- Yazar Biyografisi (TEİS)
Babur, Gazi Zahîrüddin Muhammed - Madde Yazarı: Dr. NURAY TAMİR
- Eser Yazılış Tarihi:16. Yüzyıl
- Yazıldığı Saha:Çağatay
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:16. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Mensur
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Hatırat
- Yayın Tarihi:25/10/2022
BÂBUR-NÂME/VEKÂYÎ (BABUR)
hatırat, otobiyografiBabur, Gazi Zahîrüddin Muhammed (d. 6 Muharrem 888/14 Şubat 1483 - ö. 6 Cemâziyelevvel 937/26 Aralık 1530)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Gazi Zahîrüddin Muhammed Babur'un, Çağatay Türkçesi ile yazdığı hatırat. Aynı zamanda tarihî bir vesika olan Babur-nâme’de, hatırat yanında folklor, coğrafya, etnografya, zooloji, botanikle ilgili bilgileri de içeren günlük karakterle ilgili gözlem ve tecrübeler aktarılmıştır. Bu çok yönlülüğüyle eser hatırat, otobiyografi, günlük, seyahatname, folklor ansiklopedisi, tarih, şairler tezkeresi görünümündedir (Şen 1993: IV, Akün 1991b: 405). Vekâyi’, Vâkıa-nâme, Vâkıât-ı Bâbürî, Vekâyi’nâme-i Pâdişâhî, Bâbüriyye ve Farsça tercümelerde Tüzük-i Bâbürî isimleri ile de anılan Babur-nâme, Köprülü’ye göre edebî bakımdan Çağatay hatta genellikle Türk nesrinin en güzel örneğidir (1963: 315, 1970: 184-185). Eserde bazı kısımlar eksik olmakla birlikte, Babur’un on iki yaşında tahta çıkmasından (5 Ramazan 899 / 9 Haziran 1494) ölümünden bir yıl öncesine (3 Muharrem 936 / 7 Eylül 1529) kadar olan zaman süresince geçen hayat macerası anlatılmaktadır. Muhtevasına göre eser, Fergana Bölümü 1494-1503 yılları, Kabil Bölümü 1504-1520 yılları, Hindistan Bölümü 1525-1529 Eylül’ü olmak üzere üç bölüme ayrılabilir (Akün 1991b: 404-405, Akgül 2020: 18). Kompozisyon ve üslup olarak 1. Bölüm 899 / 1493/94 - 914 / 1508 yılları arasını anlatan hatırat türünde; 2. Bölüm 925 / 1519 - 936 / 1530 yılları arasındaki olaylara ait günlük türünde olmak üzere ikiye ayrılır (Şen 1993: XV).
Eserin Tahran, Elphinstone ve Haydarâbâd başta olmak üzere en az on adet yazma nüshası bilinmektedir (Arat 1987: 0140, Akün 1991b: 407, Şen 1993: XXXII-XXXVIII, Togan 1959-60: 153, 157, Mano 2017: 464-465).
Doğu ve Batı dünyasında da dikkat çeken eserin tamamı ya da bazı bölümlerinin sadece orijinalinden değil, Farsça ve İngilizce tercümelerinden pek çok dile tercümeleri de bulunmaktadır. Togan’ın Tahran’da bulduğu nüshanın satır aralarındaki Farsça tercüme (931 / 1524-25); Hindistan Alvar şehrindeki yazma tercüme (937 /1530-31); Mirza Payanda Hasan Gaznevî ve Muhammed Kuli Mogul Hisarî tercümesi (994 / 1586); Abdürrahim Mirza Türkmen Vâki’at-ı Bâburî adlı tercümesi (999/1589) eserin Farsçaya yapılan tercümeleridir. Nicolas Corneliszon (1692, 1785) tarafından Flemenkçeye, George Jakob Kehr (1734) tarafından Latinceye, John Leyden ve William Erskine (1826), R. M. Caldecott (1844), F. G. Talbot (1909), Sir Lucas King (1921), Annette Susannah Beveridge (1905, 1912-1921, 1922), W. M. Thackston (1993) tarafından İngilizceye, A. Kaiser (1828) tarafından Almancaya, A. Pavet de Courteille (1871), Jean-Louis Bacqué-Garammont (1980, 1985) tarafından Fransızcaya, N. N. Pantusov (1884), V. Vátkin (1896), S. I. Polákov (1904), M. Sali’e, S. Azimcanova (önsöz ve indeksi ile) (1958) tarafından Rusçaya, Mirza Nâsireddin Haydar (1924), Reşid Ahter Nedevî (1969) tarafından da Urducaya tercüme edilmiştir (Arat 1987: 0141-42, Akün 1991b: 406-408, Şen 1993: XXXIX-XLI, Akgül 2020: 1-2).
Türkiye Türkçesine aktarması Reşid Rahmeti Arat (1943-1946) tarafından yapılmıştır, eserde önsöz ve tarihî özeti Y. Hikmet Bayur hazırlamıştır (Arat 1987).
Eiji Mano, dört Çağatay nüshasını karşılaştırarak 1995 yılında metni, 1996 yılında ise dizinini hazırlamıştır, 2006 yılında da metnin ikinci edisyonunu yayınlamıştır (2017: 463, 471, Akyol 2014: 5).
Yazarın biyografisi için bk. "Babur, Gazi Zahîrüddin Muhammed". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/babur-gazi-zahiruddin-muhammed
Eserden Örnekler
Türk ve Çagataydın, her göşe vü kenârda hem kim kalıp ediler, bazı ragbat bile, bazı kerh bile Özbekke payvasta boldılar. Bir men Kâbulda kalıp edim [213a/7-8] (Şen 1993: 112).
Türkistândın haylî koyırak bu deryâ tamâm kumga siner hîç deryâga katılmas. Yeti pâre kasabası bar, beşi Seyhûn suyının cenûb tarafı, iki şimâl cânibi [2a/3-4] (Koca 2013: 16).
Neçe yıl Türkistân hâkimi edi. Şeybânî Hân Türkistânnı mundın aldı [22b/3] (Koca 2013: 46).
Ümerâsı: Hüsrev Şâh edi, Türkistânlık Kıpçakdındur [28b/3-4] (Koca 2013: 55).
Kaynakça
Aka, Murat (2014). Babürnâme’nin Dil Özellikleri. Yüksek Lisans Tezi. Elâzığ: Fırat Üniversitesi.
Akgül, Semra (2020). Bâbürnâme’nin Haydarâbâd Nüshasının Transkripsiyonu ve Söz Dizimi İncelemesi. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
Akün, Ömer Faruk (1991b). “Bâbürnâme”. İslâm Ansiklopedisi. C. 4. İstanbul: TDV Yay. 404-408.
Akün, Ömer Faruk (1991a). “Bâbür (Sanatkâr ve Fikir Adamı Yönü)”. İslâm Ansiklopedisi. C. 4. İstanbul: TDV Yay. 396-400.
Akyol, Ercan (2014). Bâburnâme: Bir Birey Olarak Bâbur ve Yeni Bir Nasihatnâme Türü. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi.
Arat, Reşit Rahmeti (1987). Gazi Zahirüddin Muhammed Babur Vekayi Babur’un Hâtıratı I-II. (Önsöz ve Tarihî özet Y. Hikmet Bayur). 2. Baskı. Ankara: TTK Yay.
Atam, Aşkın (2021). Babur-Nâme’nin [120a-183a] Varakları Arasındaki Bün Tematik Sözlüğü (İsimler). Yüksek Lisans Tezi. Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi.
Avcı, Mesut (2010). Stämme im Babur-Name / Babürnamadeki Kabileler. Yüksek Lisans Tezi. Almanya: Freie Universität Berlin.
Avcı, Mesut (2015). Erscheinungsform Des Islam im Baburname. Doktora Tezi. Almanya: Freie Universität Berlin.
Berbercan, Mehmet Turgut (2008). Babur’un Hatıratında Geçen Hayvan Adları ve Bunların Türk Dili Açısından Değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
Ceylan, Nimet (2009). Gazi Zahirüddin Muhammed Bâbur Mirza’nın Eserlerindeki İkilemeler. Yüksek Lisans Tezi. Adana: Çukurova Üniversitesi.
Çağma, Şükriye Duygu (2020). Babürnâme’de İsimlerin Kavram Alanlarına Göre Sınıflandırılması. Doktora Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi.
Çevik, Gökhan (2014). Babur-Nâme’nin [184a-244b] Arasındaki Bölümü (Metin, Gramatikal Dizin ve Sözlük). Yüksek Lisans Tezi. Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi.
Çorbacı, Esra (2012). Babürname’de Sıfatlar. Yüksek Lisans Tezi. Aydın: Adnan Menderes Üniversitesi.
Demir, Cengiz (2016). Baburname’de Birleşik Fiiller. Yüksek Lisans Tezi. Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi.
Erarslan, Merve (2022). Babürnâme’de Söz Yapımı: Fiiller. Yüksek Lisans Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi.
Güneri, Mukadder (1994). Baburname’nin Temel Konuları. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
Hezer, Akif Yağızhan (2021). Babur-Nâme’nin [184a-244b] Varakları Arasındaki Bölümün Tematik Sözlüğü (İsimler). Yüksek Lisans Tezi. Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi.
İldeniz, Kader Elif (2021). Babur-Nâme’nin [1b-60b] Varakları Arasındaki Bölümün Tematik Sözlüğü (İsimler). Yüksek Lisans Tezi. Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi.
Kara, Hatice Kübra (2022). Bābur-Nāme’nin [245a-382b] Varakları Arasındaki Bölümde Yer Alan Eski Türkçe ve Moğolca Kökenli Kelimelerin Açıklamalı Sözlüğü. Yüksek Lisans Tezi. Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi.
Kavallı, Seda (2016). Babur-Nâme’nin [304a-382a] Arasındaki Bölümü (Metin, Gramatikal Dizin ve Sözlük). Yüksek Lisans Tezi. Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi.
Koca, Duygu (2013). Babur-Nâme’nin [1b-60b] Arasındaki Bölümünün Gramatikal Dizini ve Sözlüğü. Yüksek Lisans Tezi. Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi.
Köprülü, Mehmed Fuad (1963). “Çagatay Edebiyatı”. İslâm Ansiklopedisi. C. 3. İstanbul: MEB Yay. 270-323.
Köprülü, Mehmed Fuad (1970). “Babur”. İslâm Ansiklopedisi. C. 2. İstanbul: MEB Yay. 180-187.
Kumsar, Alara (2021). Babur-Nâme’nin [1b-120a] Varakları Arasındaki Bölümde Yer Alan Eski Türkçe ve Moğolca Kökenli Kelimelerin Açıklamalı Sözlüğü. Yüksek Lisans Tezi. Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi.
Mano, Eiji (2017). “Bābür-nāme’nin tahkîkli neşrinde nâşirin tercihleri”. (çev. Bihter Karaman Bayraktar ve Abdullah Uğur). Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları XII Metin Neşri: Problemler, Tespitler, Öneriler. İstanbul: Klasik.
Mutlu, Kemal (2017). Babur-Nâme’nin [61a-120a] Arasındaki Bölümü (Metin, Gramatikal Dizin ve Sözlük). Yüksek Lisans Tezi. Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi.
Özlü, İsmail (2022). Babürnâme’de Söz Yapımı: İsimler. Yüksek Lisans Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi.
Öztürk, Kiraz (2021). Babür-Name’nin [61a-120a] Varakları Arasındaki Bölümün Tematik Açıdan Söz Varlığının İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi.
Rustambek Uulu, Dastanbek (2018). Bâbürnâme’de Sosyo-Kültürel ve Edebi Hayat. Yüksek Lisans Tezi. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi.
Samihullah, Maarina (2018). Bâburnâme’deki Coğrafȋ Terimlerin Tarihî ve Çağdaş Türk Lehçeleriyle Fonetik ve Semantik Açıdan Karşılaştırması. Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Ege Üniversitesi.
Sertbaş, Zeynep (2009). Bâbur’un Hatıratında Geçen Bitki Adları ve Bunların Türk Dili Açısından Değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
Şen, Mesut (1993). Gazi Zahirüddin Muhammed Bâbur “Bâburname” I Giriş-Metin (Kâbil ve Hindistan bölümleri)-Açıklamalı Dizin. Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
Şirin, Bilal İsmail (2017). Babur-Nâme’nin [120a-183a] Arasındaki Bölümü (Metin, Gramatikal Dizin ve Sözlük). Yüksek Lisans Tezi. Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi.
Terzioğlu, Hakan (2016). Babur-Name’nin [245a-304b] Arasındaki Bölümü (Metin, Gramatikal Dizin ve Sözlük). Yüksek Lisans Tezi. Kocaeli Üniversitesi.
Togan, Zeki Velidi (1959-60). “Londra ve Tahrandaki İslâmî yazmalardan bazılarına dair”. İslâm Tetkikleri Enstitüsü Dergisi VIII (1-2): 133-160.
Turan, Fikret (2000). “Claus Schönig, Finite Prädikationen und Textstruktur im Babur-name, Wiesbaden Harrassowitz, 1997”. Zarf: Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi 1: 105-107.
Yalçınkaya, Hamza (2013). Bâbur’un Hatıratında Geçen İnsan Yapımı Nesne Adları ve Bunların Türk Dili Açısından Değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Fatih Üniversitesi.
Yıkılmaz, Arzu (2014). Bâbürnâme’de Fiilimsiler. Doktora Tezi. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi.
Yılmaz, Neslihan (2021). Babur-Nâme’nin [120a-244b] Varakları Arasındaki Bölümde Yer Alan Eski Türkçe ve Moğolca Kökenli Kelimelerin Açıklamalı Sözlüğü. Yüksek Lisans Tezi. Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
| # | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | ARÛZ RİSÂLESİ (BABUR) | Babur , Gâzî Zahîreddîn Muhammed | Dr. Duygu Koca |
Görüntüle | ||
| 2 | DÎVÂN (BABUR) | Babur , Gazi Zahîrüddîn Muhammed | Dr. NURAY TAMİR |
Görüntüle | ||
| 3 | RİSÂLE-İ VÂLİDİYYE TERCÜMESİ (BABUR) | Babur, Gâzî Zahîreddin Muhammed | Dr. Duygu Koca |
Görüntüle | ||
| 4 | TÂRÎH-İ REŞÎDÜDDÎN / TÂRÎH-İ REŞÎDÎ | Mîrzâ Haydar Duglat Mîrzâ Muhammed Haydar Köregan b. Muhammed Hüseyin b. Muhammed Haydar b. Emir-i Kebîr Saîd Ali b. Emir Ahmed b. Hudaydad b. Emir Bulacı | Doç. Dr. rabia şenay şişman |
Görüntüle | ||
| 5 | CİHÂN-NÂME | MÎRZÂ MUHAMMED HAYDAR KÖREGAN, Haydar Mîrzâ Duglat, Mirza Muhammed Haydar Duğlat | Dr. NURAY TAMİR |
Görüntüle | ||
| 6 | BAHRÜ’L-HÜDÂ (ŞÎBÂNÎ) | ŞÎBÂNÎ | Doç. Dr. rabia şenay şişman |
Görüntüle | ||
| 7 | DÎVÂN/DÎVÂN-I TÜRKÎ-Yİ BAYRAM HAN/ HAN-I HANÂN (BAYRAM HAN) | Bayram Han | Dr. ilhame gültekin |
Görüntüle | ||
| 8 | GÜL Ü BÜLBÜL (BORA GAZİ GİRAY HAN) | Bora Gazi Giray Han | Araş. Gör. Oğuzhan Et |
Görüntüle | ||
| 9 | FARSÇA DÎVÂN (EMÂNÎ) | Emânî, Muhammed Beg | Dr. Kadriye Hocaoğlu Alagöz |
Görüntüle | ||
| 10 | MAHMÛD VE AYAZ (ENÎSÎ) | Enîsî, Yol Kulu Beg Şamlu | Araş. Gör. Oğuzhan Et |
Görüntüle | ||
| 11 | SIFATÜ'L-HAREMEYN (HAYATÎ) | Hayâtî | Dr. Öğr. Üyesi Arife Ece Evirgen |
Görüntüle | ||
| 12 | DÎVÂN (KIDÎRÎ) | Kıdırî, Yûsuf | Dr. Bilal Güzel |
Görüntüle | ||
| 13 | DÎVÂN (MEVLANA EFSERÎ) | Mevlânâ Efserî | Prof. Dr. Üzeyir Aslan |
Görüntüle |