Eserden Örnekler

Yedinci Tavr: Makam-ı seyr billâhdır. Ve mazhar-ı hayret-i zâtîdir. Ve hafâ-i mutlaktır. Ve sırr-ı hafîdir. Ve cem‘u’l-cem‘dir. Ya‘nî zât-ı cüz’iyyenin zât-ı Hak’da sâlik istihlâkın müşâhede kılar. Ve sır evâdini bu vâdîde âşikâre olur.

Ve fenâ en-der-fenâ ve bakā en-der-bakādır. Ve tamâm-ı fakr bundadır. Ve cemî‘-i taayyünât-ı ef‘âliyye ve sıfâtiyye, alâ vechi’l-kelâm, bunda fenâ bulur. Ve zât-ı insâniyye, bi-hasebi’l-isti‘dâd, sıfât-ı ilâhiyye ile bunda bakā bulur.

Ve vuslat-ı a‘zam bu makamdır. Ve bî-nişândır, beyânı kābil değildir. Zîrâ renkten ve taayyünden münezzehdir. Ve müntehâ-i sülûk, bi-hasebi’l-külliye, bu makamdır. Ve bundan murâd, devr-i insânîde sülûkün intihâsıdır. Ammâ devr-i ilâhiyyede sülûkün ibtidâsıdır.

Pes imdi beyân olunan, Hakk’ın mertebe-i ef‘âlde tecellîsidir. Ve ebrârın sülûkünün intihâsıdır, mukarrabînin ibtidâsıdır. Ve enbiyânın intihâsı, Hz. Muhammed aleyhi’s-selâmın intihâsıdır.

Pes imdi bu atvâr-ı seb‘a her sâlikte bir değildir. Ba‘zı sâlikte tavr-ı râbi‘ olan, ba‘zısına nisbet tavr-ı hâmis, ya sâdis veyâ sâbi‘ olmak câizdir ki: “et-Tarîku ilallâhi bi-adedi enfâsi’l-halâik.” Pes imdi gerçi kim tarîk-ı Hak, vâhiddir. Ammâ bi-hasebi’l-meşârib, mütefâvittir.

Ve bu makamda sâlik: “Kalbü’l-mü’mini beyne üsbüayni’r-rahmâni, yükallibühâ keyfe yeşâü” ma‘nâsıyla mütehakkık olur. Zîrâ bunlar sonra sâlik emrinde ve ihtiyârında istiğlâl kılmaz. Her ne kim Hak ihtiyâr eder, murâd ol olur. Pes imdi Hakk’ın murâdına tâbi‘ olup kemâl-i ubûdiyet ile mütehakkık olur. Ammâ kemâlden evvel sâlik murâd edinir. Ondan sonra murâdını Hak Teâlâ feyz eyler. Pes imdi kemâl-i ubûdiyet olmadı; zîrâ Hakk’ı kendi murâdına tâbi‘ kıldı. Min vech-i istihdâmdan ve nev‘an rubûbiyetten hâli değildir.

Ve bu makam tahsîlinden sonra Hakk’ın emriyle irşâd için makām-ı kürsîde karâr eyler. İki kerre irşâd emr olunmağa sebeb budur ki, evvelkide kuvâ-yı nefsânî farzan ve halkı naklen irşâd eyler. İkincide farz nakle ve nâfile farza münkalib olur. Zîrâ da’vet-i halka kuvâ-yı nefsâniyye müte‘‘ız ve mütenassıh olur. Müstakil da‘vet lâzım değildir; zîrâ da‘vet-i istiğlâl sebkat eyledi (Marmaravî: vr. 55a-56b).