HAZRETİ MERYEM KİTABI (HÂKİM SÜLEYMAN ATA)
dİni-tasavvufi meseleler
Hakîm Süleymân Ata (Süleymân Bakırganî) (d. ?/? - ö. ?/1186)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Ahmed Yesevi’nin dört halifesinden üçüncüsü ve halk arasında Hâkim Ata adıyla meşhur Süleyman Bakırgan Hâkim Ata’nın  kaleme aldığı dinî-tasavvufi konulu manzume. Hazreti Meryem Kitabı, Bibi Meryem Kitabı olarak da bilinir. Birçok el yazması bulunan eserin ilk baskısı 1878 yılında Kazan’da yapılmıştır (Güzel, 2007: 88; Sever, 2017: 19). Eserin en önemli özelliklerinden biri, Ahmed Yesevî’nin hikmetleri gibi Orta Asya’da dervişler tarafından koro halinde okunmasıdır (Güzel, 2007: 88; Sever, 2017: 19; Tekcan, 2004: 186).

Hazreti Meryem Kitabı, Hz. İsa’nın annesi Hz. Meryem’le olan yaşamını, Hz. Meryem’in vefatını ve Hz. Meryem’in vefatından sonra Hz. İsa’nın durumunu irfani bir muhtevayla ele alan kısa bir eserdir. Manzumenin olay örgüsünü bütün vaktini ibadetle geçiren Hz. Meryem’in oğlu İsa ile birlikte Lübnan dağına varması, burada ölüm vaktinin gelişi, Azrail’le karşılaşması, ölmeden önce oğluyla helalleşip vedalaşamaması, öldükten sonra Tanrı’dan gelen bir mucize sonucu dirilmesi ve Hz. İsa ile vedalaşması oluşturur. Metinde hem Hz. Meryem’in hem de Hz. İsa’nın ahlaki özellikleri anlatılır, onların mucizelerine yer verilir. Hz. Meryem ve Hz. İsa’nın ibadet ve taate çok önem verdikleri, dünyaya değer vermedikleri, ahreti önemsedikleri özellikle vurgulanır. Hz. İsa’ya İncil verilmesi, onun babasız dünyaya gelmesi, körlere şifa vermesi, topalları yürütmesi ve ölüleri diriltmesi gibi meşhur mucizeleri dile getirilir (Güzel, 2007: 348-352; Sever, 2017: 19, 36, 332-345; Tekcan, 2004; Tekcan, 2008). Hazreti Meryem Kitabı’nda anlatılan hikâyenin benzer bir şeklinin Doğu Türkistan’da Turfan şehrinde yaşayan Türkler arasında da yaygın olarak söylendiği kaynaklarda geçmektedir (Güzel, 2007: 88).

Hazreti Meryem Kitabı, hece ölçüsünün 7’li (4+3) kalıbıyla kaleme alınmıştır. Eserde bazı eksik yazımlar ve vezin bozuklukları vardır (Tekcan, 2004: 188). Hâkim Süleyman Ata bu eserde “Kul Süleyman” mahlasını kullanır. Arap harfleriyle kaleme alınan eserin dili Türkçedir.

Hazreti Meryem Kitabı Türkiye’de ilk kez Münevver Tekcan tarafından yayımlanmıştır. Bu makalede eserin farklı nüshaları tanıtılmış, eserin beş nüshası üzerinden inşa edilen metni çeviri yazı olarak hazırlanmıştır. Makalenin sonuna bir de sözlük eklenmiştir (Tekcan, 2004). Aynı araştırmacı Hazreti Meryem Kitabı’nı geniş bir inceleme ve orijinal metinleriyle beraber kitap olarak da yayımlamıştır (Tekcan, 2008). Abdurrahman Güzel ise 2007 yılında Süleyman Hâkim Ata’nın Bakırgan Kitabı Üzerine Bir İnceleme adlı çalışmasında Hazret-i Meryem Kitabı’nın günümüz Türkiye Türkçesine aktarılmış metnini "Bibi Meryem Kitabı" başlığıyla vermiştir (2007: 348-352). Mustafa Sever 2017 yılında Ahmed Yesevî’nin III. Halifesi Hakîm Süleymân Ata Hikmetler ve Kıssalar adlı eserinde, Hazreti Meryem Kitabı’nın çeviri yazısını ve günümüz Türkiye Türkçesine aktarılmış metnini "Bibi Meryem" başlığıyla yayımlamıştır (2017: 332-345).

Eserden Örnekler


Kâdir kudretin tinglep

Bir sözim yâd kildi ya

Gizlep anı tutsa bolmas

Mevlâ’m ‘ata birdi ya


Meryem oglı ol İsâ

Has kul irdi Mevlâ’mga

Mevlâ’m anı agızlap

İncil ‘ata birdi ya


Evliyâlar urugı

Enbiyâlar surûrı

Hürmetini bildürdi

Kökde orun virdi ya


Bu dünyâga bakmagan

Malga köngil birmegen

El içinde turmagan

İsâ hoçı irdi ya


Talâk birdi dünyâga

Kadem urdı ‘ukbâga

Tâ‘at kıldı Mevlâ’mga

Tünler uyag turdı ya


Meryem idi anası

Hiç yok idi babası

Peygamberler sahibi

Yel’den doğmuş idi ya


Kayu elge ol kirse

Tuma közsizni körse

Turub du‘âlar kılsa

Közlik bolur irdi ya


Olturgan aksaknı yürtgen

Tügel illet arıtkan

Ölüklerge cân koşkan

İsa süçi irdi ya


İsa aytur: İy ana

Bir pend eytayın senga

Ul penddimni sen angla

Bir sözim yad kildi ya


Ana ogıl kopalım

Kilim tonın kiyelim

Bu dünyânı koyalım

Tâ‘at vakti boldı ya


Meryem aytur: İy oglım

Körer közüm, kulunum

Kilesidür bu ölim

Yahşi aytdıng tidi ya


Ana ogıl kopdılar

Bu dünyanı koydılar

Ahır vakti boldı ya


Bardı Lübnan tagına

Atdı tagnıng başına


Kündüz roza tutdıler

Tünler oyag turdıler

Tâ‘et namâz kıldıler

Kaç kün ande kiçdi ya


Meryem irdi anesi

Hiç yok irdi atası

Enbiyâler iyesi

İldin tugmış irdi ya


Hangi yere o varsa

Gözü olmayan gözsüzü görse

Durup dualar etse

Göz sahibi olurdu ya (Sever, 2017: 332-335).

Kaynakça


Güzel, Abdurrahman. (2007). Süleyman Hâkim Ata’nın Bakırgan Kitabı Üzerine Bir İnceleme. Ankara: Öncü Kitap.

Sever, Mustafa. (2017). Ahmed Yesevî’nin III. Halifesi Hakîm Süleymân Ata Hikmetler ve Kıssalar. Ankara: Hoca Ahmed Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi Yayınları.

Tekcan, Münevver. (2004). “Hazret-i Meryem Kitabı”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, C. 32,185-216.

Tekcan, Münevver. (2008). Hazret-i Meryem Kitabı. İstanbul: Beşir Kitabevi.

Atıf Bilgileri


Özdemir, Özlem. "HAZRETİ MERYEM KİTABI (HÂKİM SÜLEYMAN ATA)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/hazreti-meryem-kitabi. [Erişim Tarihi: 22 Kasım 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 MÎRAÇ-NÂME (HÂKİM SÜLEYMAN ATA) Hakîm Süleymân Ata (Süleymân Bakırganî) Dr. Özlem Özdemir
Görüntüle
2 ÂHİR ZAMAN KİTABI (HÂKİM SÜLEYMAN ATA) Hakîm Süleyman Ata (Süleymân Bakırganî) Dr. Özlem Özdemir
Görüntüle
3 BAKIRGAN KİTABI (HÂKİM SÜLEYMAN ATA) Hakîm Süleymân Ata (Süleymân Bakırganî) Dr. Özlem Özdemir
Görüntüle
4 ŞERHÜ'L-MİSBAH (MUSANNİFEK) Musannifek, Şeyh Alî b. Muhammed b. Mes‘ûd el-Bistâmî eş-Şahrûdî Araş. Gör. AHMET SAYAR
Görüntüle