Memlük Kıpçak Türkçesi sahasına ait Arapça-Türkçe sözlük.

Eser, Cemaleddin Ebu Muhammed Abdullah et-Türki adlı Suriyeli bir Türk tarafından yazılmıştır. 1451-1452 yıllarında veya bundan daha önce yazıldığı tahmin edilmektedir. Nitekim kitabın ilk sayfasında Ebu Bekir adlı bir şahsın eseri 1951 (H. 855) yılında okuduğuna dair kayıt bulunmaktadır. Eserin ilk sayfasına süslü bir şekilde eser ve müellifinin adı kaydedilmiştir. Burada müellif, eserinin adını Tercümān el-Lugat et-Türkiyye (Türk dilinin tercümesi) şeklinde yazmıştır.

Dönem ve sahasının birçok eserinde olduğu gibi bu eser de Arapça-Türkçe bir sözlüktür. Müellif kendine has özel bir sistemle eserini düzenlemiştir. Eser sağ ve sol varakları ile 80 varaktan oluşmaktadır. İsim ve fiil olarak iki ana bölüme ayrılmış olan eserde metin, zikzaklı ve alt alta iki satır hâlinde beş ve dörtlü kare şekiller oluşturacak biçimde baklava dilimlerine benzer şekilde üçer sütuna bölünmüştür. Her sayfadaki karelerin toplamı yirmi üçtür. Bir kenar Arapça, bir kenar Türkçe, tekrar bir kenar Arapça, bir kenar Türkçe yazılarak baklavanın dört kenarı tamamlanmıştır. Önceki baklava biçiminin kenarı, aynı zamanda yanındaki baklava biçiminin kenarıdır. Bu düzen içinde her sayfada 23 baklava biçimi yan yana ve alt alta sıralanmış; böylece kitaba estetik bir şekil verilmiştir.

Eserin isim kısmı 4 bölüm ve 17 fasıldan oluşmaktadır. İsimler konularına göre ayrılarak (Allah’ın adı ve gökyüzündeki gezegenler, madenler, dinî konular, bakliyat, yiyecekler ve içecekler, hayvanlar, hastalıklar, yabani hayvanlar, sürüngenler, kuşlar ve sayılar vb.) bunların Türkçe karşılıkları verilmiştir. Fiil kısmı ise Arap alfabesine göre düzensiz bir şekilde tertip edilmiş, Arapça fiillerin çekimleri ile Türkçe karşılıkları verilmiştir. Fiillerin belirli geçmiş zamanı, geniş zamanı ve emir şekilleri gösterilmiştir. Eserde bütün Arapça madde başı kelimelerin karşılığı olan Türkçe kelimeler harekeli yazılmıştır. Arapça kelimeler için siyah, Türkçe kelimeler için ise kırmızı mürekkep kullanılmıştır.

Eserin tek yazma nüshası Paris Bibliotheque Nationale’da, Turc No. 293 numarada kayıtlıdır (Btalogue, 1932, s. 300/1). Sözlüğün her sayfası on satırdan ibarettir. Sözlük, 21x 15 ½ cm ebadındadır. Eser, 7a ile 88b varakları arasında yer almaktadır. Bu yazma harekeli ve okunaklı bir nesihle istinsah edilmiştir.

Eserin ilmî yayınını Polonyalı Türkolog Ananiasz Zajaczkowski yapmıştır. İlk çalışma 1938'de yayımlanmıştır. Manuel arabe de la langue des Turcs et des Kiptchaks (epoque del'Etat Mamelouk), Warszawa. Giriş, Türkçe-Lehçe-Fransızca sözlük (isimler) ve Arap harfli metinden oluşmaktadır. İkinci cilt 1954'te çıkmıştır: Vocabulaire Arabe-Kiptchak de l'epoque de lEtat Mamelouk, II-eme partie. Le verbe. Warszawa. Eserin fiil bölümü bu çalışmada Türkçe alfabe düzenine göre sıralanmış; anlamları Lehçe olarak verilmiştir. Arapça-Türkçe bir listeden sonra eserin tıpkıbasımı yer almaktadır. İlk cildin ikinci baskısı 1958'de yapılmış; bu baskıda isim bölümünün de tıpkıbasımı verilerek eserin ilmî yayını tamamlanmıştır. Gulnara Gaynutdiova’ya ait, İstoriko-Lingvistiçeskiy Analiz Türko-Tatarskogo Pismennogo Pamyatnika XIV Veka Camal al-Dina at-Turki “Kitābu Bulġatu‟l-Muştāḳ fì Luġati‟t-Türk we‟l-Kıfçāḳ” (XIV. yy. Camal al- Dina at-Turki tarafından Tatar Türkçesiyle yazılmış olan Kitābu Bulġatu’l-Muştāḳ fì Luġati’t-Türk we’l-Kıfçāḳ’ın çevirisi ve lengüistik analizi) adlı bir çalışma da bulunmaktadır. Ayrıca Gulhan Al-Turk tarafından Kitābu Bulġatu’l-Muştāḳ fì Luġati’t-Türk we’l-Ḳıfçāḳ Üzerine Dil İncelemesi adlı bir doktora tezi hazırlanmış olup, eser üzerinde Gulhan Al-Turk ve Rabia Aksu gibi araştırmacıların makaleleri de bulunmaktadır.