AMRÜ'L-LEYS (SÂBİT)
mizahî mesnevi
Sâbit, Alâaddin Ali (d. ?/? - ö. 11 Şaban 1124/5 Eylül 1712)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Bosnalı Sâbit tarafından yazılan 43 beyitlik manzum mesnevi. Eser, Amrü'l-leys adlı bir hükümdarın savaş öncesinde emri altındaki bir sipahiyle giriştiği ve mizah unsurunun sürekli kendini hissettirdiği sosyal içerikli bir diyalogdan ibarettir. Hikâyede, Amrü'l Leys adlı padişah kalabalık bir orduyla sefere çıkar. Askerlerin heybetli ilerleyişi, mehter takımının çaldığı davul ve zil, yeri göğü inletir. Padişah o sırada, askerlerin arasında çelimsiz bir ata binen sipahi görür. Atı o kadar zayıftır ki eyerini taşımaya mecali yoktur, onun altında ezilir, yanlarına asılmış torbaları zar zor taşır, eğerin altındaki keçe artık paramparça olmuştur, yelesi gibi hâli perişandır, topallayarak ilerler ve neredeyse ölmek üzeredir. Atı aç bir durumdayken sipahi çok kilolu olan eşini besler durur. Padişah bu duruma sinirlenip sipahiyi azarlar. Aylığını bu yönde harcayıp devlet hazinesini boş yere tüketen sipahilere lanet eder. Sipahi bu sözleri duyup çok üzülür. Padişaha seslenerek zevcesinin hâline kıyasla o cılız atın yağ tulumu gibi olduğu, eşinin kemikleri görününce onun bir işe yaramayacağı, göğüs kafesi zayıf olunca sönmüş işkembe fenere benzediği gibi şeyler söyler. Padişah bu sözleri işitir ve çok hoşuna giderek güler. Sipahiye bin dinar verip atı ve avratı için harcamasını, ikisini de beslemesini, sözünü dinleyip hem besili bir at hem de kilolu eşi olan bir erkek olmasını söyler. Sipahi evine gitmek için izin alır ve söylediği söz dilden dile anlatılır (Aydın 2019: 107-108) .

"Feilâtün feilâtün feilün" kalıbıyla yazılmış olan bu kısa mesnevide aruz kusurlarına sıklıkla rastlanır. Sâbit şiir dilini konuşma diline yaklaştırma çabasında yani dilde sadeleşme arzusundadır. Bundan dolayı günlük hayattan kaba (bokluk sepedi, tabl-ı kıbtî, derîde-sad, kaşmer) ve açık ifadeler kullanmıştır. Yine dilde sadeleşme arzusuyla Arapça ve Farsça kelimeleri terk ederek Türkçe kelimeler (deprenmek, hışlamak, arık, terki, tegelti, mankafa, taşkın) ve ekler kullanmaya özen göstermiştir. Ayrıca "sefer itmek, kapıya gelmek, ağır basmak, yerinden kopmak, kulak kabartmak, güm güm öttürmek, canına ot tıkamak, kat kalmak, başa bela olmak, el salmak, ağzınun ölçisin almak, menzile varmak, başı üstine dönmek, yok yire, canına geçmek ve cevab virmek" gibi deyimleri kullanmıştır. Eserde teşbihler özenle seçilmiş ve söz oyunlarına yer verilmiştir.

Eser, Turgut Karacan tarafından yayınlanmıştır.(1990)

Şairin biyografisi için bk. “Sâbit, Alâaddin (Ali)”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/sabit-alaaddin-ali 

Eserden Örnekler


Yelesi gibi müşevveş hâli

El salardı ecele dünbâli


Ölecek bîr yîr arardı nâ-kâm

Agzınun alçüsin almışdı licâm


Sarf idüp yok yire beytü'l-mâlı

Genc-i Sultânı iderler hâlî


Didi la'net bu sipâhîlere kim

Mâl-ı sultânı alurlar dâ'im


Gider ol mankafa sersemlerini

Keseler atlarunun yemlerini

Avretün besleyüp eyler tesmîn

Atınun hâline itler gam-gîn


Avreti kaftana sığmaz taşkın

Atına baksan o yoktan şaşkın (Karacan 1981: 54-55)

Kaynakça


Aydın, Gamze (2019). Bosnalı Sâbit Dîvânı’nın Bağlamlı Dizini ve İşlevsel Sözlüğü. Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.

Karacan, Turgut (1990). Amrü’l-Leys. Sivas: Dilek Basımevi.

Karacan, Turgut (1981). XVII.Yüzyıl Şairlerimizden Sâbit ve Edisiyon Kritikli Divan Metni. Yüksek Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.

Atıf Bilgileri


ZENGİN, Akın. "AMRÜ'L-LEYS (SÂBİT)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/amru-l-leys-sabit. [Erişim Tarihi: 16 Eylül 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 DÎVÂN (SÂBİT) Sâbit, Alâaddin Ali Doç. Dr. abdulkadir erkal
Görüntüle
2 ZAFER-NÂME-İ HÂNÎ/GAZÂ-NÂME/SELİM-NÂME (SÂBİT) Sâbit, Alâaddin (Ali) Dr. Öğr. Üyesi Ali Emre Özyıldırım
Görüntüle
3 DERE-NÂME/HÂCE FESÂD VE SÖZ EBESİ (SÂBİT) Sâbit, Alâaddin Ali Dr. Öğr. Üyesi Munise KOÇ
Görüntüle
4 BERBER-NÂME (SÂBİT) Sâbit, Alâaddin Ali Akın ZENGİN
Görüntüle
5 EDHEM Ü HÜMÂ (SÂBİT) Sâbit, Alâaddin Ali Dr. Öğr. Üyesi Munise KOÇ
Görüntüle
6 LEMEZÂT-I HULVİYYE EZ LEMEÂT-I ULVİYYE (MAHMUD CEMALEDDİN HULVÎ) Mahmud Cemaleddin el-Hulvî Diğer Özlem Şamlı
Görüntüle
7 AHBÂRÜ’L-'İBER (ZA’ÎFÎ, MUHAMMED) Za'îfî, Muhammed Dr. Necmiye Özbek Arslan
Görüntüle
8 KIRK HADİS TERCÜMESİ (FEYZÎ-İ KEFEVÎ) Feyzî-i Kefevî Prof. Dr. Adem Ceyhan
Görüntüle
9 ZÜBDETÜ'N-NESÂYİH VE UMDETÜ'T-TEVÂRÎH (IYÂNÎ) Iyânî, Cafer Iyânî Bey Prof. Dr. Osman Ünlü
Görüntüle
10 RÂZ-NÂME FÎ MENÂKIBİ'L-ULEMÂ VE'L-MEŞÂYİH VE'L-FUZELÂ (KEFEVÎ HÜSEYİN) Kefevî, Hüseyin ismail Aksoyak
Görüntüle
11 ES-SEYFÜ'L-MESLÛLÜ FÎ ŞERHİ'R-RESÛLİ (MUSTAFA b. BÂLÎ) Mustafa b. Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
12 HADÎS-İ ŞERÎFLER MECMUASI (MUSTAFÂ b. BÂLÎ) Mustafâ b. Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
13 HÂŞİYE ALÂ ŞERHİ MİFTÂH (MUSTAFA b. BÂLÎ) Mustafâ bin Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
14 TUHFE-İ ŞEMSÎ (ŞEMSÎ) Şemsî, İsfendiyar-zâde Şemsî Ahmed Paşa Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
15 KARAMAN-NÂME (ŞİKÂRÎ) Şikârî Araş. Gör. Mizan Coşkun Özgür
Görüntüle