Matrakçı Nasuh’un Kanûnî Sultan Süleyman’ın 1533-1536 tarihleri arasında Safevî Devleti’ne karşı çıktığı seferi konu alan eseri. 16. yüzyılın bu önemli seferini konu edinen pek çok eser olsa da Matrakçı Nasuh’un ordunun sefer esnasında konakladığı neredeyse tüm menzillerin resimlerini yapması onun eserini diğerlerinden ayırmıştır. Toplamda 109 varak/ 218 sayfa olan eserin 132 sayfası resimlidir. Eser metni menzil resimlerinin arasına yerleştirilmiştir (Yurdaydın 2014: 34).

Yazar eserin ismini Mecmû’-ı Menâzil ve yalnızca Menâzil olarak iki yerde zikreder (Yurdaydın 2014: 32). Eser başlıca üç kısımdan oluşmaktadır. İlki Irakeyn seferinin amacının anlatıldığı ve bu seferde fethedilen kalelerin adlarının yer aldığı mukaddime bölümüdür. İkinci bölümde yedi iklimden ve şehirlerin, beldelerin bu iklimlere göre mevkilerinden bahsedilmektedir. Üçüncü bölümde ise Osmanlı ordusunun İstanbul’dan Tebriz’e , Tebrizden Bağdat’a, Bağdat’tan tekrar Tebriz’e ve Diyarbakır-Halep üzerinden İstanbul’a kadar olan menzillerin isimleri ve resimleri yer almaktadır (Selen 1943: 814-815).

Hamit Sadi Selen, o devirde Anadolu’dan geçerek İran’a giden iki önemli yol olduğundan bahseder: Sivas-Erzurum yolu ve Diyarbakır-Halep yolu. Kanûnî sefere giderken Sivas-Erzurum yolunu, dönerken ise Diyarbakır-Halep yolunu kullanmıştır. Bu da seferde konaklanan menzillerin, dolayısıyla eserdeki resimlerin çeşitliliğini artırmıştır (1943: 815).

Matrakçı Nasuh, eserinde resimlerini yaptığı şehirlerle ya da menzillerin arasındaki mesafelerle ilgili bilgi vermemiştir. Ancak ordunun bu şehirlerden geçişini günü gününe vermeye özen göstermiştir (Yurdaydın 2014: 33). Ayrıca sefer esnasında meydana gelen hadiseleri ve siyasi münasebetleri aktarması bakımından da eser siyasi bir vesika niteliğindedir (Selen 1943: 816).

Menâzil’in içerisindeki resimleri birer topoğrafya haritası olarak yorumlayan Selen, resmi yapılan binaların, ağaçların vs. resimden ziyade işaret olduğunu savunur. Nasuh’un o dönem Anadolu, batı İran ve Irak’a ait kale ve şehir planı, kasaba ve köy krokisi, derbent, akarsu ve köprülerin resimleri ile bu resimlerin içerisine bitki örtüsü ve hayvanları da yerleştirerek, bunların yer aldığı iklimlerle ilgili bilgi vermeyi amaçladığını belirtir (Selen 1943: 817). Eserdeki resimler bu bakış açısıyla incelendiğinde sefer esnasında konaklanan şehir tipleri, şehirlerdeki yapıların stilleri, coğrafi yapıları, bitki örtüsü ve av hayvanlarıyla ilgili ayrıntılı bilgi edinmek mümkündür (Selen 1943: 817).

Menâzil’in tek nüshası İstanbul Üniversitesi Kütüphanesinde TY. 5964 numarada kayıtlıdır. Eserin tenkitli metni ve tıpkıbasımı Hüseyin G. Yurdaydın tarafından yapılmıştır (2014). Yurdaydın çalışmasında yazarın hayatı ve eserleri hakkında da bilgi vermiş, ayrıca eserde bahsedilen menzil adlarını, çeşitli kaynaklarla karşılaştırıp mümkün olduğunca doğru olarak tespit etmiştir.

Yazarın biyografisi için bk. "Nasûh, Matrakçı (Matrakî) Nasûh". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/nasuh-matrakci-matraki-nasuh