İbrâhim Hâlet Bey’in yarım kalmış Osmanlı tarihi. Âl-i Osmân, Osmanlı devletinin başlangıcından itibaren her padişahın saltanat devrindeki olayları, âlimleri, edipleri ve diğer tanınmış kimseleri kapsayacak bir eser olarak düşünülmüştür. Başlangıç aşamasında kalan eserin “mukaddime, fasl-ı evvel, fasl-ı sânî” ve fasl-ı sâlis” bölümleri yazılabilmiştir.

Mukaddime bölümünde Hâlet Bey; tarih bilincini dile getirir, tarihi herkesin öğrenmesi gereken bir ilim olarak nitelendirir, bir milletin nasıl yükselip yıkıldığını sebepleriyle ortaya koyan ilmin tarih olduğunu söyler. Ardından Osmanlı tarihini, Âl-i Osmân adıyla yazmaya karar verdiğini belirtir. Fasl-ı Evvel (Birinci Bölüm)’in bir alt bölümü olan Cedd-i Celil-i Âl-i Osmân’da Osmanlı’nın “Kayıhanlı Gazi” unvanıyla bilinen Türkmen boyundan geldiği, kabile reisinin Süleyman Şah olduğu, Kayıhanlıların göçü, Moğol zulmü, Süleyman Şah’ın Fırat nehrini geçerken ölümü ve Caber Kalesi’ne defnedilişi anlatılmaktadır. Fasl-ı Sânî (İkinci Bölüm), “Ertuğrul Gazi” başlığını taşımaktadır. Süleyman Şah’ın oğullarının tanıtılmasının ardından Ertuğrul Gazi’nin Alâeddin Keykubâd ile karşılaşması, Tatar kavmi ile mücadelesi, Domaniç, Karacaşehir ve Söğüt’ü mesken edinmeleri ve burada ölümü anlatılmaktadır. Bu bölümde Ertuğrul Gazi’nin rüyasında gördüğü saltanat müjdesi hakkında bir de kıssa anlatılmaktadır. Fasl-ı Sâlis (Üçüncü Bölüm), “Osman Gazi” başlığını taşır. Ertuğrul Gazi’nin ölümünden sonra Osman Gazi’nin onun yerine geçmesi, Moğolların Selçuklularla olan mücadelesi, Osman Gazi’nin adaletli yönetimi gibi konular anlatılmaktadır. Bu bölüm yarım kalmıştır (Tapan 2018).

Hâlet Bey, eserini tamamlayamamıştır. Eserin “mukaddime” bölümü Dolâb dergisinin üçüncü sayısında, “fasl-ı evvel ve fasl-ı sânî” bölümleri dördüncü sayısında, “fasl-ı sâlis” bölümü yedinci sayısında yayımlanmıştır (1290/1873-74). Eser, Dolâb dergisine dair yapılan bir yüksek lisans tezinde tanıtılmıştır (Tapan 2018).

Yazarın biyografisi için bk. “Hâlet, İbrâhim Hâlet Bey, İstanbullu”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/halet-ibrahim-halet-bey-istanbullu