Alişanzade İsmail Hakkı tarafından yazılmış,  Şemsettin Sami'nin tiyatrocu kimliği ile değerlendirildiği tenkit türünde eser. Eserin “İfade” kısmında tenkit konusunda kayda değer bilgiler veren yazar, “muazehat-ı edebiyeyi” umumi ve hususi olmak üzere iki kısma ayırır. Buna göre umumi tenkit, bir kavmin edebiyatını ait olduğu milletin hayatına kattıkları doğrultusunda inceler. Hususi olan ise söz konusu milletin edebiyatından seçilen bir müellifin eserlerinden yalnızca birini incelemeyi maksat edinir. Çalışmasında ikinci yöntemi tercih ettiğini söyleyen İsmail Hakkı, Şemsettin Sami’nin bilhassa dil konusundaki çalışmalarını takdir edip tiyatro ve türleri hakkında uzun bir değerlendirme yapacağı ana metne geçer.

Tiyatro eserlerinin facia, haile, mudhike ve vodvil gibi türlere ayrıldığını ifade eden İsmail Hakkı’ya göre mevzu genişliğine sahip olan facia diğerlerinin önünde yer alır. Faciayı trajedi ile komediden her iki türün özelliklerini içermesi bakımından ayıran münekkit, söz konusu türün muhatabı üzerindeki güçlü etkisine dikkat çeker. Ardından Corneille, Moliere, Diderot, Victor Hugo ve Voltaire gibi yazarların facia, trajedi ve komedi tanımlarını verip bu türlerde yazılmış eserlerini anar.

Batı tiyatrosunun ardından türün, Türk edebiyatındaki durumuna geçen İsmail Hakkı, türün Türk edebiyatındaki başlangıcının yakın tarihli olduğunu söyler. Türk tiyatrosundan seçtiği oyun örneklerini tarihî facialar, hissî dramlar ve komedi türü olmak üzere üç kısımda toplar. Türk tiyatrosundan seçtiği oyun örneklerini tarihî facialar, hissî dramlar ve komedi türü olmak üzere üç kısımda toplar. Tiyatronun, yalnızca insanı sergileyen bir temaşa sanatı olmadığını söyleyen İsmail Hakkı, insanın hissî tarafını verebilen eserleri başarılı sayar. Ona göre tiyatro, insanların muhataplarını merak edip onlarla hemhâl olma arzusunu tatmin eden bir sanattır. Sergilediği fecaat ile insanda merhamet hissini harekete geçiren facia türü bu yüzden sevilir. 

Tiyatro hakkında söz konusu değerlendirmelerden sonra İsmail Hakkı, edebî kıymet bakımından üstün bulduğu Ahde Vefa oyununu tahlil eder. Beş perdelik oyunun özetini verdikten sonra şahısları tanıtır. Genel olarak yazarın, insan ve gerçeğini esere ne derece yansıtabildiği, vakanın hakikate mesafesi gibi meseleler üzerinde duran İsmail Hakkı, evladını öldürme pahasına verdiği sözü tutan Fettah’ın trajedisine dikkat çeker.

M. Orhan Okay'ın, Alişanzade hakkında yazdığı ansiklopedi maddesinde (1995) kısaca değerlendirdiği eser, Salih Koralp Güreşir tarafından günümüz harflerine aktarılmıştır. (2021)

Yazarın biyografisi için bk. "İsmail Hakkı (Alişanzade)". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ismail-hakki-alisanzade