Halk arasında Hâkim Ata lakabıyla tanınan ve Ahmed Yesevi’nin üçüncü halifesi olan Süleyman Bakırgan Hâkim Ata’ya (d. ?/? - ö. ?/1186) nispet edilen şiir mecmuası. Bu eserde 12.-18. yüzyılda yaşamış farklı şairlerin hikmet ve kıssaları yer alsa da eser, Süleyman Hâkim Ata’ya nispet edilmiştir. Bunun iki nedeni olduğu düşünülmektedir. Birincisi eserin Süleyman Hâkim Ata’nın bir eseriyle başlaması, ikincisi ise eserde en fazla Süleyman Hâkim Ata’nın eserlerine yer verilmesidir (Güzel, 2007: 77; Sever, 2018: 7).

Bakırgan Kitabı, Ahmed Yesevi ile başlayan Yesevi geleneğinde şiir kaleme alan irfan ehli şairlerin eserlerini bir araya getiren bir antolojidir. Şiirler çoğunlukla dini içerikli metinlerden oluşmaktadır. Şairlerin hayatları hakkında herhangi bir malumat bulunmayan eserde en fazla şiir Süleyman Hakîm Ata’ya aittir. Onun şiirlerinde dinî-tasavvufî konular ağırlıklıdır. Bu şiirlerde Allah ve peygamber sevgisi, ibadetler, kıyamet, cennetin güzellikleri ve cehennemin çirkinlikleri, peygamberin miraç mucizesi, ahlâk değerleri, dervişin sahip olması gereken vasıflar gibi konular işlenmiştir. Ayrıca Kazak halkının özgürlüğü ve bağımsızlığının gerekliliği de vurgulanmıştır (Güzel, 2007: 82). Hâkim Ata bu şiirlerde Hoca Ahmet Yesevi’ye olan sevgisini ve bağlılığını da dillendirmiştir. Hâkim Ata, açık ve anlaşılır bir üslupla kaleme aldığı bu şiirlerde “Süleyman Bakırgânî”, “Kul Süleyman”, “Addaî Kul Süleyman”, “Hâkim Süleyman”, “Miskin Süleyman” gibi mahlaslar kullanmıştır. Bakırgan Kitabı’nda ayrıca Ahmet Yesevî, Îkânî, Şems-i Özkendî, Abîdî, Meşreb, Şemseddîn, Nevâî, Kul Şerîf, Hudâdâd, Fakîrî, Kul Nesîmî, Kâsım, Gedâî, Hâfız, Huzûrî, Râcî, Behbûdî, Miskîn, Şehâ Şuhûdî, Gazalî, Tufeylî, Sâdıkî, Bahaüddin, Hurremî, Hatâyî Sâkî gibi Yesevi dervişlerinin şiirleri ile müellifi belli olmayan bir şairin şiiri vardır. Bu şairlerin şiirlerinde de genellikle dinî, tasavvufî ve ahlakî konular ağırlıklıdır. Şairlerin şiirlerinin sayısı eserin nüshalarında farklılık göstermektedir (Güzel, 2007: 77; Sever, 2018: 14).

Bakırgan Kitabı Arap harfleriyle kaleme alınmıştır. Mecmuada yer verilen şiirler yedili, sekizli, on birli, on ikili, on dörtlü, on altılı hece ölçüleri ile aruzun “Fâ i lâ tün/Fâ i lâ tün/Fâ i lâ tün/Fâ i lün”, “Me fâ î lün/Me fâ î lün/ Fe û lün; Fâ i lâtün/Fâ i lün” kalıplarıyla yazılmıştır (Sever, 2018: 18). Eserdeki birçok şiirde vezin hataları vardır.

Kuzey Türkleri tarafından eskiden beri bilinen Bakırgan Kitabı’nın birçok el yazması nüshası vardır. El yazması nüshalarına dayanarak ilk defa Kazan’da 1847 yılında basılan Bakırgan Kitabı, 1884, 1898 ve 1901 yılında aynı metin üzerinden tekrar yayımlanmıştır. (Güzel, 2007: 76). Türkiye’de ilk defa Abdurrahman Güzel tarafından yayımlanan eserde de bu baskı esas alınmakla birlikte, Özbek öğrencilerden derlenen başka nüshalardan da faydalanılmıştır (2007: 76-77). Güzel, çalışmasında öncelikle Bakırgan Kitabı’nın üretildiği sosyal ortama ışık tutmuş, ardından Hâkim Ata’nın hayatı ve eserleri ile eserlerinin içeriği hakkında açıklayıcı bilgiler vermiştir. Bu çalışmada Bakırgan Kitabı ile birlikte Hâkim Ata’nın diğer eserlerini günümüz Türkiye Türkçesine aktararak yayımlamıştır. Bakırgan Kitabı’nın Türkiye’deki bir başka neşri Mustafa Sever tarafından yapılmıştır. Bu çalışmada eserin Kazan/Tataristan’da bulunan Galimcan İbrahimov Dil, Edebiyat ve tarih Araştırmaları Enstitüsü Türkçe Yazmaları bölümündeki Kol. 39, 1-2/734 numarada kayıtlı 96 varaklık nüshası esas alınmıştır. Sever, önce eserle ilgili bilgi vermiş ardından eserin çeviri yazısını yayımlamıştır (2018).

Şairin biyografisi için bk. “Hâkim Ata, Süleyman Bakırgan”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hakim-ata-suleyman-bakirgan