Osmanlı vakanüvislerinden Sahhâflar Şeyhi-zâde Es'ad Efendi’nin eseri. Âyâtü'l-Hayr, Sultan Mahmûd’un 1253/1837’de Rumeli’ne yaptığı 39 günlük gezisine dair kaleme alınmış bir eserdir. Eserin adı, aynı zamanda seyahatin tarihini vermektedir. Esere göre seyahat, 23 Muharrem 1253/29 Nisan 1837 Cumartesi günü Beşiktaş Sarayı’ndan Nusratiye Kalyonu’na binilerek başlamış, devamında Varna’dan Şumnu’ya varılmış, burada Şerîf Halîl Câmiinde Cuma namazı kılındıktan sonra Silistre üzerinden Rusçuk’a geçilmiş, oradan Tırnova, Eski Zağra, Karapınar, Edirne, Burgos, Silivri ve Ayastefanos güzergâhı takip edilerek 39 gün sonra 2 Rebiyülevvel 1253/6 Haziran 1837 Pazartesi günü İstanbul’a dönülmüştür. Seyahat esnasında uğranılan yerlerde bazı askerî ve sivil tesisler gezilmiş, yabancı devletlerin konsolosları kabul edilmiş, ileri gelen kişilere ve halka çeşitli ikramlarda bulunulmuştur (Yılmazer 2000: LIX).

Es'ad Efendi, eserini seyahat esnasındaki gözlemlerine dayanarak oluşturmuştur. Eser, Sultan II. Mahmûd’un yurt gezilerini anlatması bakımından önemli bir tarihî kaynaktır. Gezilen yerlerdeki cami, tekke; tabya, palanka, kışla, baruthane, tophane ve tersane gibi mekânları tanıtmasıyla dönemine ayna olmuştur. Es’ad Efendi eserinde sanatlı bir dil kullanmış, anlatımını bazı manzum parçalarla destekleme yoluna gitmiştir. Manzumelerinden bazıları ise Arapça ve Farsça kaleme alınmıştır.

Eserin bilinen tek nüshası Süleymaniye Kütüphanesi Hüsrev Paşa Nu. 319’da kayıtlıdır. Esere dair bir yüksek lisans tezi hazırlanmıştır (Erdem 2011).

Şairin biyografisi için bk. “Es'ad, Sahhâflar Şeyhi-zâde Es'ad Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/esad-sahhaflar-seyhizade-esad-efendi