Kefevî Hüseyin Efendi’ye ait olan, Saʻdî-i Şîrâzî (ö. 1292)’nin Farsça kaleme aldığı Gülistân’a yazılmış bir şerh metni. Metnin yurtiçi ve yurtdışı 10 nüshası tespit edilmiştir. Tam ve eksiksiz nüshası Kayseri Raşit Efendi Kütüphanesi numara: 566’da kayıtlıdır. Bu nüsha 416 varak 23 satırlıdır. Hüseyin Efendi, eserin ferağ kaydında bildirdiği üzere, Mekke’de kadılık vazifesinde iken 16 Şevval 1009 (20 Nisan 1601) tarihinde şerhini tamamlamıştır. Eserin müsveddesini dostu Medine kadısı olan Hüseyin bin Rüstem’e bırakmış ve eseri temize çekerek dibacesini de ekleyen Hüseyin bin Rüstem, esere Bustân-efrûz-ı Cinân Der-Şerh-i Gülistân ismini vermiştir. Hüseyin bin Rüstem, bu dibacede eser hakkındaki görüşlerine de yer vermiştir.  Saʻdî-i Şîrâzî’nin Gülistân'ı gibi emsaline rastlanılmayan bir şerh olduğundan söz eden Hüseyin bin Rüstem, “Gülistân’ın ince manalarını ve tasavvufî gerçeklerini gün yüzüne çıkaran böyle bir şerh daha önce yazılmadı.” diyerek eserin önemini vurgulamıştır. Kefeli Hüseyin Efendi’den önce şerh yazan şarihlerin isimlerini zikrederek; Lâmi’î, İbn-i Seydî ‘Alî, Sürûrî, Sûdî ve Şem’î şerhlerine kıyasla cümlesinden önde ve ileride olan bir değere layık gördüğünü ifade etmiştir (2a-2b).

Şarih eserinde, geleneksel şerh anlayışına bağlı kalarak, metnin en doğru şekilde Türkçeye aktarımını öncelikli hedeflemiştir. Bunun yanında ele alınan eserin gramer özellikleri, sahip olduğu söz varlığı ve içerdiği edebî bilgiler yönünden çeşitli değerlendirmelere de yer vermiştir. Şerh edeceği Gülistân metnini, şerhine parça parça ilave etmiştir. Bazen bir cümleyi, bazen cümlenin bir kısmını, bir beytin tamamını veya bir mısraın yarısını ilave ederek şerh etmiştir. Bu şekilde parçalara ayırmasındaki yegâne sebep ise şerh edilecek kısmın zorluk kolaylık derecesidir. İzahı güç olmayan cümleleri bütünüyle yazarken, izahında müşküller gördüğü satırları kelime kelime incelemeye tabii tutmuştur. Kelime ve terkipleri, metinde geçtiği sırayla ele almış, bunların lügat manaları üzerinde dururken; yeri geldikçe Türkçe ve Arapça karşılıklarını yazmış, verdiği anlamların doğruluğunu göstermek için de Arapça ve Türkçe lügatlerden yaptığı alıntılarla görüşünü desteklemiştir. Aynı konuların tekrarlanması durumlarında ise “zikr olunmışdur, beyân olunmışdur” diyerek tekrara düşmenin önüne geçmiştir.

Şarih, şerh ettiği metnin, farklı nüshalarını görmeyi de ihmal etmemiştir. Farklı nüshalarda bulunan, ancak esas nüsha olarak kabul ettiği nüshada bulunmayan ibareleri “ba'z -ı nüsahda …. vâkiʿ olmış” şeklinde belirtmiş ve böylece bir nevi edisyon kritik yapmıştır. Eserinde anlatımı güçlendirmek, konuyu okuyucuya anlatırken fikrine destek bulmak, kanıt göstermek maksatlarıyla çok sayıda eser ismini zikretmiştir. Eser içerisinde geçen beyitlerin izahında veya konuya uygun düştüğünü fark ettiği durumlarda aynı minval üzere yazılmış başka şairlerin eserlerinden Arapça, Farsça ve Türkçe şiir örnekleri ilave ederek anlamı pekiştirmeyi amaçlamıştır. Önemli gördüğü hususlarda muhatabını; (Feteʾemmel) “düşün, incele” (Fetedebber) “düşün”, (Fefehm) “anla” gibi Arapça ikaz ibareleriyle uyarmıştır. Ayrıca şerhini zenginleştirmek için; Arapça ve Farsça deyim, atasözü, kelâm-ı kibâr gibi ifadelere de yer vermiştir. Kendisinden önce Gülistân’a şerh kaleme alan şarihlerden: İbn-i Seydî ‘Alî, Sürûrî, Sûdî, Şemʻî, Lâmiʻî, Emîr Çelebî, Molla Yemîn’in şerhlerine çeşitli vesilelerle göndermeler yapıp ondan önce yazılmış Gülistân şerhlerine vakıf olduğunu okuyucusuna göstererek eserinde ilmî bir tutum sergilemiştir.

Kefevî Hüseyin Efendi, Gülistân’ı şerh eden diğer şarihlerin görüşlerini değerlendirip; yanlış olduğuna kanaat getirdiği mevzulara ise reddiyeler yazmıştır. Reddiyeler, Osmanlı döneminde özellikle şerhler içerisinde kendisine yer bulan edebî tenkidin ilk örnekleridir. Hüseyin Efendi, reddiyelerini yazarken eleştirdiği şarihlerin eserlerinden alıntılar yapmış ve yaptığı alıntılar üzerinden reddiyelerini belirterek eserinde ilmî bir tavır sergilemiştir. Eserde; gramer ve imla kurallarına, kelime ve kelime gruplarına verilen anlamlara, belagat ve retorikle ilgili konulara ve farklı nüshaların değerlendirilmesine dair reddiyeler yer almaktadır. Eser, dil ve edebiyata dair bilgilerin yanında farklı alanları ilgilendiren Türk âdet, gelenek-görenek ve günlük hayata dair sunduğu bilgileriyle ansiklopedik bir kaynak olma özelliği de göstermektedir.

Bustân-Efrûz-ı Cinân Der-Şerh-i Gülistân, Gözde Özcanar Sel tarafından bir doktora tezi olarak hazırlanmıştır (2020). 

Şarihin biyografisi için bk. “Kefevî, Hüseyin”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/kefevi-huseyin