Mustafa Reşit’in “kızlara hediye” olarak mektup-günlük tekniğiyle kaleme aldığı eser. Ersin Özarslan, eserin türünün "hikayemsi mensure" olduğunu bildirir. Giriş kısmında dört adet takriz yazısı bulunmaktadır. Recaizâde Mahmut Ekrem, 28 Temmuz 1301 tarih ve “M. Ekrem” imzasını taşıyan “‘Envâr-ı Zekâ’ Muharriri Mustafa Reşid Bey’e”; Abdülhak Hâmid Tarhan, 15 Ağustos 1301 tarihinde kaleme aldığı “Çamlıca’dan”; Ali Sedat, 2 Muharrem 1303 yılında kaleme aldığı “Mustafa Reşid Beyefendi Hazretlerine”; Samipaşazâde Sezai ise başlıksız ve tarihsiz bir takrir yazısı ile eser hakkındaki görüşlerini bildirirler. Bu yazıların ortak noktasını kadının cemiyette ve sanattaki konumu, dil ve medeniyet seviyesinin yükselmesinde kadın eğitiminin önemi oluşturur. Eser yayınlandıktan sonra takrir yazıları ve muhtevası nedeniyle Tercüman-ı Hakikat çevresinde birtakım tartışmalara neden olmuştur.

Mustafa Reşit, eserinin “Kâri‘lerime” başlıklı bölümünde kadınlara seslenerek en güzel çiçeklerin renk ve kokularını yitirdiklerini, takdim ettiği Bir Çiçek Demeti'nin ise kendilerine daima nezaret edeceğini ifade eder. Eserin ilk mektubunu olan “Bir Büyük Vâlide Tarafından Hafidesine”, henüz mektepten yeni mezun bir genç bir kıza öğüt niteliğindedir. Validenin “mektep” olarak tanımladığı “hikmet-i hayat”, tecrübesiz genç kız için türlü meşakkatlerle doludur. Evlilik, bu zorluklardan biridir. Kızının seçeceği eşin dış görünüşünden çok ahlâk cihetiyle güzel olmasını isteyen kadın, evlilikten sonraki en önemli meselenin validelik olduğunu ifade eder. Genç kıza çocuklarını “süt nine” denilen yabancı bir kadına teslim etmeyip kendisinin terbiye etmesini öğütler. Kadınların aile ve toplum hayatındaki önemi üzerinde durur ve kadına layık olduğu ehemmiyet verilmediği için toplumu tenkit eder.

Eserin mektup tekniğiyle kaleme alınan ilk sekiz bölümünde, “L” ve “N” hanımların dostluk, aşk ve evlilik ilişkileri anlatılır. “N” Hanım, ideal bir izdivaç gerçekleştirirken “L” Hanım yanlış eş seçimi nedeniyle mutsuz olur. “N Hanım’ın Düşüncelerini Yazdığı Defterden Bir Parça” ve “Yine O Defterden” bölümlerinde zaman kronolojisinde boşluklar bırakılarak “N” Hanım'ın bakış açısından çocuk terbiyesi ve izdivaç meseleleri yansıtılır. “Bir Büyük Vâlide Tarafından Gelin Olacak Hafidesine Mektup” ve “Bir Büyük Peder Tarafından Gelin Olacak Hafidesine” başlıklı mektuplarda, evlenmek üzere olan genç kıza ahlak, kadınlık, tavır, süs, giyim ve kadının eşi karşısındaki sorumlulukları hususunda nasihatlerde bulunulur. Pederin mektubunda bir genç kız için sathi derecede okuma yazma ve müzik bilmenin faydasız olduğu, bunlar yerine dikiş bilmenin ev ekonomisi için elzem, takdire şayan bir meziyet olduğu vurgulanır. “Hâkim-i Meşhûr (Jan Jak Russo)’nun Bir Tezkiresi” başlıklı yazı vasıtasıyla tutumluluğun ve zevcelikle birlikte anne olmanın önemi vurgulanır. “ “ ” Bey Tarafından “M” Bey’e” başlıklı, bir genç kızın güzelliğinden ve tabiat yaşamından bahseden mektup ile iki sevgilinin ayrılık müddetleri boyunca yaşadıkları duyguları yansıtan “F” Bey Tarafından “M” Hanım’a” başlıklı mektup, “L” ve “N” Hanım etrafında gelişen olay örgüsünden bağımsız nitelikler taşır. H. Harika Durgun'un da dikkat çektiği üzere eserin sonunda mensur şiir özellikleri gösteren üç yazı bulunmaktadır. Bir çiçeğin lisanından kaleme alınan “Bir Çiçek Nâlesi” başlıklı yazı, gençliğin ve güzelliğin bir gün tükeneceğini bildiren içeriğiyle uyarıcı mahiyettedir. “Bir Sünbül Demeti Arasına Konulan Nâme” başlıklı mektupta genç bir âşık, yirmi gün ayrı kaldığı sevgilisine bir demet sümbül gönderirken “Bir Çiçek Demeti Arasına Konulan Nâme”de ise âşık, üzerine gözyaşları akıttığı çiçek demetini saklaması için sevgilisine sunar.

Yetmiş iki sayfadan oluşan eser, 1303/1885 ve 1304/1886 yıllarında Matbaa-i Ebuzziya’da iki defa basılmıştır. Eserin ikinci tab‘ına ait bir nüshası İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı’nın “Osmanlıca Kitaplar Koleksiyonu”nda K 04084 demirbaş numarasıyla kayıtlıdır.

Yazarın biyografisi için bk. "Mustafa Reşit". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/mustafa-resit