- Yazar Biyografisi (TEİS)
Sâbit, Alâaddin Ali - Madde Yazarı: Akın ZENGİN
- Eser Yazılış Tarihi:?
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:17. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Manzum
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Mesnevi
- Yayın Tarihi:17/08/2022
AMRÜ'L-LEYS (SÂBİT)
mizahî mesneviSâbit, Alâaddin Ali (d. ?/? - ö. 11 Şaban 1124/5 Eylül 1712)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Bosnalı Sâbit tarafından yazılan 43 beyitlik manzum mesnevi. Eser, Amrü'l-leys adlı bir hükümdarın savaş öncesinde emri altındaki bir sipahiyle giriştiği ve mizah unsurunun sürekli kendini hissettirdiği sosyal içerikli bir diyalogdan ibarettir. Hikâyede, Amrü'l Leys adlı padişah kalabalık bir orduyla sefere çıkar. Askerlerin heybetli ilerleyişi, mehter takımının çaldığı davul ve zil, yeri göğü inletir. Padişah o sırada, askerlerin arasında çelimsiz bir ata binen sipahi görür. Atı o kadar zayıftır ki eyerini taşımaya mecali yoktur, onun altında ezilir, yanlarına asılmış torbaları zar zor taşır, eğerin altındaki keçe artık paramparça olmuştur, yelesi gibi hâli perişandır, topallayarak ilerler ve neredeyse ölmek üzeredir. Atı aç bir durumdayken sipahi çok kilolu olan eşini besler durur. Padişah bu duruma sinirlenip sipahiyi azarlar. Aylığını bu yönde harcayıp devlet hazinesini boş yere tüketen sipahilere lanet eder. Sipahi bu sözleri duyup çok üzülür. Padişaha seslenerek zevcesinin hâline kıyasla o cılız atın yağ tulumu gibi olduğu, eşinin kemikleri görününce onun bir işe yaramayacağı, göğüs kafesi zayıf olunca sönmüş işkembe fenere benzediği gibi şeyler söyler. Padişah bu sözleri işitir ve çok hoşuna giderek güler. Sipahiye bin dinar verip atı ve avratı için harcamasını, ikisini de beslemesini, sözünü dinleyip hem besili bir at hem de kilolu eşi olan bir erkek olmasını söyler. Sipahi evine gitmek için izin alır ve söylediği söz dilden dile anlatılır (Aydın 2019: 107-108) .
"Feilâtün feilâtün feilün" kalıbıyla yazılmış olan bu kısa mesnevide aruz kusurlarına sıklıkla rastlanır. Sâbit şiir dilini konuşma diline yaklaştırma çabasında yani dilde sadeleşme arzusundadır. Bundan dolayı günlük hayattan kaba (bokluk sepedi, tabl-ı kıbtî, derîde-sad, kaşmer) ve açık ifadeler kullanmıştır. Yine dilde sadeleşme arzusuyla Arapça ve Farsça kelimeleri terk ederek Türkçe kelimeler (deprenmek, hışlamak, arık, terki, tegelti, mankafa, taşkın) ve ekler kullanmaya özen göstermiştir. Ayrıca "sefer itmek, kapıya gelmek, ağır basmak, yerinden kopmak, kulak kabartmak, güm güm öttürmek, canına ot tıkamak, kat kalmak, başa bela olmak, el salmak, ağzınun ölçisin almak, menzile varmak, başı üstine dönmek, yok yire, canına geçmek ve cevab virmek" gibi deyimleri kullanmıştır. Eserde teşbihler özenle seçilmiş ve söz oyunlarına yer verilmiştir.
Eser, Turgut Karacan tarafından yayınlanmıştır.(1990)
Şairin biyografisi için bk. “Sâbit, Alâaddin (Ali)”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/sabit-alaaddin-ali
Eserden Örnekler
Yelesi gibi müşevveş hâli
El salardı ecele dünbâli
Ölecek bîr yîr arardı nâ-kâm
Agzınun alçüsin almışdı licâm
Sarf idüp yok yire beytü'l-mâlı
Genc-i Sultânı iderler hâlî
Didi la'net bu sipâhîlere kim
Mâl-ı sultânı alurlar dâ'im
Gider ol mankafa sersemlerini
Keseler atlarunun yemlerini
…
Avretün besleyüp eyler tesmîn
Atınun hâline itler gam-gîn
Avreti kaftana sığmaz taşkın
Atına baksan o yoktan şaşkın (Karacan 1981: 54-55)
Kaynakça
Aydın, Gamze (2019). Bosnalı Sâbit Dîvânı’nın Bağlamlı Dizini ve İşlevsel Sözlüğü. Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
Karacan, Turgut (1990). Amrü’l-Leys. Sivas: Dilek Basımevi.
Karacan, Turgut (1981). XVII.Yüzyıl Şairlerimizden Sâbit ve Edisiyon Kritikli Divan Metni. Yüksek Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | DÎVÂN (SÂBİT) | Sâbit, Alâaddin Ali | Doç. Dr. abdulkadir erkal |
Görüntüle | ||
2 | ZAFER-NÂME-İ HÂNÎ/GAZÂ-NÂME/SELİM-NÂME (SÂBİT) | Sâbit, Alâaddin (Ali) | Dr. Öğr. Üyesi Ali Emre Özyıldırım |
Görüntüle | ||
3 | DERE-NÂME/HÂCE FESÂD VE SÖZ EBESİ (SÂBİT) | Sâbit, Alâaddin Ali | Dr. Öğr. Üyesi Munise KOÇ |
Görüntüle | ||
4 | BERBER-NÂME (SÂBİT) | Sâbit, Alâaddin Ali | Akın ZENGİN |
Görüntüle | ||
5 | EDHEM Ü HÜMÂ (SÂBİT) | Sâbit, Alâaddin Ali | Dr. Öğr. Üyesi Munise KOÇ |
Görüntüle | ||
6 | LEMEZÂT-I HULVİYYE EZ LEMEÂT-I ULVİYYE (MAHMUD CEMALEDDİN HULVÎ) | Mahmud Cemaleddin el-Hulvî | Diğer Özlem Şamlı |
Görüntüle | ||
7 | AHBÂRÜ’L-'İBER (ZA’ÎFÎ, MUHAMMED) | Za'îfî, Muhammed | Dr. Necmiye Özbek Arslan |
Görüntüle | ||
8 | KIRK HADİS TERCÜMESİ (FEYZÎ-İ KEFEVÎ) | Feyzî-i Kefevî | Prof. Dr. Adem Ceyhan |
Görüntüle | ||
9 | ZÜBDETÜ'N-NESÂYİH VE UMDETÜ'T-TEVÂRÎH (IYÂNÎ) | Iyânî, Cafer Iyânî Bey | Prof. Dr. Osman Ünlü |
Görüntüle | ||
10 | RÂZ-NÂME FÎ MENÂKIBİ'L-ULEMÂ VE'L-MEŞÂYİH VE'L-FUZELÂ (KEFEVÎ HÜSEYİN) | Kefevî, Hüseyin | ismail Aksoyak |
Görüntüle | ||
11 | ES-SEYFÜ'L-MESLÛLÜ FÎ ŞERHİ'R-RESÛLİ (MUSTAFA b. BÂLÎ) | Mustafa b. Bâlî | Araş. Gör. Oğuzhan Et |
Görüntüle | ||
12 | HADÎS-İ ŞERÎFLER MECMUASI (MUSTAFÂ b. BÂLÎ) | Mustafâ b. Bâlî | Araş. Gör. Oğuzhan Et |
Görüntüle | ||
13 | HÂŞİYE ALÂ ŞERHİ MİFTÂH (MUSTAFA b. BÂLÎ) | Mustafâ bin Bâlî | Araş. Gör. Oğuzhan Et |
Görüntüle | ||
14 | TUHFE-İ ŞEMSÎ (ŞEMSÎ) | Şemsî, İsfendiyar-zâde Şemsî Ahmed Paşa | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
15 | KARAMAN-NÂME (ŞİKÂRÎ) | Şikârî | Araş. Gör. Mizan Coşkun Özgür |
Görüntüle |