Fevrî Ahmed’in, Veziriazam Sokullu Mehmet Paşa’yı anlattığı süslü nesir özellikleri taşıyan eseri. Kataloğa “Ahlâk-ı Muhammedî” adıyla kaydedilmiştir. Bu adlandırma eserin içeriği hakkında yanlış anlaşılmalara sebep olmuş ve kitabın, Hz. Peygamber’in güzel ahlakından bahseden bir eser olduğu zannına yol açmıştır. Nispeten bozuk bir nestalik ile kaleme alınan eser, müellif veya müstensihin tasarrufu olan bazı imla özellikleri sergilemektedir. Bu bakımdan klasik dönem Osmanlı Türkçesi incelemeleri için seçkin bir örnek olarak karşımıza çıkar.

Allah’ın varlığı, birliği ve yüceliği, Hz. Peygamber ve dört halife övgüsünden sonra Sokullu Mehmet Paşa bahsine gelinir. Burada Paşa, ihlas, dua, şükür ve hamd, sabır, rıza, tevekkül, haya, iffet, adab-ı muaşeret, himmet, kararlılık, ciddiyet, sebat, adalet, affedici olma, yumuşak huylu olma, güzel ahlak, şefkat ve merhamet, iyilik etme, cömertlik, tevazu, dindarlık ve emanete riayet, ahde vefa, doğruluk, yardımseverlik, tedbirli olma, teenni, basiretli olma, şecaat, gayret, siyaset, teyakkuz, firaset, sır tutma, devlet ve millet menfaatini gözetme, hukuk, iyilerle arkadaşlık etme, kötülerden yüz çevirme gibi hasletler çerçevesinde anlatılır. Anlatılan husus, manzum parçalarda şiirsel bir anlatımla özetlenir. Konu bölüm bölüm anlatılırken her bölümde, ele alınan konunun önce tanımı yapılır. Ardından Paşa’nın söz konusu huy ile ilgili üstün vasıflarına geçilir. Hemen hemen her bahsin sonunda Fevrî’ye veya başka bir şaire ait manzum parça (mısra, beyit, kıta, rubai, mesnevi vb.) yazılır. Çoğu Türkçe olan bu parçaların yanı sıra Farsça veya Arapça olanlarına da rastlanır.

Türk ahlakçılığı sahasının yakın zamana kadar bilinmeyen eseri Ahlâk-ı Mehmed Paşa, birçok örneğinin aksine ahlak felsefesini teorik bağlamda anlatan bir eser değildir. 16. yüzyıl Osmanlı Devleti’nin en önemli devlet adamlarından biri olan Sokullu Mehmet Paşa hakkında yazılmış ve Paşa’yı tüm yönleriyle tanıtan bir eserdir. Kırk bölüm halinde ele alınan bu devlet adamının nasıl olduğu ve bundan ziyade nasıl olması gerektiği muhtasar olarak tespit edilmiştir. Şu halde Ahlâk-ı Mehmed Paşa, bir kişi özelinde yazılmış ahlak kitaplarına örnek teşkil etmektedir. Öte yandan üç dilde pek çok manzum parçayla süslenmiş, konuya uygun onlarca ayet, hadis ve kelâm-ı kibarla zenginleştirilmiş bir risaledir. Asıl konunun ardından yazarın, kendi görüşlerini anlattığı “şiir ve inşa” bahsi gelmektedir. Fevrî’nin herhangi bir ayrıma veya başlıklandırmaya gitmeksizin yazdığı bu kısım, onun genel olarak edebiyat, özel olarak ise şiir ve inşa konularındaki görüşlerini dile getirdiği kısımdır. Çeşitli Arap ve Fars şair ve belâgat âlimlerinden örnekler alarak ve manzum parçalarla süslemek suretiyle anlattığı konu; klasik dönemin bir şairi, yazarı, hattatı, bilgini ve ahlakçısının görüşleri olması bakımından önemlidir. Eser, Sokullu Mehmet Paşa’ya dua edilerek bitirilir. Sonda ise esere sonradan eklendiği anlaşılan birkaç latife bulunmaktadır.

Eser, Murat Ali Karavelioğlu tarafından yayımlanmıştır. 

Yazarın biyografisi için bk. "Fevrî, Ahmed". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/fevri-ahmed