- Yazar Biyografisi (TEİS)
Hakîm Süleymân Ata (Süleymân Bakırganî) - Madde Yazarı: Dr. Özlem Özdemir
- Eser Yazılış Tarihi:12. yüzyıl
- Yazıldığı Saha:Harezm-Kıpçak
- Edebiyat Alanı:Tekke Edebiyatı
- Dönemi:Başlangıç-15. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Manzum
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Dinî-Tasavvufî-Ahlaki Eser
- Yayın Tarihi:28/02/2022
HAZRETİ MERYEM KİTABI (HÂKİM SÜLEYMAN ATA)
dİni-tasavvufi meselelerHakîm Süleymân Ata (Süleymân Bakırganî) (d. ?/? - ö. ?/1186)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Ahmed Yesevi’nin dört halifesinden üçüncüsü ve halk arasında Hâkim Ata adıyla meşhur Süleyman Bakırgan Hâkim Ata’nın kaleme aldığı dinî-tasavvufi konulu manzume. Hazreti Meryem Kitabı, Bibi Meryem Kitabı olarak da bilinir. Birçok el yazması bulunan eserin ilk baskısı 1878 yılında Kazan’da yapılmıştır (Güzel, 2007: 88; Sever, 2017: 19). Eserin en önemli özelliklerinden biri, Ahmed Yesevî’nin hikmetleri gibi Orta Asya’da dervişler tarafından koro halinde okunmasıdır (Güzel, 2007: 88; Sever, 2017: 19; Tekcan, 2004: 186).
Hazreti Meryem Kitabı, Hz. İsa’nın annesi Hz. Meryem’le olan yaşamını, Hz. Meryem’in vefatını ve Hz. Meryem’in vefatından sonra Hz. İsa’nın durumunu irfani bir muhtevayla ele alan kısa bir eserdir. Manzumenin olay örgüsünü bütün vaktini ibadetle geçiren Hz. Meryem’in oğlu İsa ile birlikte Lübnan dağına varması, burada ölüm vaktinin gelişi, Azrail’le karşılaşması, ölmeden önce oğluyla helalleşip vedalaşamaması, öldükten sonra Tanrı’dan gelen bir mucize sonucu dirilmesi ve Hz. İsa ile vedalaşması oluşturur. Metinde hem Hz. Meryem’in hem de Hz. İsa’nın ahlaki özellikleri anlatılır, onların mucizelerine yer verilir. Hz. Meryem ve Hz. İsa’nın ibadet ve taate çok önem verdikleri, dünyaya değer vermedikleri, ahreti önemsedikleri özellikle vurgulanır. Hz. İsa’ya İncil verilmesi, onun babasız dünyaya gelmesi, körlere şifa vermesi, topalları yürütmesi ve ölüleri diriltmesi gibi meşhur mucizeleri dile getirilir (Güzel, 2007: 348-352; Sever, 2017: 19, 36, 332-345; Tekcan, 2004; Tekcan, 2008). Hazreti Meryem Kitabı’nda anlatılan hikâyenin benzer bir şeklinin Doğu Türkistan’da Turfan şehrinde yaşayan Türkler arasında da yaygın olarak söylendiği kaynaklarda geçmektedir (Güzel, 2007: 88).
Hazreti Meryem Kitabı, hece ölçüsünün 7’li (4+3) kalıbıyla kaleme alınmıştır. Eserde bazı eksik yazımlar ve vezin bozuklukları vardır (Tekcan, 2004: 188). Hâkim Süleyman Ata bu eserde “Kul Süleyman” mahlasını kullanır. Arap harfleriyle kaleme alınan eserin dili Türkçedir.
Hazreti Meryem Kitabı Türkiye’de ilk kez Münevver Tekcan tarafından yayımlanmıştır. Bu makalede eserin farklı nüshaları tanıtılmış, eserin beş nüshası üzerinden inşa edilen metni çeviri yazı olarak hazırlanmıştır. Makalenin sonuna bir de sözlük eklenmiştir (Tekcan, 2004). Aynı araştırmacı Hazreti Meryem Kitabı’nı geniş bir inceleme ve orijinal metinleriyle beraber kitap olarak da yayımlamıştır (Tekcan, 2008). Abdurrahman Güzel ise 2007 yılında Süleyman Hâkim Ata’nın Bakırgan Kitabı Üzerine Bir İnceleme adlı çalışmasında Hazret-i Meryem Kitabı’nın günümüz Türkiye Türkçesine aktarılmış metnini "Bibi Meryem Kitabı" başlığıyla vermiştir (2007: 348-352). Mustafa Sever 2017 yılında Ahmed Yesevî’nin III. Halifesi Hakîm Süleymân Ata Hikmetler ve Kıssalar adlı eserinde, Hazreti Meryem Kitabı’nın çeviri yazısını ve günümüz Türkiye Türkçesine aktarılmış metnini "Bibi Meryem" başlığıyla yayımlamıştır (2017: 332-345).
Eserden Örnekler
Kâdir kudretin tinglep
Bir sözim yâd kildi ya
Gizlep anı tutsa bolmas
Mevlâ’m ‘ata birdi ya
Meryem oglı ol İsâ
Has kul irdi Mevlâ’mga
Mevlâ’m anı agızlap
İncil ‘ata birdi ya
Evliyâlar urugı
Enbiyâlar surûrı
Hürmetini bildürdi
Kökde orun virdi ya
Bu dünyâga bakmagan
Malga köngil birmegen
El içinde turmagan
İsâ hoçı irdi ya
Talâk birdi dünyâga
Kadem urdı ‘ukbâga
Tâ‘at kıldı Mevlâ’mga
Tünler uyag turdı ya
Meryem idi anası
Hiç yok idi babası
Peygamberler sahibi
Yel’den doğmuş idi ya
Kayu elge ol kirse
Tuma közsizni körse
Turub du‘âlar kılsa
Közlik bolur irdi ya
Olturgan aksaknı yürtgen
Tügel illet arıtkan
Ölüklerge cân koşkan
İsa süçi irdi ya
İsa aytur: İy ana
Bir pend eytayın senga
Ul penddimni sen angla
Bir sözim yad kildi ya
Ana ogıl kopalım
Kilim tonın kiyelim
Bu dünyânı koyalım
Tâ‘at vakti boldı ya
Meryem aytur: İy oglım
Körer közüm, kulunum
Kilesidür bu ölim
Yahşi aytdıng tidi ya
Ana ogıl kopdılar
Bu dünyanı koydılar
Ahır vakti boldı ya
Bardı Lübnan tagına
Atdı tagnıng başına
Kündüz roza tutdıler
Tünler oyag turdıler
Tâ‘et namâz kıldıler
Kaç kün ande kiçdi ya
Meryem irdi anesi
Hiç yok irdi atası
Enbiyâler iyesi
İldin tugmış irdi ya
Hangi yere o varsa
Gözü olmayan gözsüzü görse
Durup dualar etse
Göz sahibi olurdu ya (Sever, 2017: 332-335).
Kaynakça
Güzel, Abdurrahman. (2007). Süleyman Hâkim Ata’nın Bakırgan Kitabı Üzerine Bir İnceleme. Ankara: Öncü Kitap.
Sever, Mustafa. (2017). Ahmed Yesevî’nin III. Halifesi Hakîm Süleymân Ata Hikmetler ve Kıssalar. Ankara: Hoca Ahmed Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi Yayınları.
Tekcan, Münevver. (2004). “Hazret-i Meryem Kitabı”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, C. 32,185-216.
Tekcan, Münevver. (2008). Hazret-i Meryem Kitabı. İstanbul: Beşir Kitabevi.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | MÎRAÇ-NÂME (HÂKİM SÜLEYMAN ATA) | Hakîm Süleymân Ata (Süleymân Bakırganî) | Dr. Özlem Özdemir |
Görüntüle | ||
2 | ÂHİR ZAMAN KİTABI (HÂKİM SÜLEYMAN ATA) | Hakîm Süleyman Ata (Süleymân Bakırganî) | Dr. Özlem Özdemir |
Görüntüle | ||
3 | BAKIRGAN KİTABI (HÂKİM SÜLEYMAN ATA) | Hakîm Süleymân Ata (Süleymân Bakırganî) | Dr. Özlem Özdemir |
Görüntüle | ||
4 | ŞERHÜ'L-MİSBAH (MUSANNİFEK) | Musannifek, Şeyh Alî b. Muhammed b. Mes‘ûd el-Bistâmî eş-Şahrûdî | Araş. Gör. AHMET SAYAR |
Görüntüle |