Münazara tarzında yazılmış alegorik bir eser.

Çağatay Edebiyatı klasik öncesi döneme ait eser, nazım ve nesir karışık söylenmiştir. Yûsuf Emîrî burada iki keyif verici maddenin fayda ve zararlarını ele alır; bunlara müptela olmuş kimseleri çeşitli hâl ve tavırlarıyla mukayese eder. Emîrî, 14. yüzyılın ikinci yarısı ile 15. yüzyılın ikinci yarısında yaşayan ve Şahruh’un oğlu olan Baysungur Mirza’nın nedimlerindendir (Ölmez 2007: 183). Açıkça söylemese de sanatçının eseri Baysungur Mirza’ya sunduğu düşünülmektedir (Togan 1949: 528-530; Köprülü 1945: 292-293). Nesir kısmı biraz daha sanatlı olmakla beraber Çağatayca deyim, atasözü benzeri kalıp ifadelerin bulunduğu münazara, sade bir dil ile söylenmiştir.

Beng u Çağır’ın tek yazma nüshası Londra British Museum koleksiyonunda bulunur (Rieu 1988: 291).

Eserde Emîrî, Beng'in temsil ettiği yeşiller giyinmiş, uyuşuk bir derviş ile Çağır'ın temsil ettiği kırmızılar giyinmiş, hiddetli ve hareketli bir genci karşılaştırır (Eraslan 1993: 171). Şarap ve afyonun münazarası üstün taraf belli olmaksızın araya bal unsurunun girmesiyle sona erer. “Heyecanlı, atılgan bir genç ile tecrübeli, ihtiyar bir derviş olarak canlandırılan şarap ve afyonun birtakım faydaları” (Alpay 1972: 107) sıralanmakla birlikte her iki unsurun helak edici özelliklerine dikkat çekilir. Giriş kısmında “Bir kün mana ʻazizi kim belagat mısrıda Yûsuf misillik irdi ve zihni iʻcaz izharında Musa sıfatlık, mutayaba babında teklif bilen tergib kıldı kim” ifadeleriyle sanatçı eseri hoş vakit geçirmek/mutayaba için kaleme aldığını dile getirir. Ama şarap ve afyonun konuşturulduğu bölümlerde bu maddelerin zararlarının açıkça anlatılması ve kötü yönlerinin vurgulanmak suretiyle kesin bir dille yerilmesi esere terbiye edici ve ahlakî bir özellik kazandırır. Eser ciddi dikkatler içeren notlarla beraber tam metin olarak “Yûsuf Emîrî’nin Beng u Çağır Adlı Münazarası” başlığıyla Gönül Alpay tarafından 1972 yılında yayımlanmıştır. Çalışmada Alpay, Emîrî’yi konu ve üslup açısından Nevâî (Lisan al Tayr) ve Fuzulî (Beng u Bâde) ile kıyaslamış (1972: 105); münazaranın daha bağımsız, gerçekçi, dolayısıyla orijinal nitelikli olduğunu belirtmiştir (1972: 108).

Eserlerinde Emîrî ve Emîr mahlaslarını kullanan (Eraslan, 1993: 171) yazar, münazaranın giriş kısmında “Fars uslubı bilen Türk elfazını terkib itip Beng u Çağır arasında münazara tertib kılgıl kim bu çakka tigrü hiç irse bu tavrnın ʻuhdesinin çıkmay turur” (Alpay 1972: 107-108) sözleriyle Fars üslubu ile Türk dilinde kendi çağına dek bu konuda başarılı bir eserin meydana getirilmediği iddiasında bulunur. Bununla beraber İran şairi Mevlâna Yahya Sîbek-i Nişaburî’nin aynı temalı eserinin Emîrî’nin münazarasına esin kaynağı olma ihtimali üzerinde duran Alpay, “Mantık al-Tayr’daki şaraba ait çeşitli hikâyelerin ve özellikle Şeyh San’an hikâyesindeki çoğu motifin şairi etkilemiş olabileceği yönünde görüş bildirir. Bundan başka Alpay, Yûsuf Emîrî’nin “Attar, Selman-ı Savecî ve Hafız-ı Şirazî, Ubeyd-i Zâkânî” (1972: 105) gibi şairlerin tesirinde kaldığını da ifade eder.

Yazarı biyografisi için bk. “Yûsuf Emîrî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/Emîri-yusuf-Emîri