ANKÂ-YI MAŞRIK
cifir risalesi
Hâşim, Hâşim Baba, Şeyh Mustafa Bandırmalı-zâde(d. 1130/1718 - ö. 1197/1782-1783)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Hâşim Baba’nın cifir ilmine dair risâlesi. Hâşim Baba, Muhyiddin İbn Arabi’nin Ankâ'ü Muğrib (şaşırtan anka) isimli eserini Ankâ-yı Mağrib (batının ankası) olarak değerlendirmiş ve buna nazire olarak Ankâ-yı Maşrık’ı yazmıştır (Yılmaz 1997: 406). Risalenin yazılışındaki maksat, İbn Arabî’nin temellendirdiği harf simgeciliğinin sırlarını izah etmektir. Hâşim Baba’ya göre bu bilgi bir “sırlar ilmi”dir, bu sırlar “ulvî sırlar”dır ve bu sır artık Anadolu’ya emanet edilmiştir. Müellif eserin giriş kısmında 12 sayısının önem ve değerine vurgu yapan, İslam ve Osmanlı tarihine dair pek çok örneğe yer verir. Eserde belirli bir bölüm veya bölüm başlığı mevcut olmamakla birlikte içeriğinden hareketle eseri üç kısma ayırmak mümkündür. İlk kısımda harflerin esrarına ve cifir ilmine dair bilgiler verilmiş ve bu bilgilerin yazara göre ispatı sayılabilecek örnekler sunulmuştur. İkinci kısımda Osmanlı Devleti’nin kuruluşuna dair rivayet aktarılmıştır. Son kısım ise birinci kısımdaki bilgilerin devamı mahiyetindedir (Köksal 2014: 60-61). Hâşim Baba’ya göre, “Tanrısal bilgi” “simgesel harfler”le ifade edilir ve Ehl-i Beyt kanalıyla ehlullaha intikal eder. Harflerle kişiler ve olaylar arasında bir ilişki söz konusudur. Hâşim Baba’nın bu anlayışı Hurûfîliğin kurucusu Fazlullah Hurufî’ye değil, Ankâ-yı Maşrık’ta da belirttiği üzere Muhyiddin Arabî’ye dayanır. Onun simgeciliği, Hz. Ali’ye izafe edilen cifir ilminin tesirindedir. (Soyyer 2005: 113). Haşim Baba’nın eserinde Mevlânâ Celâleddin-i Rûmî’nin meczup olduğunu ileri sürmesi Mevlevîler tarafından tepkiyle karşılanmıştır (Yılmaz 1997: 407). Ankâ-yı Maşrık üzerine müstakil eser olmamakla birlikte Hâşim Baba üzerine yapılan çalışmalardan konu hakkında bilgi edinmek mümkündür. 

Şairin biyografisi için bk. “Hâşim Baba”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hasim-hasim-baba-seyh-mustafa-bandirmalizade

Eserden Örnekler


Risâle-i Ankâ-yı Maşrık Hazret-i Hâşim Mustafâ Efendi Kuddise Sırruhu’l-Âlî el-Üsküdarî


Bismillâhirrahmânirrahîm.

Hamd ü senâ ve şükr ü duâ ol Hudâ-yı bî-çûna vâcib ü lâyıkdur ki cümle eşyâ var olmagıla vardur ve salavât-ı tezkâr-ı selâm-ı musaffâ ol cemâl-i nûr-ı mahza vâcib ü lâyıkdur ki cümle var varıyla vardur. Ve cümle mürsel vü enbiyâ ve zü-fazl u safâ Zât-ı pâklerine lâyıkdur ki her biri bir nûr-ı hakîkatden hissedârdur ve mazhar-ı sırr-ı Hudâ ashâb-ı bâ-safâ ve Âl-i evlâd-ı müctebâ zât-ı mazharlarına layıkdur ki her biri sırr-ı hakîkatde serdârdur. Vesâir ehl-i tevhîd ü muktedâ ve ilm-i sırda pîşvâ ve vâkıf-ı hakîkat-i eşyâ ervâh-ı mukaddeselerine lâyıkdur ki nutk u kelâmları manîdârdur. (Haşim Baba, Ankâ-yı Maşrık, Hacı Mahmud Efendi nr. 3094, vr. 1b; Haşim Paşa nr. 60, vr. 1b)

Kaynakça


Hâşim Baba. Ankâ-yı Maşrık (yz.). Süleymaniye Kütüphanesi Hacı Mahmud Efendi, nr. 3094; Süleymaniye Kütüphanesi Haşim Paşa, nr. 60.

Köksal, M. Fatih (2014), “Ankâ-yı Maşrık’a Göre Hacı Bektaş ve Ahi Evran’ın Osmanlı Devleti’nin Kuruluşundaki Rolleri”, Turkish Studies, 9: 59-79.

Soyyer, A. Yılmaz (2005). “Üsküdarlı Hâşim Baba’nın Anka-i Maşrık’ı”. II. Üsküdar Sempozyumu – Bildiriler II, İstanbul, 108-113.

Yılmaz, H. Kamil (1997). “Hâşim Baba”, İslam Ansiklopedisi, C. 16, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., 406-407.

Atıf Bilgileri


YALÇINKAYA, MEHMET AKİF. "ANKÂ-YI MAŞRIK". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/anka-yi-masrik. [Erişim Tarihi: 27 Nisan 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 DÎVÂN (HÂŞİM) Hâşim, Hâşim Baba, Şeyh Mustafa Bandırmalı-zâde Doç. Dr. Mehmet Ünal
Görüntüle
2 VÂRİDÂT Hâşim, Hâşim Baba, Şeyh Mustafa Bandırmalı-zâde Doç. Dr. Mehmet Ünal
Görüntüle
3 DEVRİYYE-İ FERŞİYYE Hâşim, Hâşim Baba, Şeyh Mustafa Bandırmalı-zâde Dr. MEHMET AKİF YALÇINKAYA
Görüntüle
4 KURRETÜ'L-UYÛN Ra'ûfî, Şeyh Seyyid Ra'ûfî Ahmed Efendi Öğretmen mehmet cemal öztürk
Görüntüle
5 VÂRİDÂT (AZÎZ) Azîz, Azîz Ali Efendi Araş. Gör. Dr. nesrin aydın satar
Görüntüle
6 DÎVÂN-I İLÂHİYYÂT (İBRÂHİM HÂS) İbrâhim Hâs Doç. Dr. Hasan Gültekin
Görüntüle
7 ŞERH-İ EBYÂT-I YÛNUS EMRE (İBRÂHİM HÂS) İbrâhim Hâs Doç. Dr. Osman Kufacı
Görüntüle
8 DÎVÂN (KAYGULU HALİL EFENDİ) Kaygulu Halil Efendi Doç. Dr. Osman Kufacı
Görüntüle
9 HÂDİ’L-UŞŞÂK (KAYGULU HALÎL EFENDİ) Kaygulu Halil Efendi Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
10 TEFSİR-İ BA’Z-I SÜVER-İ KUR’ANİYYE Abdülhay Celvetî Doç. Dr. Şükrü Maden
Görüntüle
11 DÎVÂN (İLÂHİ-NÂME) Hakkı, Erzurumlu İbrahim Hakkı Doç. Dr. abdulkadir erkal
Görüntüle
12 MA‘RİFETNÂME Hakkı, Erzurumlu İbrahim Hakkı Doç. Dr. Lokman Taşkesenlioğlu
Görüntüle
13 ‘İRFÂNİYE Hakkı, Erzurumlu İbrahim Hakkı Diğer Emine Güleç
Görüntüle