BÂĞ-I BEHİŞT (KULOĞLU, İLYÂS)
tefsir
Kuloğlu, İlyâs (d. ?/? - ö. 1068/1658)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Kuloğlu'nun toplamda 656 ayet tefsir ettiği eseri. Kaside nazım biçimiyle yazılmış olan bu tefsir, 8049 beyit ihtiva etmektedir. Beyit sayısı göz önüne alındığında klasik Türk edebiyatında yazılmış en geniş manzum tefsir eseri olma özelliğine sahiptir. Yine tefsir edilen ayet sayısı göz önüne alındığında en çok ayetin tefsir edildiği eserdir. Tefsiri yapılan ayetler, 656 kaside nazım şekliyle yazılmış yirmişer beyitlik 399 manzumede ele alınmış olup ilgili ayet ve/veya ayetler, sonra o ayetin ve/veya ayetlerin tefsiri doğrultusunda yazılmıştır. Eserde kasideler, revi harflerine göre alfabetik olarak tertip edilmiş olup (Taş 2013: 11-12; Taş 2014: 20; Adıgüzel 2018: 247) ilk üç şiir münâcât, dördüncü şiir tevhîd, beşinci ve altıncı şiirler na’t, sırasıyla yedi, sekiz, dokuz ve onuncu şiirler Hz. Ebubekir, Hz. Ömer, Hz. Osman ve Hz. Ali övgüsünde birer medhiyye olmakla birlikte on birinci şiir ise IV. Murat methiyesidir (Taş 2013: 11; Adıgüzel 2018: 247). Eserin 1047/1638 yılının Ramazan ayında Kadir Gecesi’ne denk gelen bir Cuma günü tamamlandığı belirtilir. Ayrıca ayetlerin tefsiri dışında, 1 Farsça kaside ile eserin sonunda yer alan 401 ve 402 sıralı iki şiir daha olup bunlardan ilki Hz. Peygamber’in, “Benim ümmetimin âlimleri İsrailoğullarının nebileri gibidir.” hadisinin şerhidir. (Taş 2013: 12; Taş 2014: 49; Adıgüzel 2018: 247). Eser üzerine doktora tezi hazırlayan Bünyamin Taş, tefsir edilmek üzere seçilen ayetlerin sabit bir konusu olmadığından bahisle birlikte içerik açısından değerlendirildiğinde peygamberler tarihi, dua (münâcât), Hz. Muhammed ve ahiret (özellikle cennet) konularını işlemeye uygun olan ayetlerin çoğunlukta olduğundan bahseder (Taş 2014: I).

Kütüphanelerde dört nüshası bulunan eserin Süleymaniye Kütüphanesi Hacı Mahmud Efendi Bölümü 3398 numarayla kayıtlı yazmasının Şerifî mahlaslı bir şair tarafından Kuloğlu mahlası değiştirilip kendi adına maledilmeye çalışıldığı saptanarak edebiyat tarihimizin en eski intihal vakalarından biri ortaya çıkarılmıştır (Taş 2014: 50). Bâğ-ı Behişt üzerine doktora tezi hazırlamıştır (Taş 2014). Eser, iki cilt hâlinde yayımlanmıştır (Taş 2015).

Şairin biyografisi için bk. “Kuloğlu, İlyas”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ferhad-ferhad-pasa

Eserden Örnekler


İşbu âyet kim işitdün bu durur eblag edâ

Mustafâya bunı Cibrîl ile vahy itdi Hudâ


Didi erbâb-ı tefâsîr bunı Bû-Bekrün içün

Şöyle inzâl idüp ihyâ kılınur bil mahzâ


Anı Hak medh ide  Kurân-ı  'azîm içre aceb

Tan-mıdur olsa bugün cümle re'îs-i üdebâ


Yirine anı kalîfe komış ol Fahr-ı cihân

Uydılar cümle sahâbe ana bî-çun u çerâ


Nakl iderler kim anun var imiş üç kenzi la†îf

Kılmış Allâh Resûli yolına hep yagmâ


Hem Bilâli satun alup dahı âzâd itmiş

Hak likâsın dileyüp istemiş ol kurb-ı rızâ


Bazı ashâb dalâlet ana isnâd idüben

Kim Bilâl gizlü defîne bulup itmiş peydâ


Ya'nî Bû-Bekr anı eliyle satun almış ola

Hem ticâret ide bir lu'b ile hem bula gınâ


İşbu âyet ile bildürdi Hudâ-yı müte'âl

Kim Ebû-Bekr imiş 'âlemde bugün ehl-i sehâ


Hîç murâd itmez imiş kimseden ol ecr-i cezîl

Vech-i a'lâsını Rabbisinün itmiş o recâ


Şânına işbu edâ ile lisân-ı tenzîl

Böyle nâzil oluban Ahmede olmış ihyâ


Bir gün ol Fahr-ı cihân kerem olup bunı dimiş

Cennetün kuflı ola anun elinde ammâ


Kimi dilerse koya cennete Bû-Bekr bilün

Kimi diler ise ol redd idüp ide berrâ


Vây anun başına kim sevmeye Bû-Bekri bugün

Çeke ol rûz-ı kıyâmetde niçe renc ü 'anâ


Gör Ebû-Bekri virüp varını rif'at buldı

Gör Ebû-Cehli dir ehlektü o mâlen lübedâ (Taş 2014: 396-397). 

Kaynakça


Adıgüzel, Niyazi (2018). “Kuloğlu Şeyh Hacı İlyas'ın Dîvân-ı Mesâbih Adlı Eseri Üzerine Bir Değerlendirme”. RumeliDE Journ l of Language and Literature Studies (4): 244-253.

Taş, Bünyamin (2013). “Kuloğlu Şeyh Hacı İlyas Ve Külliyatı”. Akademik Bakış Dergisi (Mart – Nisan 35): 1-18.

Taş, Bünyamin (2014). Kuloğlu Şeyh Hacı İlyas Bâğ-ı Behişt (İnceleme-Tenkitli Metin). Doktora Tezi. Edirne: Trakya Üniversitesi.

Taş, Bünyamin (2015). Kuloğlu Şeyh Hacı İlyas Bağ-ı Behişt. Balıkesir: Serüven Kitap.

Atıf Bilgileri


Tan, Bünyamin. "BÂĞ-I BEHİŞT (KULOĞLU, İLYÂS)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/bag-i-behist-kuloglu-ilyas. [Erişim Tarihi: 12 Eylül 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 DÎVÂN-I HÜMÂYÛN (KULOĞLU, İLYÂS) Kuloğlu, İlyâs Öğretmen Bünyamin Tan
Görüntüle
2 DÎVÂN-I MESÂBÎH (KULOĞLU, İLYÂS) Kuloğlu, İlyâs Öğretmen Bünyamin Tan
Görüntüle
3 MEVLİD-İ NEBÎ ( KULOĞLU, İLYÂS) Kuloğlu, İlyâs Öğretmen Bünyamin Tan
Görüntüle
4 ETVÂR-I SEB'A (KULOĞLU) Kuloğlu, İlyas Doç. Dr. Necdet Şengün
Görüntüle
5 SİLSİLE-NÂME (KULOĞLU İLYAS) Kuloğlu Şeyh Hacı İlyas Dr. Faruk Sönmez
Görüntüle
6 LEMEZÂT-I HULVİYYE EZ LEMEÂT-I ULVİYYE (MAHMUD CEMALEDDİN HULVÎ) Mahmud Cemaleddin el-Hulvî Diğer Özlem Şamlı
Görüntüle
7 AHBÂRÜ’L-'İBER (ZA’ÎFÎ, MUHAMMED) Za'îfî, Muhammed Dr. Necmiye Özbek Arslan
Görüntüle
8 KIRK HADİS TERCÜMESİ (FEYZÎ-İ KEFEVÎ) Feyzî-i Kefevî Prof. Dr. Adem Ceyhan
Görüntüle
9 ZÜBDETÜ'N-NESÂYİH VE UMDETÜ'T-TEVÂRÎH (IYÂNÎ) Iyânî, Cafer Iyânî Bey Prof. Dr. Osman Ünlü
Görüntüle
10 RÂZ-NÂME FÎ MENÂKIBİ'L-ULEMÂ VE'L-MEŞÂYİH VE'L-FUZELÂ (KEFEVÎ HÜSEYİN) Kefevî, Hüseyin ismail Aksoyak
Görüntüle
11 ES-SEYFÜ'L-MESLÛLÜ FÎ ŞERHİ'R-RESÛLİ (MUSTAFA b. BÂLÎ) Mustafa b. Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
12 HADÎS-İ ŞERÎFLER MECMUASI (MUSTAFÂ b. BÂLÎ) Mustafâ b. Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
13 HÂŞİYE ALÂ ŞERHİ MİFTÂH (MUSTAFA b. BÂLÎ) Mustafâ bin Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
14 TUHFE-İ ŞEMSÎ (ŞEMSÎ) Şemsî, İsfendiyar-zâde Şemsî Ahmed Paşa Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
15 KARAMAN-NÂME (ŞİKÂRÎ) Şikârî Araş. Gör. Mizan Coşkun Özgür
Görüntüle