- Yazar Biyografisi (TEİS)
Abdî, Mûsâ - Madde Yazarı: Prof. Dr. Müjgân Çakır
- Eser Yazılış Tarihi:833/1429-30
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:Başlangıç-15. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Manzum
- Niteliği:Tercüme
- Türü/Formu:Mesnevi
- Yayın Tarihi:05/04/2022
CÂMASB-NÂME (ABDÎ)
Dânyâl Peygamber'in oğlu Câmasb'la Şâhmârân'ın hikâyesiAbdî, Mûsâ (d. ? - ö. ?)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Abdî Mûsâ'nın aynı adlı Farsça bir eserden Türkçeye tercüme ettiği olağanüstü unsurlarla süslü mesnevi. Yaklaşık 5200 beyit ihtiva eden Câmasb-nâme aruzun "fâ'ilâtün fâ'ilâtün fâ'ilün" kalıbıyla kaleme alınmıştır. Ancak içinde farklı vezin kalıpları ve nazım şekilleriyle yazılmış 20 kadar şiir parçası mevcuttur. Eserde “Medh-i Sultân-ı A'zam ve Yegâne-i Mufahham Mevlâ-yı Mülûküʼl-Arab veʼl-Acem” başlığı altında Sultan II. Murâd’ı (sal. 1421-1444 ve 1446-1451) övdüğü görülen Abdî Mûsâ, padişahın isteği üzerine metni yazdığını belirtmektedir. Bu hadise iki kez tahta çıkan Sultan Murâd’ın ilk saltanatı sırasında gerçekleşmiş olmalıdır. Nitekim metnin bazı nüshalarında eserin Bandırma’nın Aydıncık kasabasında 833/1429-30 tarihinde tamamlandığı kayıtlıdır.
Câmasb-nâme genel olarak bir Şâhmârân hikâyesidir. Metin Dânyâl Peygamber'in ölümün sırrını bulması ve Allah'ın Cebrail eliyle bu sırrın yazılı olduğu kitabını Ceyhun ırmağının sularına dağıtması hikâyesiyle başlar, Dânyâl'ın oğlu Câmasb'ın başına gelen maceralarla devam eder. Başı insan, vücudu yılan şeklinde olan yılanlar şahı Şâhmârân'ın bal dolu kuyusunu bulan Câmasb, kazanca ortak olur endişesiyle arkadaşları tarafından kuyuda bırakılır ve bir süre şahın misafiri olur. Şâhmârân, Câmasb'a orada bulunduğu süre içinde Hz. Muhammed'i bulmak için yola çıkan Benî İsrail kavminden Bülkiyâ ile Kâbil şahı Taymûs'un avlamak üzere bir geyik peşinde giderken başına bir çok olay gelen oğlu Cihân Şâh gibi kimselerin fantastik hikâyelerini anlatır. Hikâyenin sonunda hamama gitmemesi yönünde Şâhmârân tarafından uyarılan Câmasb, sözünden çıkınca, yılanlar şahı ülkenin kötü kalpli veziri tarafından yakalanarak, padişah Keyhüsrev'in hastalığını iyileştirmesi için öldürülür. Şâhmârân'ın ölmeden önceki uyarıları sayesinde kötü kalpli vezir ölür, padişah iyileşir ve Câmasb'a büyük inayetlerde bulunur. Kahraman, babası Dânyâl'ın önceden öngördüğü gibi büyük bir hakîm olur. Eser böyle iç içe geçmiş hadiselerden oluşmaktadır. Periler, ejderhalar, melekler, kendilerine hükümdar arayan maymunlar, dev karıncalar, güvercin donuna giren peri kızları, nîm-tenler vs. bu hikâyelerde karşılaşılan olağanüstü yaratıklardandır.
Hikâyenin kaynağı hususunda bir kaç görüş bulunmaktadır. Bazı araştırmacılar İran mitolojisini, bazılarıysa Taberî Tarihi'ni hikâyenin kaynağı olarak göstermektedirler. Bir görüşe göre ise kaynak Binbirgece Masalları'dır. Masallarda kimi tercümelerde “Hasîb Kerameddîn ile Şâhmârân Hikâyesi”, kimilerinde “Yılanlar Hükümdarı Sultân Yemliha’nın Öyküsü”, kimilerindeyse “Yeraltı Sultânı Yemliha’nın Öyküsü” başlıkları altında karşılaşılan hikâyede Câmasb, Hasîb adıyla yer almakta ve bu anlatılar Câmasb-nâme'nin konusuyla büyük oranda benzerlik gösterir.
Yurtiçi ve yurtdışı kütüphanelerde bir çok nüshası bulunan eserin mensur varyantlarına da tesadüf edilmektedir. Câmasb-nâme üzerine Müjgân Çakır (1994), Hanife Koncu (1994) ve Hatice Kozacı (1994) tarafından yüksek lisans tezi, Şerif Ali Bozkaplan (1989a) ve Mahmut Karademir (2001) tarafından ise doktora tezi hazırlanmıştır.
Şairin biyografisi için bk. "Abdî, Mûsâ". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/abdi-musa
Eserden Örnekler
Câmasb-nâme’den
...
Ol zemân kim küfr idi anda cihân
Yog idi bir dîn-i İslâmʼdan nişân
Hak Te‘âlâ kudretin gör n’eyledi
Dânyâlʼi gönderüben söyledi
Dânyâl adlu meger bir hoş eri
Kıldı anı ol zemânun rehberi
Cebre’îl’i göndürüp Allâh ana
Bildirüp hikmetlerin öndin sona
İlm-i hikmet şol kadar virdi ana
İşidenler tanlayup batdı tana
Hikmet ile arslana oldı süvâr
Kamu sırlar oldı ana âşikâr
Hem hakîm ü hem peyamberdi ol er
Bulmış idi hikmet aksâmında fer
Gördi kim halkun bu ömri dükenür
Kime el sunsa ecel boynı sınur
Bildi ol hâl kendüye de geliser
Ölüben toprak içinde kalısar
Fikr kıldı bir zemân ol bu işi
Anı incitdi bu ölüm teşvîşi
Didi hikmet ile meded bulayın
Ölüm olmaya ne çâre kılayın
Bir kitâbı var idi hikmet tolu
Kamu derde anda dermân yazılu
Yenün içinde anı saklar idi
Dânyâl gâfil degül sak er idi
Ol kitâbı açuban kıldı nazar
Her dekâyıkdan aluban bir eser
Buldı vü bildi ecel dermânını
Kurtaram dirdi ölümden cânını
Buldı otlar ya‘nî bir şerbet düze
Anı içen ten ölüm nakşın boza
Adı Ceyhun bir su var akar idi
Andan öte bir ulu tag var idi
Bu ölüm dermânınun çok otları
Biter imiş anda anun ekseri
Azm kılur Dânyâl durdı gider
İşbu yolda bir işit ki gör nʼider (Çakır 1994: 13-15)
Kaynakça
Bozkaplan, Şerif Ali (1989a). Abdî Mûsâ Câmasb-nâme Dil Özellikleri Kısmî Transkripsiyon. Doktora Tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi.
Bozkaplan, Şerif Ali (1989b). “Abdî ve Câmasb-nâmesi”. Prof. Dr. Osman Nedim Tuna Armağanı. Malatya. 11-20.
Çakır, Müjgân (1994). Abdî’nin Câmasbnâmesi (I. Bölüm). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
Çakır, Müjgân (1999). “Câmasb-nâme’deki Sofra Kültürü ve Yemek Adlarına Dair”. Türk Mutfak Kültürü Üzerine Araştırmalar. Ankara: Türk Halk Kültürünü Araştırma ve Tanıtma Vakfı Yay. 11-26.
Erkan, Mustafa (1993). “Câmasb-nâme”. İslam Ansiklopedisi. C. 7. İstanbul: TDV Yay. 43-44.
Ertaylan, İsmail Hikmet (1952). Ahmed-i Dâ’î, Hayatı ve Eserleri. İstanbul: Üçler Basımevi.
Karademir, Mahmut (2001). Abdî Câmasb-nâme (İnceleme-Metin). Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
Koncu, Hanife (1994). Abdî’nin Câmasbnâmesi (II. Bölüm). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
Koncu, Hanife (1998). “Câmasb-nâme’nin Türk Kültürüne Tesiri Üzerine Bazı Düşünceler”. Bir Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, (9-10): 473-482.
Kozacı, Hatice (1994). Câmasbnâme ‘Abdî, Devir- Tür Araştırması ve Metnin 35 Varağının Edisyon Kritiği. Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Ege Üniversitesi.
Kut, Günay Kut (1997). “Hint Edebiyatından Türk Hikâyelerine”. Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türklük Araştırmaları Dergisi, (8): 370-371.
Tekin, Gönül (2007). “Camasb-nâme Hikâyesindeki Yılan Sembolü”. Meral Alpay’a Armağan. İstanbul. 267-283.
Tekin, Gönül Alpay (2015). “II. Murad Devri’nde Şâhmerân Hikâyesi”. Sultan II. Murad ve Dönemi. Bursa: Osmangazi Belediyesi Yay. 32-43.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | TERCÜME-İ KASÎDE-İ BÜRDE (ABDURRAHÎM) | Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân | Doç. Dr. Bünyamin Ayçiçeği |
Görüntüle | ||
2 | RİSÂLE Fİ’L-MEBDE’İ VE’L-MA’ÂD (ABDURRAHÎM) | Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân | Öğretmen Ece Ceylan |
Görüntüle | ||
3 | NEKÂVETÜ’L-EDVÂR (HÂCE ABDÜLAZÎZ) | Abdülazîz, Abdülkâdir-zâde, Hâce Abdülazîz, Usta Abdülazîz | Doç. Dr. Recep Uslu |
Görüntüle | ||
4 | DÎVÂN (ADLÎ) | Adlî, Sultân Bâyezîd-i Velî bin Fâtih Sultân Mehmed | Prof. Dr. YAVUZ BAYRAM |
Görüntüle | ||
5 | DÎVÂN-I TÜRKÎ (ADNÎ) | Adnî, Mahmûd Paşa | Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren |
Görüntüle | ||
6 | DÎVÂN-I FÂRİSÎ (ADNÎ) | Adnî, Mahmûd Paşa | Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren |
Görüntüle | ||
7 | DÎVÂN (ÂFİTÂBÎ) | Âfitâbî | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
8 | DÎVÂN (ÂHÎ) | Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend | Doç. Dr. Osman Kufacı |
Görüntüle | ||
9 | HÜSREV Ü ŞÎRÎN (ÂHÎ) | Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend | Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal |
Görüntüle | ||
10 | HÜSN Ü DİL (ÂHÎ) | Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend | Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal |
Görüntüle |