya. 11-20.

Çakır, Müjgân (1994). Abdî’nin Câmasbnâmesi (I. Bölüm). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.

Çakır, Müjgân (1999). “Câmasb-nâme’deki Sofra Kültürü ve Yemek Adlarına Dair”. Türk Mutfak Kültürü Üzerine Araştırmalar. Ankara: Türk Halk Kültürünü Araştırma ve Tanıtma Vakfı Yay. 11-26.

Erkan, Mustafa (1993). “Câmasb-nâme”. İslam Ansiklopedisi. C. 7. İstanbul: TDV Yay. 43-44.

Ertaylan, İsmail Hikmet (1952). Ahmed-i Dâ’î, Hayatı ve Eserleri. İstanbul: Üçler Basımevi.

Karademir, Mahmut (2001). Abdî Câmasb-nâme (İnceleme-Metin). Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.

Koncu, Hanife (1994). Abdî’nin Câmasbnâmesi (II. Bölüm). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.

Koncu, Hanife (1998). “Câmasb-nâme’nin Türk Kültürüne Tesiri Üzerine Bazı Düşünceler”. Bir Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, (9-10): 473-482.

Kozacı, Hatice (1994). Câmasbnâme ‘Abdî, Devir- Tür Araştırması ve Metnin 35 Varağının Edisyon Kritiği. Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Ege Üniversitesi.

Kut, Günay Kut (1997). “Hint Edebiyatından Türk Hikâyelerine”. Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türklük Araştırmaları Dergisi, (8): 370-371.

Tekin, Gönül (2007). “Camasb-nâme Hikâyesindeki Yılan Sembolü”. Meral Alpay’a Armağan. İstanbul. 267-283.

Tekin, Gönül Alpay (2015). “II. Murad Devri’nde Şâhmerân Hikâyesi”. Sultan II. Murad ve Dönemi. Bursa: Osmangazi Belediyesi Yay. 32-43.

Atıf Bilgileri


Çakır, Müjgân. "CÂMASB-NÂME (ABDÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/camasb-name-abdi. [Erişim Tarihi: 02 Nisan 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 TERCÜME-İ KASÎDE-İ BÜRDE (ABDURRAHÎM) Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân Doç. Dr. Bünyamin Ayçiçeği
Görüntüle
2 RİSÂLE Fİ’L-MEBDE’İ VE’L-MA’ÂD (ABDURRAHÎM) Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân Öğretmen Ece Ceylan
Görüntüle
3 NEKÂVETÜ’L-EDVÂR (HÂCE ABDÜLAZÎZ) Abdülazîz, Abdülkâdir-zâde, Hâce Abdülazîz, Usta Abdülazîz Doç. Dr. Recep Uslu
Görüntüle
4 DÎVÂN (ADLÎ) Adlî, Sultân Bâyezîd-i Velî bin Fâtih Sultân Mehmed Prof. Dr. YAVUZ BAYRAM
Görüntüle
5 DÎVÂN-I TÜRKÎ (ADNÎ) Adnî, Mahmûd Paşa Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren
Görüntüle
6 DÎVÂN-I FÂRİSÎ (ADNÎ) Adnî, Mahmûd Paşa Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren
Görüntüle
7 DÎVÂN (ÂFİTÂBÎ) Âfitâbî Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
8 DÎVÂN (ÂHÎ) Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend Doç. Dr. Osman Kufacı
Görüntüle
9 HÜSREV Ü ŞÎRÎN (ÂHÎ) Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal
Görüntüle
10 HÜSN Ü DİL (ÂHÎ) Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal
Görüntüle