BEHCETÜ'L-FEYHÂ
gazavât-nâme türünde eser
Kâmî, Edirneli Mehmed Kâmî Efendi (d. 1059/1649-50 - ö. 10 Zilkade 1136/22 Temmuz 1724)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Edirneli Mehmed Kâmî Efendi’nin (d. 1059/1649-50 - ö. 10 Zilkade 1136/22 Temmuz 1724) Bağdat'taki isyanların bastırılması ve asayişin sağlanmasını konu alan eseri. Kâmî manzumede eserin isminin Behcetü’l-Feyhâ olduğunu söylemiştir (Erişen 1998: 383). Eserin İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi’nde TY 2888 numarasıyla kayıtlı yazma nüshasında “el-Feyhâ lakab-ı Hille’dür. Bağdâd Hille’de silk-i tahrîre keşîde kılınmağla tesmiye olındı minhu” ibaresi kayıtlıdır (TY 2888, v. 31a derkenar; Erişen 1998: 383). Behcetü’l-Feyhâ'nın  ismi bazı kaynaklarda sehven Behcetü’n-Nu‘amâ (Mehmed Tahir 1333: 392) ve Behcetü’n-Na‘îmâ (Mehmed Süreyya 1308: 73) olarak verilmiştir. Ayrıca İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi’nde TY 2839 (v. 31b) ve Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nde Hazine 925 (v. 1b) numaralarıyla kayıtlı yazma nüshalarda da sehven Tuhfetü’z-Zevrâ olarak kaydedilmiştir.

Hamdelenin ardından 7 bölüm ve hâtime ile toplam 224 beyitten oluşan eserde mesnevi nazım şekli ve aruzun "fe‘ilâtün mefâ‘ilün fe‘ilün" kalıbı kullanılmıştır. Eserde 1116/1704 yılında Bağdat’a vali tayin edilen Eyyûbî Hasan Paşa’nın (ö. 1136/1723-24) burada 19 yıl süren valiliği süresince asayişi sağlaması ve halkı yağmalayan çeşitli Arap kabilelerinin isyanlarını bastırması anlatılır. Mesnevinin “İhtilâl-i Nevâhî-i Bağdad” başlıklı ilk bölümünde Bağdat’ın uzun zamandır buraya musallat olan Arap kabileleri tarafından soyularak harabeye çevrildiği, “Kesr-i Dest-i Tetâvül-i Urbân” başlıklı bölümde Sultan III. Ahmed’in bu sorunu çözmek üzere Hasan Paşa’yı vali olarak Bağdat’a gönderdiği, “Vak‘a-i İnhizâm-ı Âl-i Uzeyr” başlıklı bölümde Uzeyr kabilesinin bozguna uğratılması, “Der Beyân-ı Ziyâret-i Meşhed” başlıklı bölümde Hasan Paşa’nın Necef, Kerbela, Meşhed, Kûfe ve Hille’ye yaptığı ziyaretler, “Tuhfe Tarh-ı Hikâyet-i Elmas” başlıklı bölümde Hille köprüsünü temizleyen bir fakirin çerçöp içinde bulduğu elmasın Hasan Paşa tarafından padişaha layık olacağı düşüncesiyle İstanbul’a gönderilmesi konu edilir. “Bu’l-aceb Vak‘a-i Benî Lâmî” başlıklı bölüm, Bağdat halkının Benî Lâm kabilesinin yağmasından, “İnhizâm-ı Hazâ’ilî Selmân” başlıklı bölüm ise Bağdat ve Hille’nin İbni Abbâs Selmân’ın elinden kurtarılmasına ayrılmıştır. Eser, Hasan Paşa’ya dua ve eserin ismini içeren hâtime bölümü ile sona erer.

Dîvân'ın sonunda yer alan Behcetü’l-Feyhâ mesnevisi (Erişen 1998: 368-383), müstakil olarak da yayımlanmıştır (Yıldırım 1995: 285-301). Bu yayında İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi’nde TY 2839 (v. 31b-38a), TY 2888 (v. 25b-31a) ve TY 2892 (v. 25b-31a) numaralarıyla kayıtlı yazma nüshalar kullanılmıştır. Bunların dışında Behcetü’l-Feyhâ Edirne Selimiye Yazma Eser Kütüphanesi’nde 22 Sel 2136 (v. 23a-28a) ve Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nde Hazine 925 (v. 1b-7a) numaralarıyla kayıtlı nüshalarda da mevcuttur.

Kanaatimizce Bağdatlı İsmail Paşa’nın “manzûme-i Türkiyye fi’t-târîh” (tarihle ilgili Türkçe manzume) ifadesiyle tanımladığı ve kütüphanelerde nüshasına rastlanmayan Âsaf-nâme de Behcetü’l-Feyhâ olmalıdır (1945:5).

Şairin biyografisi için bk. “Kâmî, Edirneli Mehmed Kâmî Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/kami-edirneli-mehmed-kami-efendi

Eserden Örnekler


Cümleden biri hıtta-i Bagdâd

Reşk-i bâg-ı İrem bihişt-âbâd

Hayli demdür kabâ’il-i urbân

Almış etrâfını idüp tuğyân

Buldıgın soydı taşrada Urbân

Oldı cümle Kalenderî uryân


Havfden berg ü bârını gûyâ

Başı üstinde gezdürür hurma


Olur ahvâli cümle nev‘-i dîger

İntizâmı Arab saçına döner

Arabuñ eşkıyâsı pey der-pey

Gâret itmiş kalur mı Orta’da şey

Sâkinân-ı nevâhi-i Bagdâd

Bu ‘aşîretden itdiler feryâd


Didiler aldı mâlumuz komadı

Durup oturma hâlümüz komadı

Ey dilîr-i yegâne sad-feryâd

Bu sitemgerlerüñ elinden dâd


Eyledi ol vezîr-i âlî-câh

Derdmendâna şefkat ile nigâh

Oldı ol şeh-süvâr-ı şîr-cenâb

Bir mübârek vakitde pâ be-rikâb


Esbe mihmîz ile haber itdi

Semt-i a‘dâ budur diyüp gitdi


Oldı düşmen habîr azminden

Havfe düşdi hücûm-ı rezminden


Bu geliş hayli bî-amân geliş

Sâ’ire beñzemez yaman geliş


Didiler gâlibâ bu hengâme

Lâmelif çizdirür Beni Lâm’a (Erişen 1998: 368-378).

Kaynakça


Bağdatlı İsmail Paşa (1945). Îzâhü’l-meknûn fi’z-zeyli alâ Keşfi’z-zünûn an Esâmii’l-kütüb ve’l-fünûn. (Haz. Ş. Yaltkaya, R. Bilge). I: 5. İstanbul: MEB Yay.

Bursalı Mehmed Tahir (1333 [1915]). Osmanlı Müellifleri. c. 2. İstanbul: Matbaa-i Amire.

Erişen Yazıcı, Gülgün (1998). Edirneli Kami ve Divanının Tenkitli Metni. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.

Erişen Yazıcı, Gülgün (2017). Kâmî Divanı. ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10619,kamipdf.pdf?0 (Erişim tarihi: 20.02.2022).

Mehmed Süreyya (1308 [1891]). Sicill-i Osmanî Yahut Tezkire-i Meşâhîr-i Osmaniyye. c. 4. İstanbul: Matbaa-i Amire.

Yıldırım, Ali (1995). “Kâmî'nin Behçetü'l-Feyha Mesnevisi”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7 (1-2): 285-301.

Atıf Bilgileri


Erişen Yazıcı, Gülgün. "BEHCETÜ'L-FEYHÂ". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/behcetu-l-feyha-tees-1491. [Erişim Tarihi: 07 Haziran 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 DÎVÂN (KÂMÎ) Kâmî, Edirneli Mehmed Kâmî Efendi Prof. Dr. Gülgün Erişen Yazıcı
Görüntüle
2 TUHFETÜ'Z-ZEVRÂ Kâmî, Edirneli Mehmed Kâmî Efendi Prof. Dr. Gülgün Erişen Yazıcı
Görüntüle
3 FÎRÛZ-NÂME (KÂMÎ) Kâmî, Edirneli Mehmed Kâmî Efendi Prof. Dr. Gülgün Erişen Yazıcı
Görüntüle
4 ÂSAF-NÂME (KÂMÎ) Kâmî, Edirneli Mehmed Kâmî Efendi Prof. Dr. Gülgün Erişen Yazıcı
Görüntüle
5 MANZÛME-İ DURÛB-I EMSÂL (HIFZÎ) Hıfzî Dr. Öğr. Üyesi BAHANUR ÖZKAN BAHAR
Görüntüle
6 NA'T MECMÛ'ASI (HÜSEYİN AYVANSARÂYÎ) (Rıfat Kütük Şahsi Kütüphanesi) Ayvansarâyî, Hâfız Hüseyin Diğer Aybala Sena KÜTÜK
Görüntüle
7 DÎVÂN (KESBÎ /KİSBÎ) Kesbî/Kisbî, Kesbî Mehmed Efendi ismail Aksoyak
Görüntüle
8 TERCÜME-İ DURÛB-I EMSÂL-İ ARABİYYE (KUDSÎ, ABDULLÂH EFENDİ) Kudsî, Abdullah Efendi Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
9 TERCÜME-İ LUTFU'T-TEDBÎR fî SİYÂSÂTİ'L-MÜLÛK (KUDSÎ, ABDULLÂH EFENDİ) Kudsî, Abdullâh Efendi Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
10 TERCÜME-İ EL-BERKU’L-YEMÂNÎ FÎ FETHİ’L-OSMÂNÎ (KUDSÎ, ABDULLÂH EFENDİ) Kudsî, Abdullâh Efendi Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
11 DÎVÂN (TEKİRDAĞLI AHMED LÜTFÎ) Lütfî, Ahmed Lütfî Efendi Diğer Ahmet Serdar Erkan
Görüntüle
12 MÜSTEVCEBÜ’L-HALÂS FÎ TEFSÎR-İ SÛRETİ’L-İHLÂS (TÂHİR, MEKKÎ-ZÂDE MEHMED) Tâhir, Mekkî-zâde Mehmed Tâhir Efendi (?/? – ö. 1128/1716) Dr. Öğr. Üyesi Oğuzhan UZUN
Görüntüle
13 AHSENÜ'L-HABER MİN KELÂMİ SEYYİDİ'L-BEŞER (VÂSIF, ŞA'BÂN-ZÂDE ABDULLÂH VÂSIF ÇELEBİ) Vâsıf, Şa'bân-zâde Abdullâh Vâsıf Çelebi Diğer Nükran ERBAŞ
Dr. Öğr. Üyesi Muhammed İkbâl Güler
Görüntüle
14 DÎVÂNÇE (ABDÎ / VASSÂF) Abdî (Vassâf), Abdullâh Efendi Prof. Dr. İbrahim Halil Tuğluk
Görüntüle