Bİ’AT-NÂME (SUN'ULLAH GAYBÎ)
tasavvufî eser
Sun’ullah Gaybî, Kütahyalı (d. 1023-1024 ?/1615 ? - ö. 1086-1087 ?/1676 ?)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Kütahyalı Sun’ullah Gaybî’nin biat kavramını dinî ilimlere dair eserleri, ayet ve hadisleri kaynak göstererek açıkladığı eseri. Yazılış tarihi belli değildir.  Eserin yazılış amacı Gaybî’ye yöneltilen soruların bir arada sunularak yanıt bulmasıdır (Kemikli 1998: 53). Gaybî bu soruların yanıtlarına dinî kaynakları referans göstererek eserinin başında yer vermektedir. Hüdeybiye Barışı öncesi gerçekleşen Bî’at-ı Rıdvan’ı ele almaktadır (Gaybî 2b). Eser Bayramî-Melamî geleneği bağlamında önemli bir kaynak olmasının yanı sıra Türk tasavvuf anlayışını da göstermesi açısından kayda değer görülmektedir.

Eserin muhtevasını “Kemâl-ı muhabbete” ulaşmanın yolu, muhabbet, vahdet-vücûd, zikir ve zikir çeşitleri oluşturmaktadır. Bi’at-nâme’de muhabbeti İslâm’ın özü olarak değerlendirmektedir. Muhabbet-sevgi ilişkisini açıklayan yazar gerçek manada sevginin mal, ten ve can ile olacağını söylemektedir. Devamında kâmil iman kazanmak isteyenin kâmil insanın muhabbetinden ayrılmamasını önermektedir (Gaybî 3a). Gaybî’ye göre biatın iki yönü bulunmaktadır. Bunlardan biri suret diğeri hakikattir. Bu yönleri itibariyle de şeyhlerin biat almaları bakımından ikiye ayrıldığını düşünmektedir. Yaşadığı dönemdeki şeyhlerin çoğunun biatın suretinde kalarak hakikatten habersiz olmalarını eleştirmekte ardından biatın hakikatini doğru anlayanların cevhere ulaşacağını belirterek dönemindeki şeyhleri uyarmaktadır. Ömer Faruk Söylev‘e göre, bu eser Gaybî’nin bağlanma/bağlılık fikrini açığa çıkarmaktadır. Gaybî, bağlanmanın devamlı bir teveccühe bağlı, teveccühün de muhabbetten ibaret olduğu muhabbetin ise insan-ı kâmili sevmekten başka bir yolunun olmadığı görüşünde olduğunu ifade etmektedir (Söylev 2016: 290).

Gaybî, eserinde kendisinin şeyhi olan Pir Ahmet bir Hâlveti’ye yönelik düşüncelerini ifade etmekte; Hz. Ali, Beyâzıt-ı Bîstâmî ve Câfer-i Sadık’ın beyanlarını ve bazı menkıbelerini değerlendirmektedir (Kemikli 1998: 54). Kadir Güler, Gaybî’de ilahi aşk kavramını irdelediği çalışmasında yazarın Bi'at-nâme eserinden örnekler sunarak Gaybî’nin varoluş nedenini aşka bağladığını, aşka eremeyenlerin/ulaşamayanların matem tutması gerektiği görüşünde olduğunu ifade etmektedir (2016: 324). Eserde Gaybî’nin devrân hakkındaki görüşleri de bulunmaktadır. Yazar, devrân ve semânın hak yolu olduğunu ifade etmektedir (Gaybî 17b). Gaybî kendi hayatından bilgileri de bu eserinde vermektedir. Eser, sade ve anlaşılır bir dille sohbet üslûbuyla yazılmıştır. Gaybî ayet ve hadisleri, dinî kaynakları referans gösterdiğinden zaman zaman Arapça ve Farsça kelimeler kullanmıştır.

Bi’at-nâme’nin bilinen on üç nüshası bulunmaktadır. Bu nüshalar Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi, Mevlana Müzesi, Kütahya Belediyesi Mustafa Yeşil Kütüphanesi, Millî Kütüphane, Süleymaniye Kütüphanesi, Atatürk Kitaplığı ve Yapı Kredi Sermet Çifter Araştırma Kütüphanesi’nde bulunmaktadır (Kemikli 1998: 54). Eserin nüshaların numaralarıyla kaydına ilişkin bilgiler Bilal Kemikli'nin Sun’ullâh-i Gaybî Divanı İnceleme-Metin adlı doktora tezinde ve Hüseyin Türkmen’in Türkiye Kütüphaneleri Yazma Eser Katalogları Işığında Sunullah-ı Gaybî’nin Eserleri ve Nüshaları (2016) adlı çalışmasında verilmektedir. Eser, Hamza Güner tarafından Başlangıcından Zamanımıza Kadar Kütahyalı Şâirler (1967) adlı çalışmasında latin harflerine aktarılmıştır. Hüseyin Rahmi Yananlı ise Sohbetnâme-Biatnâme-Devre-i Arşiyye adlı çalışmasında Bi’at-nâme'ye ilişkin bilgi vermiş ve eserin Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi 2630 sayısı elyazması nüshasından latin  harflerine aktararak yayımlamıştır (Yananlı 2017: 135-150).

Sun’ullah Gaybî'nin biyografisi için bk. "Sun’ullah Gaybî, Kütahyalı". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/sunullah-gaybi-kutahyali


Eserden Örnekler


Dervişlerin fakirleri bu başı dönmüş biçareye cilve ettiler ki, “Zamanımızda halk içinde bir şeyhten el almak lâzımdır. Bu şöhret bulan biat, Hazret-i Allah ve Hazret-i Resulullah yanında makbul olan evliyaullahın büyükleri katında hakikaten neden ibarettir? Mânasını ihsan ederek açıklamanız rica ve niyazımızdır.” dediklerinde nezaketin elverdiği derecede emellerine cevap verilip bu risaleye Biatnâme adı konuldu. Cenâb-ı Hak hidayet murad eylediği kullarının irşadına sebep eyleye, Vehbi’nin yardımıyla ve Gaybî’nin eliyle, âmin (Yananlı 2017: 135).

O halde gerçek katında biat muhabbetin kemâlinden kinâye olduğu gibi, kâmil iman dahi muhabbetten kinâye oldu. Her kim biat sahibi olup kâmil iman kazanmak isterse bizzât Resulullah’ın halifesi olan insan-ı kâmilin muhabbetinden ayrılmamak gerektir. Eğer bir kimse derse ki: “Halk içinde meşhur olarak, ‘Mayesiz ve telkin-i zikirsiz kâmil iman hâsıl olmaz.’ Derler. Onun aslı nedir?” Cevap budur ki: Maye dedikleri hakikat yine muhabbetten ibarettir (Yananlı 2017: 139).

Kutbu’l-Muvahhidîn ve Tâcü’l-Muhakkikîn Hazret-i Pîr Ruşen-i Zamîrimiz Lübb-i Alem olan İstambul’da kırk sene mikdarı vardır vahdet vardır tabulı çalarız ancak bir ademe işittirebildik. Andan hayrı muhabbetimiz giriftârı ve sırrımız ve hakîkatimiz yari yoktur. Sayir gelüb gidenler müellefe-i kulûb makûlesidir (Doğan 1997: 13).

Kaynakça


Doğan, Abdurrahman (1997). Sunullah Gaybî Hayatı, Eserleri, Fikirleri ve Sohbetnâmesi (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi. Bursa: Uludağ Üniversitesi.

Güler, Kadir (2016). “Gaybi’de İlahi ‘Aşk” Kütahyalı Bilge Şair Sunullah-ı Gaybi ve Dönemi. (ed. B. Kemikli ve E. Ögcem). Bursa: Emin Yayınları. 327-337.

Güner, Hamza (1967). Başlangıcından Zamanımıza Kadar Kütahya’lı Şâirler. Kütahya: Kütahya İl Basımevi.

Kemikli, Bilal (1998). Sun’ullâh-i Gaybî Divanı İnceleme-Metin. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.

Söylev, Ömer Faruk (2016). “Gaybi’de Bağlanma Fikrine Psikolojik Yaklaşım: Bi’at-nâme” Kütahyalı Bilge Şair Sunullah-ı Gaybi ve Dönemi. (ed. B. Kemikli ve E. Ögcem). Bursa: Emin Yayınları. 293-303.

Sun'ullah Gaybî. Biat-nâme. İstanbul Belediyesi Atatürk Kitaplığı, O.N. Ergin Yazmaları. No. 107.

Türkmen, Hüseyin (2016). “Türkiye Kütüphaneleri Yazma Eser Katalogları Işığında Sunullah-ı Gaybî’nin Eserleri ve Nüshaları” Kütahyalı Bilge Şair Sunullah-ı Gaybi ve Dönemi. (ed. B. Kemikli ve E. Ögcem). Bursa: Emin Yay. 220-236.

Yananlı, Hüseyin Rahmi (2017). Sohbetnâme-Biatnâme-Devre-i Arşiyye. İstanbul: Büyüyenay Yay.

Atıf Bilgileri


Tüzel, Bilge. "Bİ’AT-NÂME (SUN'ULLAH GAYBÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/bi-at-name-sun-ullah-gaybi. [Erişim Tarihi: 05 Nisan 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 DÎVÂN (SUN'ULLAH GAYBÎ) Sun’ullah Gaybî, Kütahyalı Dr. Öğr. Üyesi Yılmaz Şentürk
Görüntüle
2 KEŞFÜ'L-GITÂ (SUN'ULLAH GAYBÎ) Sun’ullah Gaybî, Kütahyalı Dr. Öğr. Üyesi Yılmaz Şentürk
Görüntüle
3 HUDÂ RABBİM (SUN'ULLAH GAYBÎ) Sun’ullah Gaybî, Kütahyalı Doç. Dr. Mehmet Ünal
Görüntüle
4 TARIKU’L-HAK FÎ TEVECCÜHÜ’L-MUTLAK (SUN'ULLAH GAYBÎ) Sun’ullah Gaybî, Kütahyalı Doç. Dr. Mehmet Ünal
Görüntüle
5 RUHU'L-HAKÎKA (SUN'ULLAH GAYBÎ) Sun’ullah Gaybî, Kütahyalı Diğer Bilge Tüzel
Görüntüle
6 SOHBET-NÂME (SUN’ULLAH GAYBÎ) Sun’ullah Gaybî, Kütahyalı Diğer Bilge Tüzel
Görüntüle
7 RİSÂLE-İ HALVETİYYE ve BAYRAMİYYE (SUN’ULLAH GAYBÎ) Sun’ullah Gaybî, Kütahyalı Dr. Abdullah Çakır
Görüntüle
8 MEKARİMÜ’L-AHLÂK (SUN’ULLAH GAYBÎ) Sun’ullah Gaybî Prof. Dr. Ayşe Sıdıka Oktay
Görüntüle
9 AKAİDNÂME (SUN'ULLAH GAYBÎ) Sun’ullah Gaybî, Kütahyalı Diğer Bilge Tüzel
Görüntüle
10 RİSÂLE-İ İLM Ü AMEL (SUN'ULLAH GAYBÎ) Sun’ullah Gaybî, Kütahyalı Doç. Dr. Ömer Faruk Erdoğan
Görüntüle
11 RİSÂLE-İ ESMÂ (SUN'ULLAH GAYBÎ) Sun'ullah Gaybî, Kütahyalı Diğer Bilge Tüzel
Görüntüle
12 RİSÂLE-İ FÎ HALLİ’D-DEVRÂN (SUN'ULLAH GAYBÎ) Sun’ullah Gaybî, Kütahyalı Diğer Bilge Tüzel
Görüntüle
13 MAKÂSİD-İ AYNİYYE TERCÜMESİ (SUN'ULLAH GAYBÎ) Sun’ullah Gaybî, Kütahyalı Diğer Bilge Tüzel
Görüntüle
14 RİSÂLE-İ REDD-İ HULÛL VE’L-İTTİHAD (SUN'ULLAH GAYBÎ) Sun’ullah Gaybî, Kütahyalı Diğer Bilge Tüzel
Görüntüle
15 TEZKİRE-İ ŞU'ARÂ (SÂLİH AYNÎ MEHMED EFENDİ)  Aynî, Sâlih Aynî Mehmed Efendi Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
16 DÎVÂN (EŞREF-İ SÂNÎ) Eşref-i Sânî, Şeyh Seyyid Öğretmen Kevser Kıroğlu
Görüntüle
17 TECELLİYÂT (FENÂYÎ, CENNET MEHMED EFENDİ) Fenâyî, Cennet Mehmed Efendi Prof. Dr. ABDULLAH AYDIN
Görüntüle
18 ÂDÂB-I HURDE-İ TARîKÂT (HİMMET/ABDÎ, BOLULU ŞEYH HİMMET EFENDİ) Himmet/Abdî, Bolulu Şeyh Himmet Efendi Araş. Gör. Emrah Baş
Görüntüle
19 VAHDETNÂME (LÂMEKÂNÎ) Lâmekânî, Hüseyin Prof. Dr. İbrahim Halil Tuğluk
Görüntüle
20 MECMÛA-İ ŞEYH MISRÎ EFENDİ (NİYÂZÎ-İ MISRÎ) Niyâzî-İ Mısrî, Muhammed/Mehmed Akın ZENGİN
Görüntüle
21 RİSÂLE-İ VAHDET-İ VÜCÛD (MISRÎ) Niyâzî-i Mısrî, Muhammed/ Mehmed Dr. Muhammed Ülgen
Görüntüle
22 RİSÂLE-İ EŞRÂTU’S-S‘AT (NİYÂZÎ-İ MISRÎ) Niyâzî-İ Mısrî, Muhammed/Mehmed Öğretmen TALAT OLGUN
Görüntüle
23 RİSALE-İ TEVHÎD (NİYÂZÎ-İ MISRÎ) Niyâzî-İ Mısrî, Muhammed/ Mehmed Öğretmen TALAT OLGUN
Görüntüle
24 ED-DEVRETÜ’L-ARŞİYYE (MISRÎ) Niyâzî-i Mısrî, Muhammed/ Mehmed Dr. Muhammed Ülgen
Görüntüle