Avrupa’da Ne Gördüm, Ahmet İhsan’ın gezi yazısı türündeki eseri. Ahmet İhsan; matbaacılık alanında geliştirilen teknikleri incelemek, Avrupalıları kendi âlemlerinde görmek, nasıl çalıştıklarını anlamak ve gördüklerini okuyucuyla paylaşmak amacıyla Rumi 3 Mayıs 1307 (15 Mayıs 1891) tarihinde Cambodge vapuruyla İstanbul’dan hareket etmiştir. Ziyaret ettiği ilk şehir Marsilya olan yazar, buradan 39 gün kalacağı Paris’e trenle geçmiştir ve Avrupa yolculuğunda ağırlıklı olarak demir yolunu kullanmıştır. Okur, Ahmet İhsan’ın aktardıkları ile 19. yüzyıl Avrupa’sındaki ulaşıma ilişkin detaylı bilgi sahibi olabilmektedir. Söz gelimi Ahmet İhsan, Paris’te şehir içi ulaşımın ucuz olduğunu ve belirli noktalara gece yarısından sonraya kadar dahi tramvay ve omnibüs işlediğini aktarmaktadır. Ayrıca yazar Avrupa’nın farklı şehirlerindeki ulaşımın niteliğini de karşılaştırmaktadır: Paris’te omnibüsler ve tramvaylar bir şirkete aitken Londra’da omnibüsler belirli bir şirkete ait değildir. Bu nedenle Londra’da omnibüslerin renkleri de çeşitlilik göstermektedir. Brüksel’de tramvay kullanan Ahmet İhsan, satıcıların ulaşım için ilginç bir yöntem kullandıklarını kaydetmektedir. Satıcılar, ufak el arabalarını Belçika’ya mahsus iri bir köpek ırkına çektirmektedir. Ahmet İhsan, Roma’da tramvayın elektriğini yukarıya gerilmiş kablolardan alıyor oluşuna şaşırdığını ifade eder. Venedik’te ise şehir içinde gondollar kullanılmaktadır.

Okur, Avrupa’da Ne Gördüm’de dönemin konaklama ve otelcilik düzenine ilişkin de bilgi bulabilmektedir. Ahmet İhsan, genellikle Cook biletinin geçerli olduğu otellerde konaklamıştır. Paris halkının büyük çoğunluğunun evi olmadığını ve birçoğunun odalar ile dairelerde, yani âdeta otellerde yaşadığını belirtmektedir. Yazar, içerisinde yüzlerce oda ve daire olan bu evleri birer mahalleye ve evlerin kapıcılarını da mahalle bekçisine benzetmektedir.

Ahmet İhsan, ziyaret ettiği ülkelerin yemek kültürlerine de seyahatnamesinde yer vermiştir. Londra’da bir Fransız lokantası olan Durand’daki anısı dikkat çekicidir. Bir pazar günü burada yemek yemek isteyen yazar, pazar günleri öğle vaktinden önce İngiltere’de lokantaların yemek vermesi yasak olduğu için dükkânın kapısı içeriden kilitli ve perdeleri inik vaziyetteyken yemeğini yemiştir.

Seyahatnamede Ahmet İhsan’ın izlenimlerinin yanı sıra yazarın yolculuğunda kullandığı rehber olan Baedeker'den aktardığı ansiklopedik bilgiler de yer almaktadır. Yazar, bu bilgileri genellikle şehirlerden ve mimari yapılardan bahsederken kullanmıştır. Örneğin Louvre Müzesi’nin Paris’teki en önemli ve en sanatlı binalardan biri olduğunu belirten yazar, Louvre’a ilişkin ansiklopedik bilgilere de Avrupa’da Ne Gördüm’de yer vermiştir. Eyfel Kulesi’ni anlatan ilk Türk olma vasfına sahip olan Ahmet İhsan, Paris’e geldiği üçüncü gün Eyfel Kulesi’ne çıkmış ve kuleye ilişkin izlenimlerini detaylıca aktarmıştır. Londra’daki yapılarda ise Paris’teki gibi bir düzen yoktur. Kimi evler yüksek iken kimi evler alçaktır. Yazar, Londra’daki yapıların sisten ve fabrika dumanlarından ötürü karardığını belirtmektedir. Tuğladan yapılmış konutlar, fabrika dumanlarıyla siyaha bürünerek kasvetli bir yapıya dönüşmüşlerdir. Yazar ayrıca Londra Köprüsü, Albert Memorial, Saint Paul Kilisesi, Westminster Sarayı, Madame Tussauds Müzesi ve British Museum’a da değinmiştir. Londra’daki yapıların kasvetli oluşunu ve sis ile fabrika dumanlarından karardığını belirten yazar; Amsterdam’daki evlerin yüksek, dar ve genellikle kırmızı tuğladan yapıldıklarını belirtmektedir. Berlin’deki Sütun-i zafer heykelinin ise Almanya’daki müstesna eserlerden birisi olduğunu söylemektedir ve Ahmet İhsan’a göre Sütun-i zafer heykeli Londra’daki Albert Monument’i geçmiştir. Roma’da, Santa Marya Magyori Kilisesi’ni ziyaret eden Ahmet İhsan; bu kilisenin Hristiyanlığın doğuşuna dek uzanan bir tarihi olduğunu kaydeder. Hiçbir kilisede buradaki kadar tezyinat kullanıldığını görmemiştir. Kilisenin kubbeleri nadir mozaik taşlarla süslenmiştir. Londra’da siyah, Amsterdam’da kırmızı hakimken Triyeste’de memleketin bütününde beyaz renk yaygındır ve yazar bu durumu beğendiğini belirtir. Evlerde ve sokaklarda genellikle beyaz taş kullanılmış ve beyaz boya tercih edilmiştir. Viyana’da ise belediye dairesi, İmparatorluk parlamentosu ve Burg Tiyatrosu, Ahmet İhsan’ın ziyaret ettiği yapılardandır.

Ahmet İhsan'ın seyahatnamesinde 19. yüzyıl Avrupa’sındaki belediyeciliğe ve çevre düzenlemesine ilişkin bilgiler de bulunmaktadır. Yazar, Paris sokaklarının temizliği ve düzeniyle dünyanın her yerinde meşhur olduğunu ifade eder. Atlı arabalar bulvarlardaki tahta yol üzerinde gitmektedir. Yaya kaldırımları ise oldukça süslüdür. Paris ve Londra’daki yapılar ve çevre düzenlemesine ilişkin detaylıca bilgi veren Ahmet İhsan, uğradığı diğer şehirlerin çevre düzenlemeleri hakkında genellikle ansiklopedik bilgiler vermekle yetinmiştir. Söz gelimi Hamburg’a değinen yazar, bu şehrin tıpkı Amsterdam gibi su içerisinde olduğunu belirtir. 1842 senesinde büyük bir yangın geçiren Hamburg’da eski ve büyük binalar kalmamıştır. Berlin’in sokakları oldukça düzenli, Bern’in sokakları geniş, Cenevre’nin sokakları ise bir hayli dardır. Ahmet İhsan bazı yerlerinde yaya kaldırımı da olmayan bu dar sokakları Beyoğlu’nun sokaklarına benzetmektedir. Venedik’in garipliği ise sokaklarının sudan oluşudur. Venedik’in sular içerisinde oluşu Amsterdam’dakinden de farklıdır. Venedik sokaklarında kenar rıhtımı bulunmamaktadır. Yazar, Cenevre’nin sokaklarını Beyoğlu’nun sokaklarına benzetmesinin yanı sıra Venedik evlerini de Göksu Deresi’ne giderken deniz kenarına dizilmiş yalılara benzetmektedir.

Paris’teki kahvehanelerin çokluğuna değinen yazar, toplamda dört beş bin kahvehane bulunduğunu kaydetmektedir. Gün doğunca açılan kahvehaneler genellikle gece yarısından bir saat sonra kapanmaktadır. Londra’da gazino yerine ayakta alkol tüketilen barların bulunduğunu belirten yazar, Osmanlı’daki kıraathanelere benzeyen gazinoların oldukça güzel olduğunu söyler. Bu coffee house’larda; kahve, çay, dondurma, gevrek ve sütün bulunduğunu eklemiştir.

Ahmet İhsan, Avrupa şehirlerindeki yeşil alanları ve parkları da ziyaret etmiş ve seyahatnamesinde buralara ilişkin izlenimlerine de yer vermiştir. Paris’i dünyanın en güzel şehirlerinden biri olarak kabul ettirebilecek mekanlardan birisinin Bulonya Ormanı olduğunu ifade eder. Bulonya’nın çam ağaçlarını; Kastamonu, Bolu ve Adana’nın çamlıklarıyla kıyaslamaktadır. Hyde Park’ı da ziyaret eden Ahmet İhsan, burayı Paris’teki Bulonya Ormanı’na benzetmektedir. Parkın en güzel yerinin ise Serpentine Gölü civarı olduğunu yazmaktadır. Cenevre’de, Kristof Kolomb heykelinin yer aldığı bahçede bir süre oturan Ahmet İhsan; hurma ağaçlarıyla örtülü bahçenin şark havası verdiğini belirtmektedir.

Mesleği matbaacılık olan Ahmet İhsan’ın matbaacılık hakkında aktardıklarının sınırlı olduğu söylenebilir. Yazar, Paris’in en meşhur matbaalarını ziyaret etmiş ve Paris matbaalarının baskı sayısının Osmanlı matbaalarına nazaran çokluğuna dikkat çekmiştir. Örneklerden de anlaşılacağı üzere Ahmet İhsan; gezdiği şehirlerdeki ulaşım, konaklama, yemek kültürü, mimari, müzeler, çevre düzenlemeleri, eğlence mekânları, kahvehaneler, peyzaj gibi konular etrafında durarak detaylı bilgiler aktarmıştır. Seyahatnamesinin detaylı oluşu okurun 19. yüzyıl Avrupası hakkında bilgi sahibi olmasını sağlamaktadır. Ayrıca Ahmet İhsan, seyahatnamesinde çokça kartpostal kullanarak eserini görsel açıdan da zenginleştirmiştir.

Yazarın biyografisi için bk. "Ahmet İhsan Tokgöz". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/tokgoz-ahmet-ihsan