Eserden Örnekler

Sür sevâd-ı sivâyı çeşminden

Sürmeli olma sürmelen gözün aç

Vâhid’i iki görür ahvel olan

Kühl-i vahdetdir ana yine ilâç (vr. 6b)

Safâ sürme sakın düşmen gamından

Fenânın kim emîndir mâteminden (vr. 65b)

el-Hadîsü’l-evvel

“Hikmet, on kısımdır; dokuzu, uzlet, biri az konuşmaktır.” İbn ‘Adî, Kâmil’de Ebû Hureyre’den râvîdir. “Hikmet” ve “hüküm” masdarlardır. “Hikem” kelimesi asıldan men‘ ma‘nâsınadır. “Hakîm”; ef‘âl ve akvâlini muhkem edicidir. Veyahut dekāyık-ı umûru ve hakāyık-ı eşyâyı duyucudur ve merâtib-i vücûdu bilicidir. Bu ma‘nâya mâlik olan, insan-ı kâmildir. Sûfî katında rûhun, ‘uded-i esmâ ve cünneti tevhidle nefs üzerine hâkim olup münkerât ve fahşâdan nefsi men‘ etmesidir. Cümleden biri; fucûr ve gıybet meclisinden ve kizb ve mesâvî mahfilinden uzlet ve sükûtla men‘ etmektir. Sühreverdî –rahimehullâh- der: “Hikmet bir nûrdur ki semâdan kulûba nâzil olur. Onunla hakāyıkı anlar. Şöyle ki, ilminden şüphe ve galat olmaz ve sâhibini ahlâk-ı reviyyeden men‘ eder. Amma bu nûr konmaya dört nesneden boş kalb ister tâ kemâliyle dâima zuhûr ede. Evvel; zulmiye ve dünyaya meyilden, ikinci; tevekkülü koyup erte gammın çekmekten, üçüncü; hasedden, dördüncü; şeref ve riyâset sevmekten.” Teysîr’de ve gayrıda “O, dilediğine hikmeti verir...” [Bakara, 2/269] âyetinde der: “Hikmet vesvese ile ilhâmı fark eder bir melekedir. Ve esrâr-ı Kur’ân’a ve hakāyık-ı eşyâya ıttılâ‘ ve ma‘rifetullâh ol mâye iledir. Ve bu mâye ile dâ‘iye-i Hak ğâlibe olup nefsânî ve şeytânî havâtır mağlûbe olur.” Hz. Bâyezîd der: “Âlim kitâbdan okuyan değildir ki unutunca câhil olur. Belki Hudâ’dan okuyandır.” Sonra biz kullarımızdan seçtiklerimizi o kitaba mirasçı kıldık. [Fâtır, 35/ 32] ve “Âlimler peygamberlerin varisleridir.” tıbakınca sırr-ı vahye ve ilm-i ledünniye vâris ve mirât-ı mücellâ olmakla in‘ikas-ı nûr-ı ilme mazhâr olunur. Ve “uzlet” hakkında –aleyhi’s-selâm- buyurur: Uzlet selâmettir.” ve “samt” hakkında buyurur: “Sükût ahlâkın efendisidir.” Ebû Ali Antâkî der: “Kalbe hıfz-ı lisânla isti‘âne eyleyin.” Hakîm der: “Samt ibâdettir ta‘îbsiz, zeyndir hilyesiz, heybettir saltanatsız, hisârdır bekçiye ihtiyaçsız, istinfâdır i‘tizâra muhtâc etmez, kirâm-ı kâtibîne rahattır ve ‘uyûbuna setrdir.” Eflâtun der: Kaçan ki nefsini göresin ki halkın zemmi ile mahzûn olmaz medhi ile sönmez bil ki, hakîm olmuşsun. (Süleymaniye Kütüphanesi H. Şemsi F. Güneren Bölümü 297. vr. 2a-3b)