Babur Şah’ın edebiyat nazariyatçılığı yönünü ortaya koyduğu, Türklere mahsus bazı nazım şekilleri, aruz vezniyle ilgili bilgileri ve pek bilinmeyen birkaç edebî sanatı anlattığı eseri. Kayıp sanılan eser 1923 yılında Fuad Köprülü tarafından Paris’te bulunmuştur. Köprülü, Bibliothéque Nationale yazmaları kataloğunda müellifi meçhul bir Çağatayca aruz risalesi görmüş, Türk nazım şekillerine ait bazı malûmat bulmak amacıyla eseri tetkik edince yazarının Babur Şah olduğunu anlamıştır (Köprülü 1934: 207).

Babur Divânı'nın 1533 yılında kopya edilen Paris nüshası tamdır (Oral Seyhan 2004: 218). Rampur nüshasının sonunda aruz ile ilgili bilgiler ve bir bahr-i tavîl örneği de yer almaktadır. İşte bu kısım, Babur’un Arûz Risâlesi adlı eserinin ilk denemeleri mahiyetindedir. Babur eserini Hindistan fethinin tamamlanmasından 2-3 yıl önce bitirdiğini söylemektedir ki bu da 1524-1526 yıllara arasına denk gelmektedir (Bilkan 2001: 17; Köprülü 1979: 185).

Babur bu risâleyi, esasen, Ali Şîr Nevâyî’nin aruz nazariye ve kaidelerine dair yazdığı Mîzânü’l-Evzân’ı yeterli görmediği için yazmıştır. Arûz Risâlesi, aruz hakkında yazılmış benzer Farsça eserlerden pek farklı değildir. Tasnif ve tertip itibariyle Nevâyî’nin eserinden de farklı değildir, her ikisinin kaynakları ortaktır. Mîzânü’l-Evzân’dan da istifade ettiği anlaşılan Babur, Nevâyî gibi, klasik aruz kitaplarında yer almayan Türk şiirine has olan tuyug, koşuk, urguştek, türkî nevinden vezinler üzerinde durmuştur. Ayrıca Mîzânü’l-Evzân’da bulunmayan öleng ve tarhânî hakkında da bilgi vermiştir. Mesela Nevâyî’nin bahsettiği ancak Babur’un bahsetmediği muhabbet-nâme türü vardır ki Nevâyî devrinde bile kullanımdan düşmüştür.

Babur Şah'ın Nevâyî’den ayrılan tarafı, bahisleri ondan daha tafsilâtlı ve çok daha fazla örnekle incelemesidir. Bu bakımdan Nevâyî’nin risâlesi Babur’unkinin yanında biraz sönük kalır. Babur, aruzun her bahri ve meselesi hakkında çağdaşı şairlerle eskilerden Farsça ve Türkçe bol örnekler getirmektedir. Bununla Babur’un Türk ve İran şiirini ne kadar iyi tanıdığı, malzemesinin ne derece zengin ve geniş bir okuma ve araştırmaya dayandığı belli olur. Babur eserinde on dokuz bahir etrafında 500’den fazla vezin göstermiştir. Bunlardan bir kısmının kendi icadı olduğunu bildirmiştir. (Akün 1991: 398; Köprülü 1934: 208, 238; Köprülü 1979: 185).

Ayrıca eserinde aruzla yazılı metinlerde görülen yazım kuralları ve bunların telâffuzlarıyla ilgili olarak öncelikle Türkçe bazı dil unsurlarını, Farsça ile az da olsa Arapçadaki karşılıklarını mukayeseli olarak ele almaktadır. Babur’un eserinde verdiği bu bilgiler, açıklamalar, sadece aruz gereği yapılan değişiklikleri değil, özellikle Çağatay Türkçesi birtakım dil bilgisi kurallarını ortaya koyması açısından da önemlidir (Oral Seyhan 2004: 219).

Paris nüshasının art arda 2 faksimile neşri yapılmıştır (1971, 1972). 

Yazarın biyografisi için bk. “Bâbur, Gazi Zahîrüddin Muhammed”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/babur-gazi-zahiruddin-muhammed