Ahmet Mithat Efendi’nin Jules Verne’nin romanlarına öykünerek kaleme aldığı “esası fünun üzerine mübteni bir hikâyedir” açıklamasıyla yayınlanan “seyahat romanları”ndan. Eserin kahramanı Suphi Bey, etrafına göre sıra dışı, “bugün vapur yapmaya kalkar yarın balonla havaya çıkmaya çalışır” bir adamdır. Romanın aktüel zamanında ise dünyayı tanımak için seyahate çıkmaya karar vermiş, önüne koyduğu dünya haritası üzerinde gece gündüz incelemeler yapmaktadır. Bir vapur yolculuğu sırasında onun bu hâlini aralarında alay konusu ederek birbirlerine anlatan iki kişinin konuşmalarına şahit olan ve Suphi’yi önceden tanıyan Hicabi Bey, duydukları üzerine eski ahbabını ziyaret etmeye karar verir ve evine gittiğinde onun bir seyahate çıkmayı arzu ettiğini öğrenir. Bu seyahate katılmak için Suphi’ye yol arkadaşlığı teklif eder. Suphi bazı çekinceleri olmakla birlikte sonunda bu öneriyi kabul eder ve iki arkadaş birlikte bir çeşit araştırma inceleme gezisine çıkarlar. Roman bu seyahatin ayrıntılarını anlatır. Ahmet Mithat Efendi, daha romanın başında, vapurdaki iki yolcunun Suphi Bey’den alaycı bir dille söz edişlerini okuyucuları ile kendisi arasında eğlence konusu ederek, başka deyişle Suphi Bey’le alay edenleri alaya alarak tarafını belli eder ve okurlarında Suphi Beye karşı bir sempati oluşturur. Suphi ve Hicabi Beyleri yaptıkları seyahat sırasında yakından tanıyan okurlarının bu tür seyahatlere heveslenmelerini isteyen yazar bunu başarmış, dünyayı seyahat ederek tanımanın önemini ve gerekliliğini okurlarına kabul ettirmiştir.

Bu romanda Ahmet Mithat Efendi’nin, Tanzimat hareketinin de amaçlarından biri olan bilimsel gelişmelere ve yeniliklere açık bir toplum oluşturma çabalarına katkıda bulunmaya çalıştığını söyleyebiliriz. Romanın esasının “fünun”a dayandığının belirtilmesini de bu bağlamda değerlendirmek gerekir. Suphi ve Hicabi Beyler, yeni devrin gereklerine uygun davranan, yeniliklere açık ve kendilerini iyi yetiştirmiş donanımlı kimselerdir. Daha doğrusu bu rolün kendisine verildiği asıl kişi Suphi’dir, Hicabi daha ziyade bir heveskârdır. Bu yüzden sık sık anlamadıklarını Suphi’ye sorar veya yine anlamadığı için bazı itirazlarda bulunur. Böylece Suphi’nin ayrıntılı açıklamalar yapmasına zemin hazırlanmış olur. Bu, yazarın okurlarını bilgilendirme amacı için bulduğu bir yöntemdir. Yazar anlatıcının okurları bir eğitimci edasıyla bilgilendirmesi yerine bu anlatım yöntemi roman türünün gereklerine daha uygundur.

Romandaki bir diğer önemli kişi Miss Haft adındaki İngiliz seyyahtır. Suphi ve Hicabi Beyler seyahatlerinin Rusya bölümünde onunla tanışırlar. O da kendileri gibi dünyayı tanımak amacıyla seyahate çıkmıştır. Çok iyi eğitim almış olan ve zengin halasının tek varisi Miss Haft, yakından tanıdıkça hayranlığını kazanan Suphi’ye âşık olur. Suphi de ondan hoşlanır ve ikisi romanın sonunda evlenirler. Bu evlilik, Miss Haft’ın mektuplarla durumu kendisine bildirdiği son derece tutucu bir Hristiyan olan halasına rağmen gerçekleşmiştir. Bunun mümkün olmasında Suphi’nin düzgün karakterinin ve Miss Haft kadar bilgili ve kendisini her bakımdan iyi yetiştirmiş olmasının payı büyüktür. Miss Haft’ın Avrupa medeniyetini en iyi temsil edebilecek bir İngiliz olarak kurgulanmasının da altını çizmek gerekir. O sıradan bir Avrupalı değildir. Bir diğer önemli husus ise Miss Haft’ın Suphi’yle Müslüman olmadan, kendi dininde kalarak evlenmiş olmasıdır. Yazar, Müslüman erkeklerle evlenen diğer kitabi dinlere mensup kadınların Müslümanlığa geçmeleri şartının bulunmadığını birçok romanında belirtir, fakat buna rağmen uygulamada bu romanların çoğunda kadınlar Müslümanlığı kabul ederek Müslüman erkeklerle evlenirler. Bu romanda Miss Haft’ın kendi dininde kalarak Suphi’yle evlenmesi istisnai bir durumdur. Suphi Bey’le Miss Haft arasındaki ilişkinin önemli taraflarından biri de şudur: Ahmet Mithat Efendi, Batı medeniyetini her bakımdan temsil eden bir Avrupalının karşısına Müslüman Osmanlı kimliğiyle Suphi Bey’i çıkarmıştır. Romanda Suphi Bey bilgi ve birikimiyle, ahlakıyla, karakteriyle, kısaca gösterdiği bütün davranışlarla bir Avrupalı asilzadeden aşağıda kalmadığını göstermiştir. Her ikisinin romanın sonunda kendi kimlik ve aidiyetlerini koruyarak evlenmiş olmalarının bu bakımdan sembolik bir anlamının bulunduğu

Acaib-i Âlem, Ahmet Mithat Efendi’nin roman dili ve tekniği bakımından bir yenilik içermese yazarın Tanzimat hareketinin ruhunu en iyi yansıtan romanlarından biri olduğu söylenebilir.

Yazarın biyografisi için bk. “Ahmet Mithat Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ahmet-mithat-efendi