16. yüzyılın asrın önemli müderris ve ediplerinden Gelibolulu Muslihüddin Sürûrî'nin belâgat konulu eseri. Sürûrî, Kanunî Sultan Süleyman (ö.1566) tarafından oğlu Şehzâde Mustafa’nın (ö.1553) edebiyat hocalığına tayin edildikten sonra, Şehzâde’nin güvenini kazanmış, sırdaşı ve en yakın adamlarından birisi olmuştur. Amasya’da bulunduğu esnada, pek sevdiği talebesi ve arkadaşı Şehzâde Mustafa’nın iyi yetişmesi için çalışmış, onun adına kimi eserler te’lif ve tercüme etmiştir. Bunlardan biri de Bahrü’l-Maârif olup telif tarihi 1549’dur.

Bahrü’l-Maârif, Şeyh Ahmed el-Bardahî’nin Câmiu’l-Envâi’l-Edebi’l-Fârisî (telif 1502) isimli eserinden sonra (Saraç 2001: 26) Türkçede yazılan derli toplu ilk belâgat kitabı sayılmaktadır (Çavuşoğlu 1986: 2). Eser, Reşidüddin Vatvat’ın (ö. 1177) Farsça belagât kitaplarının en eskisi ve önemlisi sayılan Hadâiku’s-Sihr fî Dakâiki’ş-Şi'r adlı eserinden özetlenerek tercüme edilmiştir (Şafak 1991: 434). Sürûrî, bu eseri aslına sadık kalarak tercüme etmiş, edebî sanatın önce tanımını yaptıktan sonra sırayla Kuran’dan, hadislerden ve kelâm-ı kibârdan örnekler vermiştir. Bu örnekler kaynak metinden olduğu gibi alınmasının yanı sıra bazı maddelerde kısaltılarak verilmiştir. Kaynak metinde örnek olarak verilen iki beyitten sadece bir beytin alındığı da vakidir. Bazı maddelerde ise ilave örnekler verildiği görülmektedir.

Her ne kadar kaynak metne sadık kalınmaya çalışılsa da kimi maddelerde Türkçe örnekler yer almaktadır. Mülemma, musammat, muammâ, müvaşşah, reddü’l-acüz, redif, sehl-i mümtenî, tazmin, terci ve tezad ile bahirlerde de Türkçe örnekler verilmiştir. Türkçe örnek verilen beyitlerde dikkati çeken husus bir şekilde Şehzâde Mustafa ile ilgili olmasıdır. Muammâda sorulan isim Şehzâde Mustafa’dır, müveşşahta çıkan isim yine Mustafa’dır. Reddü’l-acüzde verilen en son örnek ise şairin kendisine aittir.

Eserin dibacesinde Şehzade Mustafa’nın talebi üzerine yazıldığı ve bir mukaddime, üç makale ve bir hatimeden mürekkep olduğu görülür. Mukaddimede, aruz ilmi ve şiir terimleri üzerine yazıldığı açıklanmıştır. "Bahirler Beyânındadur" başlığını taşıyan ilk makalede bahirlerin salimleri ve gayr-ı salimleri Farsça ve Türkçe açıklanmış; "Sanayi-i Şiʿriyye Beyânındadur" başlıklı ikinci makalede edebi sanatlar tarif edilmiş, "Teşbîhât ve Mesâil-i Enîsüʾl-ʿUşşâk Beyânındadur" başlıklı üçüncü makalede sevgili ve sevgilin güzellik unsurları ilgili benzetmeler, har ve kelime oyunlarıyla yapılan sanatlar işlenmiş, "İlm-i Şiʿriñ Fevâyidi Beyânında ve Defʿ-i Mütâʿındadur" başlıklı hatimede ise şiir ve şairlik dini açıdan ele alınıp incelenmiştir.

Kütüphanelerde çok sayıda nüshasının bulunması kitabın okunduğunu ve rağbet gördüğüne işaret eder.

Eser üzerine iki yüksek lisans (Okatan 1986, Güleç 1997) ve bir doktora (Şafak 1991) çalışması yapılmıştır.

Yazarın biyografisi için bk. "Sürûrî, Musliheddin Mustafa (Şârih-i Mesnevî)". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/sururi-musliheddin-mustafa-sarihi