BU ÂDEM (MEHMET TEVFİK)
fıkra
Tevfîk, Mehmed Tevfîk, Çaylak Tevfîk, Çopur Tevfîk, Mehmed Tevfîk-i Dehlevî (d. 1259/1843 - ö. 1310/1893)

ISBN: 978-9944-237-87-1


1876’da çıkardığı dergi nedeniyle Çaylak lakabıyla meşhur olan Mehmet Tevfik’in fıkralarını ihtiva eden eseriEser tanzim edilirken her fıkra baş tarafında numaralandırılmıştır ve tamamı “Bu Âdem” başlığı ile verilmiştir. Eserde yer alan fıkraların çoğu Nasrettin Hoca fıkraları ile benzerlik göstermektedir. Ancak Mehmet Tevfik, Nasrettin Hoca Fıkralarını ayrı bir eserde (Letâf-i Nasreddin, İstanbul 1299) toplamıştır.  Eserde yer alan fıkralar klasik fıkra türünün bütün özelliklerini taşımaktadır. Tevfik'in fıkralarında en çok işlediği konular ise başta din, meslek, misafirlik olmak üzere mahkeme, köy ve köy hayatı, örf, adet ve gelenekler, okul/mektep idareci, idare edilen gibi hemen her konu işlenmiştir. Eserde yer alan fıkralar yapı bakımından da çeşitlik arz eder. Örneğin deyim, atasözü, soru-cevap, karşılıklı konuşma şeklinde fıkra metinleri eserde mevcuttur. 197 numaralı metin fıkradan çok kısa bir hikaye tarzındadır. Bu Âdem, başlangıçta evine ve eşine bağlı bir tüccar iken içkiye müptela olur ve eşi bu gidişatı durdurmak için çareler arar. Sonunda bir şeyhten yardım ister ve şeyh Bu Âdem’i kırk gün dergâhında bir şekilde misafir eder. Sonunda onu bu içki illetinden kurtarır. Bunun dışında son kısımda 223 numaralı metinde “Bu Âdem’in Bazı Hikemiyatı” başlığı ile vecizeler verilir. Ayrıca 220 numaralı iki adet fıkra vardır. Eserde toplam olarak 227 adet fıkra vardır (Balkaya 2016: 53).
Bu Âdem adlı eserin, Ankara Dil Tarih ve Coğrafya Fakültesi Kütüphanesi’nde farklı demirbaş numaralarına kayıtlı üç ayrı nüshası bulunmaktadır. İlk nüsha, DTC012511 demirbaş numarasıyla kayıtlı olup eseri neşr ve tasnif eden N. K. Dimitriev’dir. 1928 basımlı olup 71 sayfan ibarettir ve eserin sonunda Türkçe-Rusça bir de lügat bulunmaktadır. Diğer nüsha DTC083436 demirbaş numarasıyla kayıtlıdır. İstanbul 1352 tarihlidir ve 190 sayfadan ibarettir. Üçüncü nüsha DTC120908 demirbaş numarasıyla kayıtlı olup İstanbul Mahmud Bey Matbaası, 1302 yılı bilgileriyle birlikte 195 sayfadan ibarettir. Başka bir nüsha da Atatürk Üniversitesi Kütüphanesi Seyfettin Özege Salonunda 0108285 demirbaşı numarasıyla kayıtlıdır. Bir başka nüshası da Milli Kütüphanede “Bu adam/Mehmed Tevfik. Sistem No: 000992691 Dewey No: 817.42 20 Yes No: EHT 1948 A 1000. Demirbaş No: 001026 İstanbul: [y.y.], 1299 [1883]” künyesi ile mevcuttur. Eser 190 sayfadır. Bu Âdem, Adem Balkaya tarafından günümüz harflerine aktarılarak yayımlanmıştır (2016).
Yazarın biyografisi için bk. "Tevfîk, Mehmed Tevfîk, Çaylak Tevfîk, Çopur Tevfîk, Mehmed Tevfîk-i Dehlevî". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/tevfik-mehmed-tevfik-caylak-tevfik

Eserden Örnekler


1

Ehibbasından biri hanesini satmak için tellala vermiş. Bu Âdem tesadüf edip “evi niçin satıyorsun” diye sormuş. O adam da “ne yapayım dört kere evlendim dördü de bu evde öldü. Bir türlü kadın yaşamıyor bende onun için satıyorum” deyince “aman birader yabancıya gidecek şey değil acele etme de hiç olmazsa bari dosta kısmet olsun”, demiştir (Balkaya 2016: 91).

2

Bir gün Bu Âdem çuvala bir miktar buğday koyup öğütmek için değirmene götürür. Bakar ki on kadar çuval dolu olduğu halde bir kenarda duruyor. Değirmenciler ise başka bir işle meşgul. Tamam, fırsat diyip çuvallardaki buğdayı çıkarır kendi çuvalına doldurmağa başlar. Değirmenci- Yahu ne yapıyorsun? Bu Âdem- Bir ahmak adamım ne yaptığımı biliyor muyum? Değirmenci- Ahmak olduğunu bilelim ki kendi çuvallarındaki buğdayı çıkar da öteki çuvallara doldur. Bu Âdem- Ben size bir ahmak adamım dedim. Sizin dediğiniz gibi yaparsam on ahmak adam olmam lazım gelir (Balkaya 2016: 91).

3

Bir gün katırına binmiş yolda gidermiş. Katır yoldan çıkıp başka bir yola sapmış. İttifaken eski ahbaplarından biri rast gelip “birader nereye gidiyorsun” diyince “katır nereye giderse oraya”, demiştir (Balkaya 2016: 91).

Kaynakça


Akün, Ömer Faruk (1993). İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları. C.8. 240-244

Balkaya, Adem(2016). Bu Âdem Fıkralar İnceleme-Metin. Erzurum Fenomen Yayınları. 


Atıf Bilgileri


BALKAYA, Adem. "BU ÂDEM (MEHMET TEVFİK)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/bu-adem-mehmet-tevfik. [Erişim Tarihi: 07 Haziran 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 LETÂ’İF-İ İNŞÂ (MEHMED TEVFÎK) Tevfîk, Mehmed Tevfîk, Çaylak Tevfîk, Çopur Tevfîk, Mehmed Tevfîk-i Dehlevî Öğretmen Tuğçe Meç
Görüntüle
2 NİZÂMÜ’L-ÂLEM Lİ-CENÂBİ AKHİSÂRî (MEHMED TEVFÎK) Tevfîk, Mehmed Tevfîk, Çaylak Tevfîk, Çopur Tevfîk, Mehmed Tevfîk-i Dehlevî Dr. Öğr. Üyesi Gülşah Taşkın
Görüntüle
3 KÂFİLE-İ ŞU‘ARÂ (ÇAYLAK TEVFÎK) Tevfîk, Mehmed Tevfîk, Çaylak Tevfîk, Çopur Tevfîk, Mehmed Tevfîk-i Dehlevî Prof. Dr. Fatma Sabiha Kutlar Oğuz
Prof. Dr. Müjgân Çakır
Görüntüle
4 İSTANBUL'DA BİR SENE (MEHMED TEVFÎK) Tevfîk, Mehmed Tevfîk, Çaylak Tevfîk, Çopur Tevfîk, Mehmed Tevfîk-i Dehlevî Öğretmen Tuğçe Meç
Görüntüle
5 İKİ GELİN ODASI (MEHMED TEVFÎK) Tevfîk, Mehmed Tevfîk, Çaylak Tevfîk, Çopur Tevfîk, Mehmed Tevfîk-i Dehlevî Öğretmen Tuğçe Meç
Görüntüle
6 LETÂ’İF-İ HİKÂYÂT ve GARÂ’İB-İ RİVÂYÂT (TEVFÎK) Tevfîk, Mehmed Tevfîk, Çaylak Tevfîk, Çopur Tevfîk, Mehmed Tevfîk-i Dehlevî Akın ZENGİN
Görüntüle
7 ÂSÂR-I PERİŞAN (MEHMED TEVFÎK) Tevfîk, Mehmed Tevfîk, Çaylak Tevfîk, Çopur Tevfîk, Mehmed Tevfîk-i Dehlevî Öğretmen Tuğçe Meç
Görüntüle
8 NEVÂDİRÜ'Z-ZARÂ'İF (ÇAYLAK TEVFÎK) Tevfîk, Mehmed Tevfîk, Çaylak Tevfîk, Çopur Tevfîk, Mehmed Tevfîk-i Dehlevî Prof. Dr. Fatma Sabiha Kutlar Oğuz
Görüntüle
9 LETÂ’İF-İ NASREDDÎN (TEVFÎK) Tevfîk, Mehmed Tevfîk, Çaylak Tevfîk, Çopur Tevfîk, Mehmed Tevfîk-i Dehlevî Akın ZENGİN
Görüntüle
10 HAZÎNE-İ LETÂ’İF (MEHMED TEVFÎK) Tevfîk, Mehmed Tevfîk, Çaylak Tevfîk, Çopur Tevfîk, Mehmed Tevfîk-i Dehlevî Öğretmen Tuğçe Meç
Görüntüle
11 TAHRÎC-İ HARÂBÂT (MEHMED TEVFÎK) Tevfîk, Mehmed Tevfîk, Çaylak Tevfîk, Çopur Tevfîk, Mehmed Tevfîk-i Dehlevî Öğretmen Tuğçe Meç
Görüntüle
12 MEŞÂHÎR-İ OSMÂNİYYE - TERÂCİM-İ AHVÂL-İ KAPUDÂN-I DERYÂ MEŞHÛR GÂZÎ HAYREDDÎN PAŞA BARBAROS (MEHMED TEVFÎK) Tevfîk, Mehmed Tevfîk, Çaylak Tevfîk, Çopur Tevfîk, Mehmed Tevfîk-i Dehlevî Dr. Öğr. Üyesi Gülşah Taşkın
Görüntüle
13 TÂRÎH VEYA SENE 1171 CİNÂYETLERİ (MEHMED TEVFÎK) Tevfîk, Mehmed Tevfîk, Çaylak Tevfîk, Çopur Tevfîk, Mehmed Tevfîk-i Dehlevî Dr. Öğr. Üyesi Gülşah Taşkın
Görüntüle
14 YÂDİGÂR-I MACARİSTÂN ASR-I ABDÜLHAMÎD HAN (TEVFÎK) Tevfîk, Mehmed Tevfîk, Çaylak Tevfîk, Çopur Tevfîk, Mehmed Tevfîk-i Dehlevî Dr. Öğr. Üyesi Gülşah Taşkın
Görüntüle
15 USÛL-İ İNŞÂ VE KİTÂBET (ÇAYLAK TEVFİK) Tevfîk, Mehmed Tevfîk, Çaylak Tevfîk, Çopur Tevfîk, Mehmed Tevfîk-i Dehlevî Araş. Gör. MUSTAFA KILIÇ
Görüntüle
16 DİVANÇE (VÂZIH) Mustafâ Vâzıh Araş. Gör. Giyasi BABAARSLAN
Görüntüle
17 MEVRİDÜ’L-VÜSÛL FÎ MEVLİDİ’R-RESÛL (İBRÂHÎM ZİKRÎ) İbrâhîm Zikrî Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal
Görüntüle
18 ED-DÜRERÜ'L-MÜNTAHABÂTÜ'L-MENSÛRE FÎ ISLÂHİ'L-GALATÂTİ'L-MEŞHÛRE / GALATÂT-I HAFÎD EFENDİ Hafîd, Mehmed Hafîd Efendi Doç. Dr. Ramazan Ekinci
Görüntüle
19 TARÎKÜ'L-İHTİSÂR Nûrî, Osman Hanyevî Prof. Dr. Orhan Kurtoğlu
Görüntüle
20 TUHFETU SABRÎ AN-LİSÂNİ BULGARÎ Mehmed Sabrî Dr. Öğr. Üyesi Özkan Uz
Görüntüle
21 RAVZ-I VERD Şâkir, Ahmed Paşa Prof. Dr. Ramazan Sarıçiçek
Görüntüle
22 KENZ-İ FUSAHÂ (ABBAS KEMÂL EFENDİ) Abbas Kemâl Efendi, Kerküklü Diğer Öznur ÖZER
Görüntüle
23 DÎVÂN (ABDÎ) Abdî, Abdülkerîm Abdî Efendi Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
24 MEVLİD (ABDÎ) Abdî Doç. Dr. Hasan Kaya
Görüntüle
25 DÎVÂN (ABDÎ) Abdî, Şarkîkarahisarlı Dr. Hacer SAĞLAM
Görüntüle