BUDDHACARİTA
abhidharma
?

ISBN: 978-9944-237-87-1


Eski Uygur dönemine ait bir abhidharma.

Buddhacarita, Budist Hintli şairi Aśvaghoṣa'ya ait olup günümüze ulaşan en eski Sanskritçe epik eserlerinden biri olarak kabul edilmektedir. MS 2. yy’da yazılmıştır. Gelecekteki Buda Sarvarthasiddha'nın aydınlanmaya doğru yolculuğunun dokunaklı, bilgilendirici ve felsefî yüklü bir hikâyesidir (Sharma 2019: 26). Manzum olarak yazılan Buda biyografileri arasında en ünlü eser Aśvaghoṣa’nın Buddhacarita'sıdır. Sanskritçe, Tibetçe ve Çince çevirileri mevcuttur (Zieme 1985: 51; 1991: 270).

Buddhacarita’nın Eski Uygur Türkçesine çevrilmiş fragmanı da mevcuttur. Buddhacarita başlıklı ilk fragman Radloff ve Malov tarafından 1928 yılında yayımlanmıştır. Ardından Zieme; Buddhacarita’nın Uygurcaya çevrilmiş aliterasyonlu dizelerinden oluşan, Turfansammlung’da 19 küçük blok baskı fragmanını tespit etmiştir (Elverskog 2020: 54). Zieme, Berliner Turfan Texte XIII’te tespit ettiği fragmanları kaydetmiş ve yayımlamıştır. Fragmanda 15. satırdan önce - b parçasının başında ve 220. satırdan önce - r parçasının başında Buddhacarita başlığına yer verilmiştir. Zieme, içerik açısından sadece birkaç bölümü belirleyebilmiştir. Bunlar arasında Māra’nın kızlarının canlı bir tasvirini içeren a-c bölümleri bulunmaktadır. Bu bölümde Māra’nın kızları, çekicilikleri ile Buda'ya meydan okumaktadırlar. Uygurca fragmanların çoğu, Bodhi ağacının altında meditasyon yaparken Buda’yı baştan çıkarmaya çalışan Māra’nın kızlarının tasvirlerini içermektedir. (Elverskog 2020: 54; Zieme 1985: 51-62). Māra’nın kızlarının tasvirlerini içeren bölümlerin dışında içeriğinin tam olarak ne olduğu tespit edilemeyen bölümler de (d, f-n) mevcuttur.

Eserin pek çok dile çevirisi olduğundan mevcut parçalara dayanarak Uygurca çevirisinin orijinal blok baskı biçimi hakkında kesin bir şey söylemek mümkün değildir. Uygurca çevirisinin Çinceden çevrilmiş olabileceği ihtimalini yüksek bulanlar Buddhacarita’nın Shi er you jing, Zhong ben qi jing, Fo ben xing jing ve Fo ben xing ji jing’deki Buda biyografilerini içermesi ihtimalinin yüksekliğinden bahsetmektedir (Elverskog 2020: 54). Buddhacarita’nın nispeten bağımsız bir Uygur metni olup olmadığının da dikkate alınması gerektiğini düşünenler de mevcuttur. Bu düşünce, her şeyden önce, düzenlenmiş blok baskı parçalarının birkaç hikâyesinin Buddhacarita'nın orijinal envanterine ait olmaması gerekçesiyle öne sürülmektedir (Zieme 1985: 52).

Eserden Örnekler


a.

11. Oturgıl amtı baralım

Ayağa kalk! Şimdi gidelim!

12. tugmış atamz teg  [              ]

öz babamız gibi  [                ]

13. tuḍuṣu birzün sizinge

seni teslim etsin!

14. tu[rg]ı[nça] (?) yilvi teging [              ]

b.

budacarit tanadinrir iki ygrmi  

Buddhacarita Dvadasakara  (?) 12  [Fo ]ben[xingjing]

15. altun-lug sıruk teg er b[o]dlug 

altın bir asa gibi boyda erkek 

16. a[ ] apri t[a]g in bil-[lig                :]

[ile birlikte] geniş kalçalar gibi [             ] geniş (?)

...

19. kümüş-lüg  qalqan teg kögüzlüg

Gümüş bir kalkan gibi göğsüyle

20. kumut xua togurcuk-ı teg em[iglig        :]

kumuda çiçeğinin tomurcukları gibi meme uçlarıyla

21. goxar tilamis teg karak-lıg

mücevher gibi arzulanan gözbebekleriyle,

22. göser cintan teg küü yıd-[lık                        ::]

Gosara-Candana gibi zafer kokuları [ile]

Kaynakça


Radloff, W. (1928). Uigurische Sprachdenkmaler. Materialen nach dem Tode des Verfassers mit Erganzungen von S. Malov heraustgegeben [Uygur Dili Anıtları. Yazarın Ölümünden Sonra S. Malov'un Eklemeleriyle Birlikte Yayımlanan Malzemeler]. Leningrad: Verlag Der Akademie der Wissenschaften der USSR. Nu: 105, s.198-199.  

Sharma, Gaurav (2019). “Aśvaghoṣa’s Buddhacarita and the Curious Case of Sāṁkhya”. International Journal of Historical Insight and Research (IJHIR), Vol.5, No.3, Jul-Sep, s. 26-34.

Zieme, Peter (1985). “Buddhistische Stabreimdichtungen der Uiguren” [Uygurların Aliterasyonlu Budist Şiirleri]. BTT XIII. Tıpkı Basımlar: XIV-XIX. Levhalar, Berlin: Akademie Verlag: 51-62.

Zieme, Peter (1991). “Buddhacarita”, Die Stabreimtexte der Uiguren von Turfan und Dunhuang [Turfan ve Dunhuang Uygurlarının Aliterasyonlu Metinleri.], Budapest: Akademiai Kiado, s.270.

Atıf Bilgileri


Ersoy, Gülser. "BUDDHACARİTA". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/buddhacarita-tees-1265. [Erişim Tarihi: 09 Mayıs 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 SAMANTABHADRACARYÂPRANİDHÂNA Kalım Keyşi Diğer Tuğçe COŞKUN SEBER
Görüntüle
2 SADDHARMAPUNDARÎKA SÛTRA ŞERHİ ? Dr. kenan azılı
Görüntüle
3 NÎLAKANTHAKA SÛTRA Şingko Şeli Tutung Dr. kenan azılı
Görüntüle
4 DÎVÂN (ŞÎRÎN) Şîrîn, Şîrîn-i Dehlevî, Şîrîn-i Gûr, Radıyye Begüm, Raziye Begüm Prof. Dr. Fatma Sabiha Kutlar Oğuz
Görüntüle
5 ALTUN YARUK Şıñko Şeli Tutuñ Prof. Dr. Ceval Kaya
Görüntüle
6 SEKİZ YÜKMEK YARUK / Fo shuo tian di ba yang shen zhou jing ŞİNGKO ŞELİ TUTUNG Hüseyin Yıldız
Görüntüle