Hammer mütercimi olarak nitelendirilen Mehmed Atâ Bey’in Adolphe Belot’dan çevirdiği Beyaz Boyun Bağlılar adlı romanı. Türk edebiyatında ilk polisiye roman tercümelerinden olan eser, 1307/1889 senesinde ilk olarak Sabah Gazetesi’nin 4. sayısında yayınlanacağına dair bir tanıtım yazısı ile duyurulur. II. Abdülhamid devri çeviri romanlarından biri olan eser, dönemin yazar ve çevirmenlerinde görülen isimlerinin baş harfleri ya da gizlenmiş anlam ve sözcükler ile yazma geleneğini gösteren bir takma adla yayımlanmıştır. “Mim Ayın” müstearıyla 5. sayıdan itibaren tefrika edilmeye başlanmış; tefrika edilişinden 4 yıl sonra 1311/1907’de İstanbul’da Mihran Matbaası’ında kitap olarak basılmıştır.

Eser, Sabah’ın 5. Sayısından itibaren her gün gazetenin 2 ve 3. sayfalarında, “Sabahın Tefrikası: I” başlığında 160. Sayı haricinde 4 yıl süren 143 tefrikanın ardından roman, 162. Sayıda sonlandırılmıştır.  

Mehmed Atâ’nın eseri, polisiye ve maceranın içi içe geçtiği bir olay örgüsü ile karşımıza çıkar. Fransızcadan Türkçeye çevirdiği polisiye türündeki 3 romanı arasında olup Adolphe Belot’dan tercüme ettiği 2 romandan biridir. Türk edebiyatındaki ilk polisiye roman çevrilerinden olması bakımından Türk edebiyatı çeviri tarihinde değerlidir. Türk edebiyatında 1881 ile 1908 yılları arasında polisiye roman türünde özellikle Fransızcadan artan tercümelerin arka planına bakılacak olursa Sultan II. Abdülhamid’in çeviri konusundaki tercüme odalarına yaptığı yönlendirmeler ve polisiye romanlara olan ilgisi -her akşam kitap okuyan bir mizaca sahip oluşu- gerekse halkın ilgisi vb. nedenler gösterilebilir. Yapılan tercümelerin Fransızcadan olması ise devrin bir getirisi olarak sanatçıların Fransa’nın dil ve kültürüne olan ilgisidir. Yazarın çeviri romanları gibi Beyaz Boyun Bağlılar, bu çevirilerin çoğaldığı (1888-1891) yıllarda kaleme alınmıştır (Yastıkçı Karagöl 2012: 74-75).

Polisiye roman merakının yanında sanatı ve sanatçıyı himâye eden çevirileri teşvik eden bir padişahın devrinde yazılan eserin diline bakıldığında sade bir Türkçe ile yazmanın amaçlanmış olduğu görülür. Genel çerçevesi itibariyle Türkçe kelimeler ile devrine göre sade ve doğal söyleyiş yeğlenmiştir denilebilir. Eserde her ne kadar Arapça ve Farsça terkiplere rastlansa da Fransızcadan Türkçeye birebir aktarılamayan sözcükler açıklama yoluna gidilerek verilmiştir. Bu doğrultuda “antersol” sözcüğü için “Avrupa usul-i mimarîsinde zemin katının üzerinde bulunan basık tavanlı tabanakadır.” şeklinde açıklanmıştır. Böylelikle okura yabancı gelebilecek Avrupa’nın toplumsal yapısına dair terim ve unsurlar hakkında açıklamalar eklenerek eserin anlaşılırlığı arttırılmıştır (Yastıkçı Karagöl 2012: 87-88). Eserin çevrilmiş olduğu ülkenin toplumundan bir takım izler taşıması ise çevirinin tam aktarıldığını da ispatlayan unsurlara örnek olarak gösterilebilir. Dili itibariyle de Mehmet Atâ’nın eserlerinde anlaşılır bir Türkçe düsturunu da kanıtlayan bir çeviridir.

Eser üzerine Habibe Yastıkcı Karagöl’ün (2012) Mehmed Atâ: Hayatı, Eserleri ve İktitaf adlı yüksek lisans çalışması bulunmaktadır.

Yazarın biyografisi için bk. “Mehmet Atâ”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/mehmed-ata