Alişanzade İsmail Hakkı tarafından yazılmış; şiir, şair ve şiir türleri gibi konular etrafında Recaizade Mahmut Ekrem'in şairliğinin değerlendirildiği tenkit türünde eser. On Dördüncü Asrın Türk Muharrirleri’nin ikinci defteri olan Ekrem Bey, 1308/1892-93 yılında yayımlanır. Genel temleri olan aşk, tabiat ve ölüm etrafında değerlendirildiği eserde Recaizade, bu temleri içeren şiirleri ile de yer alır. Eser, Recaizade’nin yeni edebiyat görüşü doğrultusunda hazırladığı edebiyat bilgi ve teorileri kitabı Talim-i Edebiyat’ın anılmasıyla başlar. İsmail Hakkı, Recaizade’nin şiirleri haricinde yalnızca söz konusu eserini mevzubahis eder. Talim-i Edebiyat’ı bilhassa okullarda okutulan edebiyat derslerinde yaşanan nazariyat kitabı eksikliğini doldurduğu için değerli bulur. Zira gençlerin, edebiyat teorisini öğreneceği az sayıda kitap vardır. Bunlar da Siyer ü Veysi, Şefikname gibi “müselsel, ruha sıklet-bahş olacak surette müsecca ifadat” ile doludur.

Recaizade’nin şiirini değerlendirmeden önce “Şiir nedir?” sorusunda cevap arayan İsmail Hakkı, şairin tanımıyla birlikte Namık Kemal’in ve kendisinin de şiir tanımlarını verir. Şairin eserini oluştururken yaşadığı sıkıntılar etrafında türün tam bir tanımının yapılmasının imkânsız olduğu düşüncesini içeren ifadeler içerisinde en kesin hükümlü tanım, İsmail Hakkı’ya aittir: “İlhamat-ı tabiatla husule gelen ihtisasat-ı kalbiyeden münbais, deruni bir savt-ı hafinin aks-i dil-peziri”

İsmail Hakkı’ya göre her şiirinin kendine mahsus bir okunma zamanı vardır. Bu anı belirleyen şeyler ise tem ve şairin üslûbudur. Örneğin Namık Kemal, “fikrin perveriş-yâb-ı azamet ve iclal olduğu bir zamanda okunmalıdır. Matem ve hüznün, tabiatla iç içe olduğu Recaizade Ekrem’in şiiri ise ruha dinginlik veren bir tabiat manzarası eşliğinde okunursa muhatabına zevk verecek niteliktedir. Ekrem’in bu doğrultuda yazılmış şiirlerinden örnekler veren İsmail Hakkı, ardından mersiye türü üzerinde durur. Ekrem’in, ölüm kaynaklı hüzün duygusunu en ziyade bu türlü şiirlerinde dile getirdiğini ifade eder. İsmail Hakkı’ya göre Ekrem’in; “Makber”, “Çiçek”, “Yakacıkta Bir Mezarlık Âlemi”, “Mersiye”, “Refik”, “Genç Bir Şair-i Ecel-reside” başlıklı şiirleri mersiye türünün Türk edebiyatındaki en başarılı örnekleri arasında yer alır. Bununla birlikte kadınları, mersiye türünde psikolojileri nedeniyle erkeklerden daha başarılı bulur. Buna örnek olarak ise Nigâr Hanım’ın Efsus’taki şiirlerini gösterir.

Ekrem’in üslûp konusunda getirdiği yeniliği de takdir eden İsmail Hakkı, onun birkaç yeni tarzda teşbihini örnek verip kullandığı yeni kelime ve terkiplerden bazılarını şöyle sıralar: “tele’lü”, “arais”, “ezhar”, “maşuka-i perestide”, “nevhat-ı saikane”, “hamame-i ruh” “sevdalı ruh” gibi. İsmail Hakkı, Ekrem’i son olarak tercümede gösterdiği başarı dolayısıyla takdir eder. Onun tercüme şiirlerini “Fransızca asıllarına reş-efza-yı fesahat olunacak derecede” başarılı bulur. Eserde Ekrem’e yöneltilen olumsuz eleştiriler şairin “Pek Severim” ve “Hülyada Bir Temaşa” manzumelerinde görülen birkaç mantık hatası ile sınırlı kalmıştır.

M. Orhan Okay'ın, Alişanzade hakkında yazdığı ansiklopedi maddesinde (1995) kısaca değerlendirdiği eser, Salih Koralp Güreşir tarafından günümüz harflerine aktarılmıştır. (2021)

Yazarın biyografisi için bk. "İsmail Hakkı (Alişanzade)". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ismail-hakki-alisanzade