Fatih Kerimi’nin Şakird ile Student adlı romanı. Eser, ilk kez 1899 yılında Arap harfli Tatarca metin olarak yayımlanır. Fatih Kerimi, bu eserde eski ve yeni usulde eğitimi temsil eden iki tür insanı karşılaştırır. Şakird ile Student’in 1903 yılında yayımlanan 2. baskısında “Bir İki Söz” başlığı altında Fatih Kerimi, eserin ilk yayımlandığında halk tarafından sevilmediğini, yanlış anlaşıldığını ve dine, ulemaya dil uzattığı eleştirilerine maruz kaldığını ifade eder. Buna rağmen ilk baskının tamamen satılıp bittiğini, yeniden basılması istendiği için yayımladıklarını belirtir.

Şakird ile Student romanında Kazan’dan Çıstay’a gitmek üzere Aleksey adlı vapura binen bir gencin bu vapur seyahatinde gördükleri ve başından geçenler anlatılır. Genç, vapurun ikinci sınıfında bulduğu yere eşyalarını koyup üst kısma çıkar ve gelen yolcuları seyretmeye başlar. Kollarında büyük bir iple bağlı ibrik, diğer ellerinde birer kalaylı çaydanlık taşıyan, birinin başında kirli bir beyaz sarık, üstünde kol yenleri çok yağlanmış ve rengi atmış yeşil bir cüppe, diğerinin başında beyaz bir börk ve çok geniş bir cüppe vardır. Üzerindeki beyaz cüppenin göğüs kısmında birçok yerde kapkara lekeler uzaktan bile görünmektedir. Bu lekelerin kuymak yerken damlayan yağ damlaları olduğu anlaşılmaktadır. Yolcular arasında kirli giysileri, kaba davranışlarıyla fark edilen bu kişilerden başka kalabalık bir grup tarafından uğurlanan büyük bir molla olduğunu tahmin ettiği bir kişi daha gencin dikkatini çeker. Bu mollayla tanışıp konuşmak ister. Ama önce ilk gördüğü iki kişiyle tanışmaya ve onlardan mollanın kim olduğunu öğrenmeye karar verir. 3.sınıfta yolculuk eden bu iki kişiyi çevredekiler meraklı bakışları ve alaylı gülüşmelerle seyretmektedirler. Genç, bu iki kişiyle tanışır ve vapurun ikinci sınıfında seyahat eden mollanın Kazan civarından meşhur bir müderris olduğunu öğrenir. Müderrisin yanındaki kişi de onun zengin bir mürididir. Zengin mürid, müderrisi kızının düğününe götürmektedir. Yeşil cüppeli müderrisin damadı, beyaz cüppeli ise genç bir pişkademdir. Genç, müderrisin damadı ve pişkademle sohbet eder. Dünyanın yaratılışından başlayarak türlü konularda konuşan bu iki adamın uzun yıllar medresede okumalarına rağmen faydalı bir bilgi sahibi olmadıklarını görünce üzülür. Müderrisle tanışmak ve sohbet etmek niyetiyle onlardan ayrılır. Müderris, kendisiyle selamlaşan gencin selamını alır ama onunla sohbet etmez. Onunla konuşmak isteyen genç bir an düşünür ve bir çare bulur. Cüzdanından biraz para çıkardığı anda müderrisin sağ eli kımıldamaya başlar. Para tutan elini ona uzatırken müderrisin eli de ona doğru uzanır. Bu sayede sohbet mümkün olur. Sohbette müderristen dünya ve ahiret hakkında faydalı bilgiler duymayı düşünen genç hayal kırıklığına uğrar. Müderris, gencin kılık kıyafetini eleştirmekten başka bir konuda konuşmamıştır. Müderrisin yanından ayrılan genç tekrar müderrisin damadı ve pişkademin yanına gelir. Bu sırada bir Rus öğrenci onların yanına gelir ve Arapça konuşarak selam verir. Her ikisi de öğrencinin ne dediğini anlamaz. Rus öğrenci daha sonra Türkçe ve nihayetinde Tatarca olarak söylediklerini tekrar eder. Rus öğrenci eğitim hakkında konuşur ve sorular sorar. Öğrencinin söylediği pek çok şeyden habersiz oldukları anlaşılır.

Rus öğrenci Doğu Dilleri’nde eğitim alan bir gençtir. Arapça, Farsça, Türkçe ve Tatarca okumaktadır. Henüz öğrenci olmasına rağmen müderrisin damadı ve pişkademden daha fazla bilgi sahibidir. Bilgi ve görgüsünü arttırmak için seyahat etmektedir. Henüz okulundan mezun olmamış bir öğrencinin soruları karşısında yirmi yıla yakın medresede eğitim alan bu iki kişi sessiz ve çaresiz kalırlar. Rus öğrenci, medreselerdeki eğitimin zamanın gerisinde kaldığını söyler. Tatarların medreselerde kendi dillerini öğrenmeden Arapça öğrenmelerini eleştirir. Medreselerde fen bilimlerine ait derslerin olmaması büyük bir eksikliktir. Rus öğrenci, Çarın adaletli olduğunu ve Tatarlar için okul açmaya, kitap yazmaya, gazeteler bastırmaya, cemiyet-i hayriyeler açmaya, yetimhaneler kurmaya izin verdiğini anlatır.

Şakird ile Student adlı eserde eski ve yeni usulde eğitim karşılaştırılır ve zamanın gerisinde kalan medreseler eleştirilir. Yeni usulde eğitime şiddetle karşı çıkanlar eski usulde eğitim veren medreselerden yetişmiş kişilerdir ve toplumda büyük nüfûz sahibi olan bu türden kişiler yenileşme hareketinin önündeki en büyük engeldir.

Yazarın biyografisi için bk. “Fatih Kerimi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/fatih-kerimi